تولید پایدار دانه‌های روغنی با تکیه بر دانش بومی و معرفی ارقام جدید

مهدی غفاری در گفت و گو با ایران اکونومیست درباره وضعیت تولید دانه های روغنی در کشور افزود: در سال زراعی ۱۴۰۴-۱۴۰۳ موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر با معرفی ارقام جدید و سازگار سویا، کلزا و آفتابگردان گامی اساسی در راستای افزایش خودکفایی و تضمین امنیت غذایی کشور برداشته است.

رئیس بخش تحقیقات دانه های روغنی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر وزارت جهاد کشاورزی اظهارداشت: در سال زراعی جدید مهم‌ترین اهداف این موسسه، معرفی ارقام جدید و سازگار با مناطق مختلف اقلیمی ایران و ارتقای کیفی تولید بذر هسته های اولیه و تحقیقات به زراعی است.

وی به برنامه ریزی معرفی ارقام جدید سویا و گلرنگ در سالجاری اشاره کرد و گفت: در سال جاری سه رقم سویا مناسب استان های گلستان و منطقه مغان در اردبیل و دو رقم گلرنگ با درصد روغن بالا مناسب مناطق معتدل سرد و زودرس مناسب مناطق گرم و معتدل گرم معرفی می شود.

غفاری تصریح کرد: در بحث آفتابگردان نتایج آزمایش‌ های اولیه حاکی از دستیابی به ارقام هیبرید با درصد اسید اولئیک ۸۷ درصد است که می تواند تحولی در صنعت روغن آفتابگردان در ایران ایجاد کند.

وی یکی از برنامه‌ های اصلی بخش تحقیقات دانه‌ های روغنی را توسعه ارقام مقاوم به ریزش کنجد دانست و افزود: در بخش به نژادی کنجد تلاش‌ های زیادی در این زمینه انجام شده است و تعدادی از لاین های اثربخش بعد از ارزیابی مقدماتی به مرحله آزمایش‌ های سازگاری رسیده‌ اند. وی پیش‌بینی کرد در ظرف دو تا سه سال آینده این لاین های کنجد به مرحله معرفی برسند.

بیشتر بخوانید

معرفی ۱۷ رقم کلزا

رئیس بخش تحقیقات دانه های روغنی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر وزارت جهاد کشاورزی درباره وضعیت تولید ارقام هیبرید کلزا اظهارداشت: در زمینه کلزا بخش تحقیقات دانه های روغنی از سال ۱۳۷۸ تاکنون ۱۷ رقم آزادگرده افشان بهاره و زمستانه، سازگار و پرمحصول کلزا را به جامعه کشاورزی ایران معرفی کرده و در آزمایش های مختلف عملکرد مشابهی با ارقام هیبرید وارداتی را نشان داده اند.

وی محدودیت دسترسی به ژرم پلاسم را یکی از مهمترین چالش ها در زمینه اصلاح ارقام هیبرید کلزا در ایران عنوان کرد و افزود: با این حال در زمینه معرفی ارقام هیبرید برنامه‌ هایی در دست اجراست و در آزمایش‌ های اولیه نتایج خوبی مشاهده شده است که پس از گذراندن آزمایش‌ های سازگاری به مرحله معرفی خواهند رسید.

غفاری درباره اینکه چه تعداد رقم جدید در سال‌های اخیر معرفی و چه میزان از آنها به بخش خصوصی واگذار شده است گفت: از سال ۱۳۶۱ تعداد ۶۶ رقم جدید از پنج گیاه روغنی یعنی ۱۹ رقم سویا، ۱۷ رقم کلزا، ۱۴ رقم هیبرید آفتابگردان، ۱۰ رقم کنجد و ۶ رقم گلرنگ توسط این بخش معرفی شده‌ اند که امتیاز تولید ۲۱ رقم یعنی حدود ۳۰ درصد از این ارقام به بخش خصوصی واگذار شده و تولید بذر گواهی شده آنها توسط بخش خصوصی انجام می‌ شود.

وی بیشترین واگذاری در سویا را ۹ رقم و در کلزا ۸ رقم عنوان کرد و اظهارداشت: این امر به افزایش ضریب نفوذ ارقام ایرانی در عرصه کمک کرده است، هر چند نیاز به تقویت بیشتر این امر وجود دارد اما در مورد سویا و گلرنگ تقریبا تمام بذر مورد نیاز کشور از ارقام داخلی تامین می‌شود و در کنجد نیز بیشترین بذر مصرفی مربوط به ارقام داخلی است.

رئیس بخش تحقیقات دانه های روغنی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر وزارت جهاد کشاورزی اضافه کرد: اکنون ارقام هیبرید آفتابگردان در کشور عرضه می شود بطوریکه افزایش ضریب نفوذ هیبرید شمس را شاهد هستیم، اما رقابت نوع آجیلی عرصه را بر نوع روغنی آفتابگردان تنگ کرده است.

وی درباره وابستگی کشور به واردات بذر در برخی از گیاهان روغنی و نقش تولید بذر داخلی گفت: با توجه به شرایطی که در سال‌های اخیر پیش آمده نقش تولید بذر و معرفی ارقام ایرانی بسیار حائز اهمیت است زیرا وابستگی به بذر خارجی در شرایط بحرانی می‌تواند یک خطر جدی برای تولید پایدار در کشور باشد و روند تولیدات زراعی را مختل کند.

بیشترین وابستگی در دانه های روغنی مربوط به بذر هیبرید کلزا است

غفاری با تاکید براینکه بخش تحقیقات دانه‌ های روغنی توان تامین ۱۰۰ درصد بذر طبقات اولیه بذر پنج گیاه روغنی را از نظر رقم و مقدار مورد نیاز دارد افزود: اکنون بیشتر وابستگی در دانه های روغنی مربوط به بذر هیبرید کلزا است اما با تغییر رویکرد و در صورت اعلام نیاز از سوی وزارت جهاد کشاورزی می‌ توانیم با ارقام ایرانی چه از نظر نوع رقم و چه از نظر مقدار لازم طبقات بذری این نیاز را با ارقام آزادگرده افشان پوشش دهیم.

وی درباره تولید بذرداخلی و کاهش وابستگی به واردات روغن خام اظهارداشت: عامل اصلی وابستگی به واردات روغن مسائل اقتصادی است و در کشور پهناور ایران امکان تولید دانه های روغنی بیش از مقدار تولید کنونی وجود دارد.

رئیس بخش تحقیقات دانه های روغنی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر وزارت جهاد کشاورزی تصریح کرد: کشت دانه‌ های روغنی با قیمت‌ های تضمینی فعلی سودآوری مورد نظر کشاورزان را تامین نمی‌ کند بنابراین به کشت محصولات رقیب روی می آورند.

وی بر این باور است که اگر کشت دانه‌ های روغنی برای کشاورزان و تولیدکنندگان جذابیت اقتصادی داشته باشد، می‌ توانیم شاهد افزایش تولید داخلی و کاهش وابستگی به واردات باشیم. حمایت از شرکت های تولیدکننده بذر گواهی شده به نحوی که تولید و عرضه بذر توجیه اقتصادی داشته باشد و نیز مدیریت مناسب چرخه توزیع بذر می تواند به تامین پایدار بذر و افزایش تولید دانه های روغنی در ایران منجر شود.

غفاری درباره راهکار افزایش اقبال کشاورزان به کشت دانه‌های روغنی گفت: کشت دانه‌های روغنی از جایگاه با اهمیتی برخوردار است بنابراین در شرایط خشکسالی و تغییر اقلیم که امکان کشت سایر محصولات وجود ندارد ترویج بیشتر کشت گیاهانی مانند گلرنگ می تواند مورد توجه تولید کنندگان قرار گیرد.

لزوم تقویت مراکز خدمات، تامین ادوات کشت

وی اضافه کرد: تقویت مراکز خرید، تامین ادوات کشت و برداشت و پرداخت به موقع پول کشاورزان از جمله اقداماتی است که می‌تواند به افزایش کشت دانه‌های روغنی منجر شود.

رئیس بخش تحقیقات دانه های روغنی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر وزارت جهاد کشاورزی افزود: در سال زراعی جاری حدود ۳۳ پروژه تحقیقاتی در قالب ۸۲ آزمایش استانی در حال اجراست که شامل آزمایش‌ های به نژادی، به زراعی و بررسی بیماری‌ ها می‌ شود.

وی اظهار داشت: این پروژه ها به منظور شناسایی مناسب ترین ارقام برای شرایط اقلیمی ایران و تهیه دستورالعمل های زراعی برای تولیه بهینه دانه های روغنی انجام می شود. رقم‌هایی که به مرحله معرفی می‌رسند، مراحل ارزیابی کیفی را در آزمایشگاه ملی روغن و آزمایشگاه بیماری ها طی می‌کنند تا از کیفیت بالای روغن تولیدی اطمینان حاصل شود.

وی گفت: دانه‌ های روغنی تولیدی در ایران با بالاترین استانداردها و کیفیت تولید می‌ شوند و مصرف آنها به اشکال مختلف برای مصرف‌ کننده نهایی بسیار مفید است.

وی افزود: معرفی ۶۶ رقم متعدد دانه های روغنی دستاورد دانش ایرانی در طی حدود نیم قرن حاصل شده است و منبعی ارزشمند برای تامین پایدار بذر بدون وابستگی به ارقام وارداتی است.