اتفاقی مبارک در روابط ایران و مصر؛ حذف یک مانع مهم در مسیر توسعه روابط

به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایران اکونومیست، در جلسه شماره ۳۳۴ شورای شهر تهران که روز یکشنبه (۲۵ خردادماه) برگزار شد، اعضای شورا با اکثریت آرا به تغییر نام خیابان «خالد اسلامبولی» در منطقه ۶ پایتخت به «شهید سیدحسن نصرالله» رأی مثبت دادند و روز گذشته ( سه‌شنبه ۲۴ تیرماه) نیز این تابلو، جایگزین نام پیشین خیابانی شد. این تصمیم، که در راستای گرامیداشت یاد و خاطره رهبر فقید حزب‌الله لبنان اتخاذ شد، نقطه عطفی در سیاست‌گذاری‌های نمادین ایران به شمار می‌رود و بار دیگر موضوع نام‌گذاری این خیابان را که به یکی از مسائل محوری در روابط ایران و مصر تبدیل شده بود، در رسانه‌ها مطرح کرد.

«محمدحسن سلطانی‌فرد» که به تازگی ماموریتش به عنوان رئیس دفتر حفاظت منافع ایران در مصر به پایان رسیده است، پس از تغییر تابلوی خیابان «خالد اسلامبولی» به «شهید سیدحسن نصرالله» در حساب ایکس خود نوشت: «با تغییر تابلوی خیابان خالد اسلامبولی الحمدالله عملا تمام موضوعات و مطالبات دو کشور حل و فصل شد و دیگر هیچ مانعی برای اعلام ارتقای روابط و عادی شدن مناسبات تجاری و گردشگری و سرمایه گذاری وجود ندارد. پیوند دو ملت بزرگ و تاریخ ساز ایران و مصر گامی برای بازگشت ثبات و امنیت منطقه است.»

خالد بن احمد شوقی اسلامبولی (۱۹۵۵-۱۹۸۲)، افسر ارتش مصر و عضو گروه جهاد اسلامی، به دلیل ترور انور سادات، رئیس‌جمهور وقت مصر، در ۶ اکتبر ۱۹۸۱ شناخته می‌شود. این اقدام در جریان رژه نظامی به مناسبت جنگ رمضان (یوم کیپور) انجام شد، زمانی که اسلامبولی و همدستانش به جایگاه سادات حمله کرده و او را به قتل رساندند. انگیزه اصلی این ترور، مخالفت اسلامبولی با پیمان صلح کمپ دیوید (۱۹۷۸) میان مصر و اسرائیل بود که از نظر بسیاری از گروه‌های اسلام‌گرا، خیانت به آرمان فلسطین تلقی می‌شد. اسلامبولی پس از محاکمه‌ای سریع در آوریل ۱۹۸۲ به اتهام ترور رئیس‌جمهور اعدام شد.

جهان‌سادات بانوی اول مصر و همسر انور سادات، در کتاب خاطرات خود این لحظه را این‌چنین روایت می‌کند: «در زمان رژه ارتش ناگهان یک کامیون از صف رسته خودروهای توپخانه خارج شده خود را به جلوی جایگاه مقامات رسانده و سه مرد مسلسل به دست به‌ سوی جایگاه می‌دوند، در همان لحظه صدای انفجار یک نارنجک را می‌شنوم که در صدای غرش جت‌های بالای سرمان گم می‌شود. دود در هوا می‌پیچد، بلافاصله به انور نگاه می‌کنم که حالا دیگر ایستاده است و به نظر می‌رسد خطاب به محافظانش می‌گوید بروید جلویشان را بگیرید؛ این آخرین تصویری است که از شوهرم در ذهن دارم».

در ایران، خالد اسلامبولی مورد تجلیل قرار گرفت و به ابتکار علی اکبر محتشمی پور، وزیر کشور وقت، خیابان وزرا در منطقه ۶ تهران به نام او نام‌گذاری شد. این اقدام، که در اوج تنش‌های سیاسی منطقه‌ای انجام شد، به سرعت به یکی از موانع اصلی در روابط دیپلماتیک ایران و مصر تبدیل شد. قاهره این نام‌گذاری را توهینی به حاکمیت ملی و تاریخ خود تلقی کرد و بارها به طور رسمی اعتراض خود را به تهران اعلام داشت. این موضوع به نمادی از اختلافات عمیق میان دو کشور تبدیل شد و حتی در دوره‌هایی که تلاش‌هایی برای بهبود روابط صورت گرفت، به عنوان چالشی کلیدی باقی ماند.

روابط ایران و مصر پس از انقلاب اسلامی ایران به دلیل تفاوت‌های ایدئولوژیک، رقابت‌های منطقه‌ای و مسائل نمادینی مانند نام‌گذاری خیابان خالد اسلامبولی به شدت تیره شد. در طول دهه‌های گذشته، تلاش‌هایی برای بهبود روابط میان دو کشور صورت گرفته است. به عنوان مثال، در دوره ریاست‌جمهوری سیدمحمد خاتمی (۱۳۷۶-۱۳۸۴)، پیشنهادهایی برای تغییر نام خیابان خالد اسلامبولی به «انتفاضه» یا نامی دیگر مطرح شد تا موانع دیپلماتیک کاهش یابد. با این حال، فشار گروه‌های سیاسی داخلی در ایران مانع از اجرای این پیشنهادات شد. حتی پس از تحولات سیاسی در مصر، مانند انقلاب ۲۰۱۱ و سقوط حسنی مبارک، این موضوع همچنان یکی از نقاط حساس در روابط دوجانبه باقی ماند.

با روی کار آمدن دولت چهاردهم و ابتکارات وزیر امور خارجه در حوزه کشورهای عربی و منطقه نشانه‌هایی از اراده مشترک برای بهبود روابط دیده می‌شود. سیدعباس عراقچی در سیزدهم خردادماه ۱۴۰۴، برای سومین بار در طول دوره وزارت خود به مصر سفر کرد تا درباره مسائل منطقه‌ای، از جمله موضوع فلسطین، و همچنین روابط دوجانبه گفت‌وگو کند. وی در نشست خبری مشترک با بدر عبدالعاطی، همتای مصری خود، تأکید کرد که «ایران و مصر دو کشور بزرگ با تمدن‌های ریشه‌دار هستند و نقش مهمی در صلح و امنیت منطقه ایفا می‌کنند.» او همچنین اظهار داشت که «هیچ مانعی برای توسعه روابط دوجانبه وجود ندارد و موانع باقی‌مانده نیز به‌زودی برطرف خواهند شد.» یکی از ابتکارات قابل توجه در این سفر، دیدار عراقچی با وزرای خارجه پیشین مصر، از جمله عمرو موسی، نبیل فهمی، و محمد العرابی، در فضایی غیررسمی در یکی از رستوران‌های قاهره بود. این دیدار نشان‌دهنده تلاش ایران برای ایجاد گفت‌وگوهای چندجانبه و کاهش حساسیت‌های تاریخی است.

با آغاز حمله نظامی رژیم صهیونیستی علیه جمهوری اسلامی ایران، وزیر امور خارجه مصر به نمایندگی از قاهره، سلسله اقدامات دیپلماتیکی را در جهت حمایت از تهران و ایجاد اجماعی منطقه‌ای علیه این تجاوز آشکار آغاز کرد. صدور بیانیه مشترک ۲۱ کشور اسلامی و عربی، سه روز پس از آغاز جنگ که حملات اسرائیل را نقض آشکار اصول منشور سازمان ملل متحد دانستند، در حالی که برخی کشورهای حاضر در لیست امضاکنندگان، مانند امارات و بحرین که روابط دیپلماتیک با اسرائیل دارند از جمله ابتکاراتی بود که وزیر امور خارجه مصر در شکل گیری آن نقشی قابل توجه ایفا کرد.

سیدعباس عراقچی ۵ تیرماه در جریان حضور در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری در پاسخ به سوالی در خصوص آخرین وضعیت احیای کامل روابط ایران و مصر گفت: «رابطه‌ای که ما الان با مصر داریم، از رابطه با بسیاری از کشورهایی که با آن ها رابطه دیپلماتیک داریم، بهتر است. با این ها رابطه دیپلماتیک مثلا نداریم اما میزان رفت و آمد ما و میزان همکاری ما حتی در قضایای جنگ، آنقدری که وزیر امور خارجه مصر با من تماس داشته، شاید باقی وزرا نداشتند و برای ما این مهم است که با مصر به عنوان یک کشور بزرگ اسلامی و تاثیرگذار در منطقه کار کنیم، همکاری داشته باشیم و تعامل داشته باشیم. اینکه رابطه کی برقرار شود و رسمی شود، ما عجله نداریم و به عهده خود مصری‌ها گذاشته‌ایم»

حجت‌الله جودکی، کارشناس مسائل خاورمیانه و شمال آفریقا در گفت‌وگو با ایران اکونومیست در خصوص اهمیت این تغییر نام بر روابط ایران و مصر گفت: از هر نقطه‌ای که از ضرر بازگردیم، سود کرده‌ایم. متاسفانه نام گذاری قدیمی این خیابان به دلیل برخی اقدام‌های تبلیغاتی صورت گرفته بود که عملا بهانه‌ای را در اختیار دشمن برای سواستفاده قرار داده بود. این موضوع باعث شد که مخالفان توسعه رابطه دائماً در بوق تبلیغات بدمند و دو کشور را بیش از پیش علیه یکدیگر تحریک کنند، در حالی که اساساً موضوع اهمیتی نداشت.

وی افزود: به هر حال اما اکنون اتفاق مبارکی در روابط ایران و مصر رخ داده و کار بسیار خوبی انجام شده است. به نظر من، باید چنین اقداماتی ادامه یابد تا به‌تدریج موانع را برطرف کنیم و به دوستان خود بیفزاییم. سخن آقای خاتمی را باید آویزه گوش کنیم که می‌گفت: «دشمنان را به نیروی خنثی و نیروی خنثی‌ها را به دوست تبدیل کنید.» در دنیای امروز، حتی یک دشمن هم برای ما زیاد است و باید تا حد ممکن بر تعداد دوستانمان بیفزاییم. هر حرکت اصلاحی که انجام شود، به نفع ایران و ماندگاری جبهه اسلام است.

این کارشناس مسائل شمال آفریقا گفت: این اقدام بسیار ارزشمند است و فکر می‌کنم هم مردم مصر و هم ایرانیان از این اتفاق استقبال می‌کنند. یکی از موانع بزرگ مصر در گذشته، وابستگی به نظر آمریکا و انتظار برای چراغ سبز این کشور بود. اما حالا مواضع قاهره به‌کلی تغییر کرده است. از سوی دیگر، کشورهای عربی دریافته‌اند که اصلاح روابط با جمهوری اسلامی ایران و دوری از تنش به نفع آن‌هاست. این فرصت بسیار خوبی است که باید از آن استقبال کنیم و عملیات تنش‌زدایی را پیش ببریم. ان‌شاءالله این اتفاق مبارک باشد.

جودکی همچنین در ارزیابی مواضع مصر از زمان تجاوز رژیم صهیونیستی به ایران نیز گفت: کشورهای بزرگ منطقه، چه از نظر جمعیت و وسعت سرزمینی و چه از نظر ثروت کلان، مانند مصر، عربستان و امارات، به این نتیجه رسیده‌اند که سرمایه‌گذاری‌هایشان باید در محیطی باثبات انجام شود. خاورمیانه یکی از بی‌ثبات‌ترین مناطق جهان است و بهترین راه برای ایجاد آرامش، صلح و ثبات، حرکت به سمت کاهش تنش‌هاست. مصر نیز این مسیر را دنبال کرده و ما هم باید همین کار را انجام دهیم.

وی ادامه داد: بهترین اقدامی که ایران می‌تواند انجام دهد، دلگرم کردن کشورهای منطقه و اصلاح برخی روندهای نادرست است. برای مثال نباید همزمان که در حال توسعه روابط با عربستان هستیم، نهادها یا افرادی در ایران مواضع متناقض اتخاذ کنند. باید جلوی کسانی را که با اقداماتشان به منافع دشمن خدمت می‌کنند، گرفت. این افراد شاید عوامل دشمن نباشند، اما کارهایی می‌کنند که به سود دشمن است. باید هر صدایی که به سمت وحدت و همدلی بلند می‌شود، تقویت کنیم و با صدای رسا آن را تکرار کنیم تا این موقعیت حساس را به‌خوبی پشت سر بگذاریم.