از میدان جنگ تا دادگاه تاریخ؛ روایت حقوق، سیاست و هویت ایرانی در جنگ ۱۲ روزه

یکشنبه ۲۹ تیر ۱۴۰۴، نشست «ابعاد حقوقی و آسیب‌شناختی جنگ ۱۲ روزه رژیم اسرائیل با ایران؛ راهکارهای و چالش‌ها» در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران برگزار شد. در این نشست «عباس شیری» حقوقدان و رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، «سعید زندیه» استاد دانشگاه امام حسن مجتبی (ع)، «تهمورث بشیریه» عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، «محمدحسین شریفان» حقوقدان و عضو هیات مدیره گروه حقوقی مهداد و «رسول صفرآهنگ» پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه به ایراد سخنرانی پرداختند.

شیری: باید ابعاد جناب اسرائیل در جنگ ۱۲ روزه را مستندسازی کنیم و به مراکز بین‌المللی که صلاحیت رسیدگی دارند، ارائه دهیم

«عباس شیری» حقوقدان و رییس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران در ابتدای این نشست گفت: نهادهای مرتبط با نظام سیاسی در زمینه بررسی ابعاد جنگ ۱۲ روزه از لحاظ حقوقی کم کاری کردند و قدرت این حقوق را نادیده گرفتند. در کشور همواره یکسری شعارهای تکراری می‌دهیم راهپیمایی می‌کنیم اما همچنان ملت ما به حقوق خود دست پیدا نکرده است. نیاز داریم کنش مناسبی در عرصه بین‌الملل داشته باشیم و نهادهای بین المللی را مداخله دهیم، اقدامات نظامی توسط اسرائیل علیه مناطق مسکونی، کودکان، زنان، بیمارستان‌ها و مراکز امدادی صورت گرفته است. در واقع کار قابل توجهی در برابر این جنایات نکردیم.

شیری اظهار داشت: نهادهای حقوقی وظیفه دارند کار خود را انجام دهند باید مستندسازی می‌کردیم خون از دماغ چه کسی آمده، تشکیل پرونده بدهیم و غیره و به مراکز بین‌المللی که صلاحیت رسیدگی دارند ارائه دهیم در حالیکه مستندسازی را انجام نمی‌دهیم یا ناقص انجام می‌دهیم.

رییس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران ادامه داد: سعی داریم ۲ کار را در دانشکده انجام بدهیم؛ یک ویژه‌نامه تخصصی یا مجله منتشر کنم و در آن به مقوله جنایت اسرائیل علیه بشریت بپردازم و اساتید نیز مقاله علمی و پژوهشی در برابر این همه جنایات رژیم صهیونیستی بنویسند و این موضوع از نگاه حقوق بشر و منظر بین‌المللی بررسی کنیم. دوم آن است که همایش بین‌المللی با حضور اساتید شناخته شده حقوق بین‌الملل در جهان برگزار کنیم و در ۶ ماه دوم امسال این همایش را برگزار می‌کنیم و ابعاد حقوقی این تجاوز و جنایت رژیم صهیونیستی به بیش از هزار نفر از هموطنان و اینکه سه هزار و ۵۰۹ مناطق مسکونی آسیب دیدند را به تصویر می‌کشیم در این همایش صدای ملت ایران شویم برای ملت جهان.

وی با طرح این سوال که اسراییل با کدام مجوز و استناد به مراکز نظامی و هسته‌ای حمله کرد؟، گفت: این نشست باید سر سلسله آغاز نشست‌های بعدی باشد ما مسئول هستیم و نباید بگذاریم این جنایات به فراموشی سپرده شود. باید این حادثه بزرگ و خطرات زیادی که اسرائیل برای امنیت اراضی کشور ما ایجاد کرده زنده نگه داریم و در ابعاد مختلف به آسیب‌شناسی بپردازیم زیرا رخدادی نیست که بتوانیم از کنارش رد شویم و از ابعاد علمی نه سیاسی این حادثه را فراموش نکنیم.

این استاد دانشگاه گفت: این حوادث بصورت کتاب، همایش، مقاله و سلسله نشست‌ها بازخوانی کنیم زیرا این حوادث از خطرناک‌ترین حوادث که در حدود ۵۰ سال اخیر رخ داده و نباید راحت از آنها بگذریم.

زندیه: رژیم صهیونیستی برای کشورمان پلن‌های مختلفی داشت؛ از اغتشاشات داخلی تا حمله نظامی

«سعید زندیه» استاد دانشگاه امام حسن مجتبی (ع) بیان داشت: از دیدگاه نظامی و انتظامی، نشانه‌های اقدامات رژیم صهیونیستی را از مدت‌ها قبل پیش‌بینی می‌کردیم. رژیم پلن‌های مختلفی از اغتشاشات تا حمله نظامی را در دستور کار داشت. پلن اول این بود که از داخل کشور کاری انجام دهند. از ابتدای سال با افزایش ۴۰ درصدی فراخوان‌های مختلف در داخل کشور روبرو بودیم. روندها به سمتی بود که ناآرامی‌هایی را در سطح داخل ایجاد کند. تلاش کردند نارضایتی‌هایی را ایجاد کنند که موفق نبودند. این پلن موفق نبود و با توجه به شرایطی که پیش آمد پلن نظامی عملی شد.

زندیه ادامه داد: از ابتدا پیروزی انقلاب اسلامی شاید روز دوم پیروزی انقلاب، رژیم صهیونیستی را به رسمیت نشناختیم و اعلام موضع کردیم که باید بیت‌المقدس آزاد شود. باید دید که این اقدامات و چه اتفاق باید می‌افتاد اما در خیلی جاها ما هم دچار غافلگیری شدیم؟ در بُعدهای امنیتی چه اتفاقی افتاد؟ به این نقطه رسید؟ رژیم صهیونیستی و منفعت را در این دید که به ایران حمله کند.

استاد دانشگاه امام حسن مجتبی (ع) گفت: سوالی که در ذهن خیلی از ما وجود دارداین است که آیا مسیر جبر تاریخی باید به این سمت می‌رفت؟ صنایع هسته‌ای ما مورد بررسی قرار بگیرد؟ در کجاها ضعف داشتیم؟ آیا شیوه توسعه صنایع هسته‌ای ما و آن اقدامات ما که انجام دادیم باید به این نقطه می‌رسید؟ آیا کارهایی که ما باید انجام می‌دادیم که ندادیم و چه کار کردیم که چرا همراهی جهانی را نداشتیم و خیلی از کشورها در کنار ایران قرار نگرفتند؟ و بازه زمانی خاص این موقعیت را در اختیار رژیم صهیونیستی قرار داد که در نقطه صفر که مدنظرش بود این حمله را انجام دهد.

وی افزود: یک موضوع خیلی مهمی که وجود دارد در حمله‌ای که به زندان اوین شد در دقایق و ساعت‌های اولیه مرکز رصد فضای مجازی اعلام کرد که هشتگی تحت عنوان زندان اوین آزاد شد در فضای مجازی ترند شد که یک سری تصاویری آمد که زندان اوین مورد اصابت قرار گرفت اما هنوز نیروهای ما به آنجا نرسیده بودند و نمی‌دانستیم که حجم و این اتفاق چقدر است اما هوش مصنوعی تصاویر را تولید کرد؛ یعنی آماده برای این اتفاق بودند بعد هم که این اتفاق افتاد از این دست قضایا بسیار بود.

این استاد دانشگاه گفت: ما یک جنگ ترکیبی که در حد اعلا را دیدیم، براساس کتابی که توسط رژیم صهیونیستی و اندیشکده وابسته به آن، این حوادث را گفته بودند و از حمله نظامی تا اقتصاد را در این کتاب معرفی کرده بودند و به گفته دوستان وزارت دفاعی از مشخصات حتی پیچ و مهره بعضی از موشک‌های ما نیز اطلاع داشتند. دراین خصوص گفته شده است آیا واقعاً بحث نفوذ است یا جاسوسی و اینکه جنگ شناختی که طرف مقابل را مغلوب کند. این موضوعات جای بررسی دارد که با چه هدفی این موضوعات اتفاق افتاده است.

به گفته زندیه، عملیات روانی در حال انجام است. به نظر من در پلن‌های بعدی بحث خرابکاری‌های داخلی، فعال کردن پتانسیل اپوزیسیون در داخل و از بین بردن انسجام ملی در دستور کار جدی رژیم صهیونیستی است. در این برهه این مساله باید به طور جدی مورد توجه قرار بگیرد.

بشیریه: این که اقلیتی حاضر باشند به کشور خود صدمه بزنند، خطرناک است

«تهمورث بشیریه» عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی اظهار داشت: فارغ از هر موضع و اختلافی که در داخل داریم، شخصاً افتخار می‌کنم که تنها به قوت و قدرت موشک‌های خودمان ایستادیم و دشمن ناچار شد پیشنهاد آتش‌بس بدهد. ما این قوت را داشتیم و نباید این واقعیت را کتمان کنیم و نباید دچار خود تحقیری شویم و من دست تک تک مدافعان وطن را می‌بوسم که با قوت ما را علی‌رغم تمام زخم‌هایی که به پیکر ایران وارد شد، سرافراز کردند.

بشیریه ادامه داد: ما در جنگ سفت و سخت ایستادیم بدون این که در مقابل دشمن و خائنان هیچ کوتاه بیاییم اما الان وقت آن است که دید انتقادی و آسیب شناختی به موضوع داشته باشیم که چه شد برخی حوادث پیش آمد. من با الهام از دیدگاه جرم شناختی از دوگانه حاکم و سرزمین صحبت می‌کنم. از وطن به عنوان دل، عشق و جان و بعد از حاکمانی که قدر این جان را نمی‌دانند و بر این جان ظلم می‌کنند. اتفاقات و مسائلی در جنگ پیش آمد که بیش از ضرباتی که دشمن می‌زد، دل ایران دوستان را ابراز خوشحالی یا حمایت افرادی که تابعیت ایرانی دارند و سخت است به آنها ایرانی گفته شود، به درد می‌آورد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی بیان داشت: این خیلی دردناک بود که وقتی صداوسیما را زدند، یک عده خوشحالی ‌کردند و قلب من به درد آمد و با اینکه صداوسیما را ملی نمی‌دانم، عکس آن خانم را در صفحه شخصی خودم گذاشتم و گفتم به تو افتخار می‌کنم. چون آن وقت موقع جنگ است و موقع پیوستگی.

وی توضیح داد: وقتی مملکت با حاکم یکسان انگاشته شود، برخی مخالفان حاکم علیه مملکت هم اقدام می‌کنند. مغالطه یکی بودن حاکم و مملکت همان چیزی بود که شبکه‌های خیانتکار مثل ایران اینترنشنال هم دنبال می‌کردند. آنها نمی‌گفتند جنگ علیه ایران، چون ایران خیلی خوب است، می‌گفتند جنگ اسرائیل علیه جمهوری اسلامی! یا کسی که خود را ولیعهد ایران تصور می‌کند، همین را القا می‌کرد که وقتی نیروگاه هسته‌ای را زدند، ایران را نزده‌اند، جمهوری اسلامی را زده اند! آنها القا می‌کنند که بیمارستان، بیمارستان ایران نیست، مخفیگاه جمهوری اسلامی است! و کسانی از داخل با این یکسان انگاری برای حمله به ایران کمک می‌کردند. بعد هم اگر ظلمی شده، تعمیم داده می‌شد به کل حاکمیت. این رویکرد در برخی کم نبود، هرچند اکثریت نبود.

بشیریه یادآور شد: البته روح ملی در این جریان غلبه یافت و ما به رغم تمام ظلم‌ها سرافراز ایستادیم اما همین میزان اقلیت که حاضر باشند به کشور خود صدمه بزنند، خطرناک است.

شریفان: تجاوز رژیم صهیونیستی به ایران نقض صریح قواعد بشر دوستانه حقوق بین‌الملل بود

«محمدحسین شریفان» حقوقدان و عضو هیات مدیره گروه حقوقی مهداد نیز در این نشست با طرح این سئوال که آیا اتفاقی که افتاده تجاوز به تمامیت ارضی یک دولت است یا دفاع پیشگیرانه؟ گفت: پرسش دوم آن است استفاده از حریم هوایی کشورهای منطقه از جمله عربستان، عراق و اردن در جنگ حمله به ایران آیا از مصداق این کشورها برای جنگ بوده است؟

شریفان در ادامه افزود: رژیم صهیونیستی برخلاف قواعد حقوق بین‌المللی و قواعد آژانس بین‌المللی اتمی بسیاری از دانشمندان هسته‌ای و مراکز هسته‌ای ما مورد هدف قرار داد و حمله به اماکن غیرنظامی نظیر زندان، صدا و سیما و منازل مسکونی نقض صریح بشر دوستانه حقوق بین‌الملل است.

عضو هیات مدیره گروه حقوقی مهداد با اشاره به حمایت از حملات رژیم اسراییل توسط نخست‌وزیر آلمان گفت: آیا باید این حمایت اروپایی‌ها را انزوای سیاسی در نظر بگیریم آیا حقوق بین‌الملل؟ دشمن می‌تواند نظام آشفته در منطقه باشد و هدف آن است راهکارهایی را در کشور از منظر حقوقدانان و کارشناسان ارایه دهیم و چشم‌اندازه آنی این مخاصمه را رقم بزنیم.

وی با بیان اینکه جنایات رژیم صهیونیستنی نابخشودنی است، اظهار داشت: در حال حاضر انسجام ملی در برابر حمله اسرائیل به خاک کشورمان تقویت شده و سعی داریم با برگزاری نشست‌های متعدد به منظور تولید گفتمان علمی و ارائه راهکارهای اساسی با حضور حقوقدان‌ها و اساتید دانشگاه، جنگ 12 روزه را مورد بررسی کارشناسانه قرار دهیم و به نقاط قوت و ضعف در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و غیره این جنگ بپردازیم.

صفرآهنگ: نبود یک نظریه منسجم درباره ایرانیت، خطر استفاده ابزاری از آن را افزایش می‌دهد

«رسول صفرآهنگ» پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه به تحلیل ناکارآمدی ساختاری حقوق بین‌الملل و سازمان‌های بین‌المللی در مواجه با حمله رژیم صهیونیستی به ایران پرداخت و گفت: این حملات بخشی از طرح کلان هژمونیک غرب در خاورمیانه است و تحلیل آن از منظر رئالیسم ساختاری نشان می‌دهد که در نظام بین‌الملل آنارشیک، دولت‌ها مجبور به خودیاری هستند، چراکه نهادهایی چون سازمان ملل به‌دلیل وابستگی به قدرت‌های بزرگ، عملاً توان اعمال عدالت ندارند.

صفرآهنگ با اشاره به حمله اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای و پاسخ متقابل ایران، این رخداد را مصداق ناتوانی شورای امنیت در مهار تجاوز دانست و اظهار داشت:حمایت آشکار غرب از اسرائیل در چارچوب نظریه هژمونی آمریکا و تلاش برای حفظ برتری ژئوپلیتیکی منطقه تحلیل شد. در سطح داخلی نیز، واکنش مردم ایران نشانه‌ای از بازسازی هویت ملی در برابر تهدید خارجی تلقی شد.

در بخش دیگری از سخنان وی، جنگ ۱۲ روزه با نظریه جنگ عادلانه (مایکل والزر) سنجیده شده و گفته می‌شود: مطابق این نظریه، مشروعیت جنگ و رفتار در آن باید ۲ معیار اساسی داشته باشد: آغاز دفاعی و پرهیز از آسیب به غیرنظامیان. حملات اسرائیل به دلیل نقض حاکمیت و تلفات غیرنظامی، نامشروع ارزیابی شد. پاسخ ایران از منظر دفاع مشروع قابل توجیه است، هرچند حملات به مناطق شهری مانند حیفا ممکن است نقض اصول اخلاقی جنگ تلقی شود.

پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه، از دیدگاه فلسفی نیز با ارجاع به هانا آرنت، تأکید کرد که خشونت ابزار قدرت است نه صلح و نظریه صلح دموکراتیک کانت بیان می‌دارد که صلح پایدار بدون نهادهای قدرتمند ممکن نیست؛ عنصری که در جنگ اخیر به‌دلیل انفعال نهادهای بین‌المللی نادیده گرفته شد.

صفرآهنگ با اشاره به اصل فقهی «القدرة شرط التکلیف» و نظریه واقع‌گرایانه مورگنتا، قدرت را شرط تحقق تکلیف سیاسی دانست و اعلام کرد که توان نظامی ایران در این جنگ به‌روشنی آشکار شد اما محدودیت‌های دیپلماتیک و فشارهای اقتصادی مانع بروز کامل قدرت ایران در سطح بین‌المللی شدند. موازنه در برابر اسرائیل و متحدانش، نیازمند تکیه بر محور مقاومت و دیپلماسی با شرق است.

وی در ادامه، این پرسش را مطرح کرد که آیا واکنش ایران در قالب قیام عاشورایی بود یا صلح حسنی؟ و گفت: با تحلیل الگوهای تاریخی، مشخص شد که ایران ترکیبی از هر ۲ را به‌کار گرفت: از یک‌سو پاسخ نظامی قاطع و از سوی دیگر پذیرش آتش‌بس به‌عنوان مصلحت دیپلماتیک.

مسئله هویت ملی و ایرانیت نیز به‌عنوان محور دیگر بحث صفرآهنگ مطرح شد و از منظر سازه‌انگارانه تأکید کرد که هویت ملی در بستر تهدید خارجی تقویت می‌شود. با وجود گفتمان اسلام سیاسی پس از انقلاب، جنگ اخیر زمینه‌ای برای بازتعریف «ایران قوی» فراهم کرد. با این حال، نبود یک نظریه منسجم درباره ایرانیت، خطر استفاده ابزاری از آن را افزایش می‌دهد. این امر نیازمند مشارکت نخبگان فکری از طیف‌های مختلف برای تعریف نوینی از ایرانیت است که با واقعیت‌های امروز سازگار باشد.

پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه در پایان، با استناد به فلسفه سیاسی هابرماس گفت: تنها از مسیر گفت‌وگوی عقلانی و میان‌رشته‌ای است که می‌توان به اجماع ملی و راهی برای رهایی از بحران‌ها رسید. تلفیق مقاومت و دیپلماسی، بازتعریف هویت و توسعه ظرفیت نهادی، سه رکن لازم برای مواجه آینده ایران با تهدیدات منطقه‌ای و جهانی معرفی شدند.

در حال تکمیل ...