عبور از بحران انرژی بدون برنامه جامع و مشارکت ملی ممکن نیست

مهرداد عباد در گفت و گو با ایران اکونومیست با بیان اینکه سیاست‌های کنونی انرژی کشور بیشتر میراث سال‌های بعد از جنگ ایران و عراق است، افزود: در آن دوران بحرانی، سیاست‌هایی تدوین شد که متناسب با شرایط همان زمان بود و به همین دلیل در مقطعی موثر واقع شد، اما متأسفانه این سیاست‌ها همچنان بدون تغییر ادامه یافته‌اند و دیگر پاسخگوی شرایط امروز نیستند.

وی با تاکید بر نقش گاز در ساختار و سبد انرژی کشور یادآور شد: در سال‌هایی که گاز به عنوان یک انرژی نو و پاک مطرح بود، مسئولان تصمیم گرفتند سهم عمده سبد انرژی کشور را به گاز اختصاص دهند. آن زمان گمان می‌رفت منابع گاز نامحدود است و رساندن گاز به همه نقاط کشور کار ساده‌ای است.

عباد اظهار کرد: امروز نه تنها ۹۸ درصد کشور تحت پوشش گازرسانی قرار گرفته، بلکه با استقرار لوله‌های گاز در سراسر کشور، همواره خطرات ناشی از نشتی و انفجار نیز افزایش یافته است؛ در حالی که بسیاری از کشورها انرژی خانگی و صنعتی را با یک حامل، اغلب برق، تامین می‌کنند.

بیشتر بخوانید

اتکا به یک منبع انرژی برای کشور خسارت بار است

این عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران تاکید کرد: اتکا به یک منبع انرژی و انتخاب تک‌بعدی به نفع گاز باعث شده امروز با فرسودگی تجهیزات و کاهش راندمان چاه‌های گاز مواجه باشیم؛ تحریم‌های بین‌المللی هم امکان به‌روزرسانی تکنولوژی و افزایش راندمان را کاهش داده و نتیجه این تصمیم، پایین آمدن بازده تولید و وابستگی بیشتر به خام‌فروشی منابع نفتی و گازی شده است.

وی امنیت انرژی کشور را در معرض تهدید دانست و خاطر نشان کرد: امروز بحران فقط محدود به بخش گاز نیست، بلکه بحران برق و آب را هم داریم؛ زیرا تولید برق به طور مستقیم به تولید گاز و آب وابسته است و در سال‌های اخیر هم سرمایه‌گذاری کافی روی توسعه این زیرساخت‌ها صورت نگرفته است.

توسعه انرژی های تجدیدپذیر اجتناب ناپذیر است

عباد با بیان اینکه ایران تنها کشوری نیست که بحران انرژی را تجربه می‌کند، افزود: بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته یا حتی در حال‌توسعه هم در مقاطع مختلف با بحران انرژی مواجه بوده‌اند، اما با برنامه‌ریزی جامع و اصلاح ساختار سبد انرژی خود توانستند این بحران را پشت سر بگذارند. کشورهایی مثل چین، برزیل و حتی برخی کشورهای اروپایی با تدوین برنامه‌های بلندمدت و تغییرات جدی، به نتایج قابل قبولی رسیدند؛ برای مثال الان در اتحادیه اروپا بیش از ۳۰ تا ۴۰ درصد انرژی از منابع تجدیدپذیر تامین می‌شود.

وی اذعان داشت: گرایش به سمت انرژی‌های نو، همچون همجوشی هسته‌ای و هیدروژنی، سرمایه‌گذاری عمده برخی کشورها بر انرژی هیدروژنی همانند عربستان، سرمایه‌گذاری گسترده قطر روی LNG و تمرکز چین بر بهینه‌سازی صنایع پرمصرف، از جمله تجارب جهانی موفق در عبور از بحران انرژی بوده است.

این عضو اتاق بازرگانی تاکید کرد: نخستین گام برای عبور از بحران، پذیرش واقعیت است؛ باید یک گروه یا شورای ویژه بحران انرژی از همه خبرگان این حوزه تشکیل شود و تهیه یک سند جامع انرژی در دستور کار قرار گیرد. پرداختن موردی به موضوعاتی چون گسترش پنل‌های خورشیدی یا تبلیغات زودگذر رسانه‌ای هرگز کافی نبوده و نیازمند اقدامات مدون، همه‌جانبه و مشارکتی هستیم. این برنامه جامع باید با حضور دولت، حاکمیت، بخش خصوصی و مردم تدوین شود و همکاری همه ارکان و ذینفعان را بطلبد.

عباد افزود: برای نوشتن سند، لازم است همه کارشناسان دولت، بخش خصوصی و حتی متخصصان مردمی به کار گرفته شوند تا یک برنامه چند بعدی و قابل اجرا تدوین شود. باید اسناد و قوانین فعلی شناسایی، ارزیابی، یکپارچه و اصلاح گردد تا به هدفگذاری‌های واقع‌بینانه برسیم.

آمار دقیقی از میزان اتلاف حامل های انرژی وجود ندارد

وی با انتقاد از وضعیت نامشخص آمار تولید، توزیع و اتلاف حامل‌های انرژی خاطرنشان کرد: در ایران آمار دقیق و شفافی درباره میزان تولید، مصارف و میزان اتلاف حامل‌های انرژی نداریم؛ نه می‌دانیم به طور دقیق مصرف‌کنندگان اصلی چه کسانی‌اند و نه حجم تلفات مشخص است. در جهان امروز، سیستم‌های رصد آنلاین و هوشمند، عرضه و مصرف انرژی را به دقت مدیریت می‌کنند که در کشور ما این سامانه‌ها وجود ندارد.

عباد با اشاره به مصرف بالای برق توسط مراکز استخراج رمزارز، تصریح کرد: نبود داده‌های دقیق، شناسایی مزرعه‌های مخفی بیت‌کوین و نقاط اتلاف انرژی را دشوار کرده و لازم است موضوع مدیریت و کنترل هوشمند انرژی به یک پروژه ملی اولویت‌دار بدل شود. این امر نیازمند آگاهی‌بخشی، استفاده از ظرفیت رسانه‌ها و همراه کردن مردم است.

نظام یارانه‌ای ناکارآمد، چالش اصلی

این عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران گفت: یکی از چالش‌های عمده، نظام یارانه‌ای ناکارآمد است که باعث شده هم منابع انرژی به هدر رود و هم انگیزه برای سرمایه‌گذاری کاهش یابد. اصلاح ساختار یارانه‌ها باید جزو اولویت‌ها باشد. همچنین، سرمایه‌گذاری وسیع داخلی و خارجی در حوزه تولید انرژی و رفع موانع قانونی پیش‌روی بخش خصوصی، از دیگر نیازهای فوری کشور است. دولت باید تا حد ممکن از مدیریت مستقیم بر حوزه انرژی فاصله بگیرد و نقش آفرینی بخش خصوصی را تسهیل کند.

عباد تاکید کرد: ایران با وزارتخانه‌ها و سازمان‌های متعدد ذی‌ربط در حوزه انرژی روبرو است (مانند وزارت نیرو، نفت، صمت و…) که این پراکندگی باید پایان یابد و همه ذیل سند جامع انرژی و با هماهنگی دولت، حاکمیت و مردم فعالیت کنند. تا زمانی که عزمی ملی و پروژه‌ای فراگیر وجود نداشته باشد، عبور از شرایط دشوار کنونی امکان‌پذیر نیست.

سند جامع انرژی باید پایه بودجه‌های هر سال کشور قرار گیرد

وی اعلام کرد: سند جامع انرژی باید پایه بودجه‌های هر سال کشور قرار گیرد و مجریان با اختیارات کافی آن را به اجرا بگذارند. در برخی کشورها، واردات موقت انرژی راهکاری برای عبور از بحران تا اجرای اصلاحات ساختاری بوده که شاید ایران هم ناگزیر شود به چنین گزینه‌ای فکر کند، حتی اگر هزینه بالاتری داشته باشد.

این فعال اقتصادی حوزه انرژی اضافه کرد: گاهی حتی با چند اقدام اجرایی ساده، می‌توان به صرفه‌جویی‌های بزرگ نائل شد؛ نظیر تعیین تکلیف مصرف برق در رمزارزها یا به‌روزرسانی تجهیزات فرسوده واحدهای صنعتی و کاهش سرقت یا هدررفت غیرقانونی برق، که در برخی روستاها و صنایع شایع است.

این عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران خاطرنشان ساخت: عبور از بحران انرژی جز با اراده‌ای جدی، برنامه‌ریزی و عزم ملی ممکن نیست و هرچه زمان می‌گذرد، شرایط بحرانی‌تر می‌شود. اکنون موضوع تامین انرژی فقط محدود به تابستان نیست و طی سال‌های اخیر همه فصول را درگیر کرده است. امیدوارم دولت و حاکمیت درک کنند ایران برای توسعه و آرامش نیازمند برنامه جامع و اجرایی ویژه در حوزه انرژی است. بدون انرژی پایدار هیچ توسعه‌ای ممکن نیست.