۲۶ تير ۱۴۰۴ - ۱۴:۳۷
امر ملّی و عبور از دوگانه یکدست‌سازی و خصومت‌سازی
آنچه مهم است این است که «امر ملی» را نباید فقط در دوره تهدید ببینیم. باید بتوانیم آن را مستمر کرده و تا حد امکان ادامه دهیم و پیگیری کنیم.
رهبر معظم انقلاب در سخنرانی روز گذشته در جمع مسئولان قضایی کشور، بر نکته‌ای مهم تأکید کردند. آن نکته، مسئله «اقامه امر ملی» بود. تحلیل ایشان این بود که آنچه ما را در برابر این تهدید چندجانبه و مشترک آمریکا و رژیم صهیونیستی پیروز کرد و ما توانستیم هم تهدید را دفع کنیم، هم آن را رفع کنیم و هم پاسخی متناسب به دشمن آمریکایی و صهیونیستی بدهیم، اقامه همین امر ملی بود.
معنای امر ملی این است که ما جامعه متکثری داریم. درون این جامعه به لحاظ ارزشی، سیاسی، مذهبی و سبک زندگی اختلاف وجود دارد. گروه‌های مختلف اجتماعی به سبب این تفاوت‌ها از هم جدا و تفکیک می‌شوند اما پاسخ جامعه در برابر یک مسئله مشترک، چه در قالب تهدید و چه در قالب هدفی برای پیشرفت، باید از موضع امر ملی باشد.
امر ملی تنها پاسخی نیست که یک جامعه می‌تواند به یک تهدید مشترک یا مسئله مشترک بدهد. دو پاسخ دیگر هم دست‌کم وجود دارد: یک پاسخ این است که ما تفاوت‌ها و تکثرها و اختلاف‌ها را نادیده بگیریم یا بدتر، سرکوب کنیم. پاسخ دوم این است که یک نوع رهاشدگی در این وضعیت متکثر اجتماعی قائل شویم که منجر به خصومت و ضدیت گروه‌بندی‌های اجتماعی‌مان شود. یک وضعیت آنتاگونیستی (تقابل خصمانه)، جامعه را در اصطکاک، فرسایش و کشاکشی دائمی قرار می‌دهد. امر ملی ناشی از بلوغ تمدنی یک جامعه است که می‌تواند در برابر یک مسئله مشترک از این اختلافات و تفاوت‌ها فراروی کند؛ نه تفاوت‌ها را سرکوب کند و نه تفاوت‌ها را به اصطکاک و فرسایش اجتماعی تبدیل کند.
بعد که از آن فراروی کند و یک امر ملی را سازمان بدهد، نتیجه اتحاد ملی است. اتحاد اجتماعی، حاصل قوام و درک امر ملی است. اقتدار ملی هم نتیجه ادراک جامعه در برابر یک مسئله به‌صورت امر ملی است. بنابراین امر ملی همزمان اتحاد ملی و اقتدار ملی یک جامعه را می‌سازد. بنابراین در برابر تهدیدها ولو اینکه پیچیده باشند و قوی‌ترین موجودیت‌های مادی را به شما تحمیل کرده باشند، شما را مقتدر کرده و امکان پاسخگویی را مثل آنچه در جنگ ۱۲ روزه دیدیم، فراهم می‌کند. تجربه‌های تلخی در جامعه ایران داریم، مثل کودتای ۲۸ مرداد.
با اقامه امر ملی استقلال نفت شکل گرفت اما در میانه و در استمرار خودش دچار مشکلاتی شد. جامعه نتوانست براساس بروز اختلافات و بازتولید تفاوت‌ها، امر ملی را به شکل مستمر و متداوم در آن جنبش حفظ کند. بنابراین در برابر تهدید و فشار دشمن و طراحی دشمن ناتوان شد و کودتای ۲۸ مرداد بر جامعه ما تحمیل شد و یک ساختار سیاسی وابسته و فاسد را سال‌های طولانی بر جامعه ایران حاکم کرد. امر ملی در جامعه ما وجه ایجابی هم داشته است. شهید سلیمانی عزیز سمبل و نماد ظهور امر ملی است که ما این امر ملی را در آن تشییع میلیونی دیدیم؛ دیدیم که چگونه یک فرد توانست محل ظهور و بروز و اقامه امر ملی باشد. افراد و گروه‌ها و بخش‌های مختلف اجتماعی با سلایق مختلف، با انگیزه‌های مختلف، با جهت‌گیری‌ها و تفاوت‌هایی که در باورها و ارزش‌ها و گرایش‌های سیاسی داشتند، خودشان را در پیوند با این سلیمانی عزیز تعریف کردند.
امر ملی در آن روز باشکوه، ظهور و بروز نیرومندی پیدا کرد و یک اقتدار اجتماعی برای جامعه ایران ساخت و تجربه آبان ۱۳۹۸ را به تجربه‌ای دیگر بدل کرد؛ تجربه‌ای که همبستگی اجتماعی و اقتدار اجتماعی ایران در آن ظهور و بروز پیدا کرد. در همین جنگ ۱۲ روزه ما بلوغ اجتماعی جامعه را در ادراک امر ملی دیدیم. در سطح هیئت‌های مذهبی دیدیم که شعار «ایران حسین(ع) تا ابد پیروز است» انتخاب شد، یعنی این امر ملی به شکلی نمادین در آیینی‌ترین و مذهبی‌ترین مناسک آشکار شد. یا در بخش‌های مختلف اجتماعی در همین هیئت‌های مذهبی دیدیم که به شکل‌های مختلف این امر ملی در نواها و مداحی‌هایی که انتخاب کرده بودند، در محرم ظهور و بروز داشت یا رهبری را دیدیم که در مراسم ایام محرم، از آقای کریمی خواستند که «ای ایران» را بخوانند و این را سمبل ظهور جنبه نمادین امر ملی در نظر گرفتند.
آنچه مهم است این است که امر ملی را نباید فقط در دوره تهدید ببینیم. باید بتوانیم آن را مستمر کرده و تا حد امکان ادامه دهیم و پیگیری کنیم. امر ملی نباید به یک دوره زمانی و به یک مسئله سلبی مثل تهدید محدود شود. همه بخش‌های اجتماعی در استمرار اقامه امر ملی در جامعه ایران، نقش دارند، یعنی افراد به شکل تک‌به‌تک و گروه‌ها ولی بخش اصلی این مسئولیت برای اقامه امر ملی، بر عهده دستگاه حکمرانی ماست.
بخش‌های مختلف دستگاه حکمرانی ما در اینجا مسئولند. آنها با ظرفیتی که به شکل مثبت یا منفی می‌توانند ایفا کنند در تداوم و تعمیق و گسترش امر ملی یا خدای‌ناکرده تخریب امر ملی نقش دارند. این ظرفیت با دیگر بخش‌های اجتماعی قابل‌مقایسه نیست. در بین بخش‌های مختلف اجتماعی ما که می‌تواند سمبل و نماد این امر ملی باشد، رسانه ملی جایگاه مهمی دارد. برای اینکه یک امر فراگیر است و محدود به حوزه خاصی نیست.
رسانه ملی باید ظهور امر ملی باشد؛ ویترین اقامه امر ملی باشد. همه بخش‌های مختلف اجتماعی احساس کنند که یک وضعیت اجتماعی و یک وضعیت عمومی را در رسانه تماشا می‌کنند و می‌بینند. به نظر من در درجه اول رسانه ملی گرانیگاه و مرکز ثقلی است که می‌تواند امر ملی را ظاهر و تعمیق کند؛ گسترش بدهد و جلوی تخریب امر ملی را بگیرد. وقتی این را در نظر گرفتیم، آن وقت بعضی از صحبت‌ها که در همین رسانه ملی به فاصله کوتاهی بعد از توقف درگیری شد و شبیه ریختن بمب روی انسجام اجتماعی بود، نباید تکرار شود یا نباید خصومت‌های جدیدی در عرصه اجتماعی ساخته شود و جامعه را قطب‌بندی تازه‌ای کرده و از پتانسیل‌های رسانه‌ای بر شدت‌بخشی به آن خصومت‌ها استفاده کند. بعضی بخش‌های دستگاه حکمرانی وجه نمادین و سمبلیک دارند و جامعه از طریق رخدادهایی که در آن بخش اتفاق می‌افتد، ارزیابی می‌کند که امر ملی در ساختار سیاسی حکمرانی ما چه وضعیتی دارد، مثلاً برخی حساسیت‌ها است که جامعه نسبت به بعضی موضوعات و برخی اشخاص و مناسبات دارد.
این حساسیت‌ها، اشارات و توجهاتی که جامعه دارد، باید در پیگیری امر ملی لحاظ شود. روز گذشته در رسانه‌ها اعلام شد خطیب نمازجمعه تهران، آقای صدیقی است. من درباره ایشان حکمی صادر نمی‌کنم ولی با توجه به حساسیت‌ها و نگرش‌های منفی که اطراف ایشان به هر شکل ممکن شکل گرفته، گذاشتن ایشان در جایگاه خطیب نمازجمعه، خلاف توجه به امر ملی است و این به امر ملی ضربه می‌زند یا در باور اجتماعی نسبت به سیستم سیاسی که دنبال پیش‌بردن امر ملی است، تردید ایجاد می‌کند. ما باید نشان دهیم سیستم سیاسی امر ملی را یک امر مستمر می‌داند. باید نشان دهیم نظام سیاسی امر ملی را پدیده‌ای موقتی، کوتاه‌مدت و وابسته به شرایط خاص سیاسی، اجتماعی یا نظامی نمی‌داند که وقتی آن شرایط حساس سپری شد، مجدداً مسیر دیگری طی شود؛ مسیری که قوام‌بخش امر ملی نیست. باید به این نکات توجه کرد.
* استاد دانشگاه
منبع: روزنامه فرهیختگان، ۲۶ تیر ماه ۱۴۰۴
منبع: خبرگزاری ایرنا
گزارش خطا
آخرین اخبار