تنش‌های ژئوپلیتیک هند و اقیانوس آرام؛ نمایش قدرت همراه با دیپلماسی

به گزارش روز یکشنبه ایران اکونومیست، هفته گذشته رزمایش موسوم به «شمشیر طلسم» با حضور ۱۹ کشور جهان و بیش از ۳۵ هزار نیروی نظامی در استرالیا آغاز شد که تحلیلگران هدف آن را نمایش قدرت علیه نفوذ رو به رشد چین در منطقه هند و اقیانوس آرام ارزیابی کردند. همزمان با برگزاری این رزمایش بزرگ که از سوی استرالیا، آمریکا و متحدانشان در حال برگزاری است، وزارت دفاع ژاپن در گزارش سالانه خود مدعی تهدیدات نظامی چین شده است.

با اینحال در زمانیکه استرالیا میزبان رزمایش شمشیر طلسم است، آنتونی آلبانیز نخست وزیر این کشور روز جمعه سفر چند روزه خود به چین را به پایان رساند. در این میان پکن هفته گذشته را با فعالیت‌های دیپلماتیک از جمله حضور در نشست وزرای خارجه آسه‌آن و میزبانی از سازمان همکاری شانگهای به سر برد.

چین در این مجامع با رد ادعاهای غرب درباره دریای جنوبی چین و تاکید بر تقویت سازمان همکاری شانگهای، به دنبال تحکیم جایگاه خود در برابر فشارهای خارجی بود. این تحولات نشان‌دهنده تشدید رقابت‌های ژئوپلیتیکی در منطقه‌ای است که می‌تواند آینده نظم جهانی را شکل دهد.

شمشیر طلسم: نمایش اتحاد غرب در برابر چین

رزمایش «شمشیر طلسم» که با حضور ۱۹ کشور، از جمله آمریکا، استرالیا و متحدان کلیدی از ۱۳ ژوئیه (۲۲ تیر) آغاز شده و تا ۴ اوت (۱۳ مرداد) در استرالیا ادامه دارد، تلاشی برای نمایش قدرت نظامی و تقویت اتحاد در برابر نفوذ فزاینده چین در منطقه هند و اقیانوس آرام است.

این رزمایش با بهره‌گیری از سامانه‌های موشکی پیشرفته هیمارس (HIMARS) و سرمایه‌گذاری چهار میلیارد و یکصد میلیون دلاری کانبرا در تولید تسلیحات بومی، پیامی مبنی بر اینکه غرب آماده مقابله با گسترش نفوذ چین است، مخابره می‌کند.

در همین پیوند جاستین جونز، رئیس عملیات مشترک استرالیا، مدعی شده است که چین احتمالاً این رزمایش را رصد خواهد کرد، اما این امر در برنامه‌ریزی‌ها پیش‌بینی شده است.

همزمانی این رزمایش با سفر نخست‌وزیر استرالیا، به چین برای دیدار با شی جین‌پینگ، رئیس جمهوری این کشور پیچیدگی روابط دیپلماتیک و نظامی را نشان می‌دهد. آلبانیز پیش از برگزاری این تمرین نظامی بزرگ تأکید کرد که نظارت چین بر رزمایش موضوع جدیدی نیست و در گفت‌وگوهایش با شی مطرح نخواهد شد.

نشست نخست وزیر استرالیا و رئیس جمهوری چین در پکن

این رزمایش نه‌تنها نمایش قدرت نظامی است، بلکه بخشی از استراتژی گسترده‌تر غرب برای مهار چین در منطقه‌ای است که از نظر اقتصادی و استراتژیک اهمیت فزاینده‌ای دارد.

فشار آمریکا بر استرالیا و ژاپن برای افزایش هزینه‌های نظامی، به‌ویژه در سناریوی احتمالی جنگ بر سر تایوان، نشان‌دهنده تلاش واشنگتن برای توزیع بار نظامی میان متحدانش است. با این حال، همزمانی سفر آلبانیز به چین بیانگر تلاش کانبرا برای حفظ تعادل بین تقابل نظامی و تعامل دیپلماتیک با پکن است؛ رویکردی که ممکن است در بلندمدت با چالش‌های جدی مواجه شود.

توصیف توکیو از «چالش امنیتی» چین، کره‌شمالی و روسیه

گزارش سالانه وزارت دفاع ژاپن، موسوم به «کتاب سفید دفاعی»، فعالیت‌های نظامی چین، از جمله ورود هواپیمای نظامی به حریم هوایی ژاپن و عبور ناوهای جنگی از نزدیکی تایوان، را «بزرگ‌ترین تهدید راهبردی» برای امنیت ملی این کشور و جهان توصیف کرد.

این گزارش به تحرکات چین در جزایر مورد مناقشه سنکاکو (دیائویو) و رزمایش‌های مشترک با روسیه در اقیانوس آرام اشاره کرده و از افزایش بودجه دفاعی ژاپن و تقویت همکاری با آمریکا و متحدان خبر داده است.

در همین ارتباط وزارت دفاع ژاپن روز ۱۹ تیر اعلام کرد که جنگنده‌های چینی در روزهای چهارشنبه و پنجشنبه، ۲ بار در معرض خطر برخورد با هواپیماهای شناسایی نیروی هوایی ژاپن بر فراز دریای چین شرقی قرار گرفتند.

توکیو مدعی است که هر ۲ حادثه با حضور جنگنده-بمب‌افکن‌های چینی جی‌اچ-۷ (JH-7) اتفاق افتادند که با «رویکردهای غیرمعمول» خود، تا فاصله ۳۰ متری از هواپیمای اطلاعاتی الکترونیکی (ASDF YS-۱۱EB) بر فراز آب‌های بین‌المللی پیش رفتند.

در واکنش به گزارش سالانه وزارت دفاع ژاپن، لین جیان، سخنگوی وزارت خارجه چین، این گزارش را «بزرگ‌نمایی تهدید» خواند و اعتراض رسمی پکن را اعلام کرد. این تنش‌ها در حالی است که ژاپن تحت فشار آمریکا برای ایفای نقش فعال‌تر در سناریوی احتمالی درگیری بر سر تایوان قرار دارد.

رویکرد ژاپن در برجسته‌سازی تهدید چین، بخشی از استراتژی توکیو برای توجیه افزایش بودجه نظامی و تغییر سیاست دفاعی سنتی این کشور است. با این حال، تأکید بیش از حد بر تهدید چین ممکن است تنش‌ها را در منطقه‌ای که پیش‌تر شاهد رقابت‌های فزاینده است، تشدید کند. واکنش تند پکن نشان می‌دهد که چین خود را در محاصره ائتلاف‌های غربی می‌بیند و احتمالاً با تقویت حضور نظامی و دیپلماتیک خود در منطقه پاسخ خواهد داد.

واکنش پکن به حکم لاهه در مورد دریای جنوبی چین

وزیر امور خارجه چین، در نشست وزیران خارجه شرق آسیا در کوالالامپور، حکم دادگاه لاهه در سال ۲۰۱۶ درباره دریای جنوبی چین را «نمایشی سیاسی» و دستکاری‌شده توسط قدرت‌های خارجی دانست.

وانگ یی، تأکید کرد که پکن با تسریع مذاکرات با آسه‌آن برای تدوین آیین‌نامه‌ای الزام‌آور، به دنبال حفظ ثبات در این منطقه استراتژیک است.

در مقابل، سفیران آمریکا و کشورهای غربی در فیلیپین از این حکم حمایت کردند و مواضع چین را غیرقانونی خواندند؛ امری که با واکنش تند پکن مواجه شد. این اظهارات وانگ در حاشیه نشست وزرای خارجه آسه‌آن و چین، روسیه و آمریکا در مالزی مطرح شد.

وزیر خارجه چین در نشست وزیران خارجه شرق آسیا در کوالالامپور

اواخر هفته گذشته آمریکا اعلام کرد که به دنبال ایجاد یک تاسیسات پشتیبانی از شناور در فیلیپین است که به اعتقاد کارشناسان، انعطاف‌پذیری عملیاتی مانیل را در مقابل چین افزایش می دهد و به مقابله با تاکتیک‌های «منطقه خاکستری» کمک خواهد کرد.

اختلاف بر سر دریای جنوبی چین یکی از نقاط کانونی تنش بین چین و غرب است. رد قاطعانه حکم لاهه توسط چین نشان‌دهنده عزم پکن برای حفظ ادعاهای ارضی خود در این منطقه است، در حالی که حمایت غرب از فیلیپین تلاشی برای تضعیف مشروعیت چین در آب‌های مورد مناقشه است.

تحلیلگران معتقدند که مذاکرات چین با آسه‌آن می‌تواند راهی برای کاهش تنش‌ها باشد، اما موفقیت آن به توانایی پکن در جلب اعتماد کشورهای منطقه در برابر فشارهای آمریکا بستگی دارد.

اولویت دیپلماسی، روح نشست شانگهای

رئیس‌جمهوری چین، در دیدار با وزیران خارجه سازمان همکاری شانگهای (SCO) در تیان‌جین، بر تقویت این سازمان برای مقابله با تنش‌های جهانی و حفظ ثبات منطقه‌ای تأکید کرد. شی، با اشاره به «روح شانگهای» و اولویت دیپلماسی همسایگی، نقش فعال‌تر این سازمان در برابر چالش‌های جهانی را خواستار شد.

تحلیلگران سیاسی تاکید دارند که حضور ایران، روسیه و دیگر اعضا در این نشست، نشان‌دهنده تلاش چین برای ایجاد جبهه‌ای متحد در برابر فشارهای غرب است. از این رو نشست تیانجین به‌عنوان نقطه عطفی در گسترش همکاری‌های شانگهای، جهت‌گیری‌های سیاسی و اقتصادی این سازمان برای سال آینده ارزیابی شده است.

در نهایت، این نشست تلاش دارد مواضع کشورهای عضو را در برابر چالش‌های جهانی مانند مساله اوکراین، تحریم‌های غرب، بی‌ثباتی در افغانستان و تهدیدات سایبری هماهنگ، و نقش خود را به‌عنوان یک بلوک موثر در نظم نوظهور جهانی تثبیت کند.

تقویت سازمان همکاری شانگهای بخشی از استراتژی چین برای ایجاد یک نظم منطقه‌ای است که در برابر ائتلاف‌های غربی، به‌ویژه در منطقه هند و اقیانوس آرام، مقاومت کند. این سازمان با عضویت کشورهایی مانند ایران و روسیه، به پکن امکان می‌دهد تا نفوذ خود را در آسیای مرکزی و فراتر از آن گسترش دهد.

تحولات اخیر، از رزمایش «شمشیر طلسم» تا هشدارهای ژاپن و اقدامات دیپلماتیک چین، نشان‌دهنده تشدید رقابت‌های ژئوپلیتیکی در منطقه هند و اقیانوس آرام است؛ در حالی که غرب با نمایش قدرت نظامی و دیپلماتیک به دنبال راهی برای مهار چین می‌گردد.

در این شرایط پکن با تقویت ائتلاف‌های منطقه‌ای و رد فشارهای خارجی، به دنبال تحکیم جایگاه خود در نظم جهانی است و بی‌تردید گفت‌وگوهای دیپلماتیک و سازوکارهای چندجانبه می‌تواند به مدیریت تنش‌ها کمک شایانی کند.