اروپا و آمریکا؛ اتحاد در اوج بی‌اعتمادی

به گزارش ایران اکونومیست، تصمیم ناگهانی دولت ترامپ، نه‌تنها ضربه‌ای سنگین به جریان تجارت فراآتلانتیک وارد کرده، بلکه در نگاه بسیاری از تحلیلگران، بیانگر تعمیق بی‌سابقه بی‌اعتمادی میان دو سوی اقیانوس اطلس است. روابطی که روزگاری ستون فقرات نظم غربی به‌شمار می‌رفت، اکنون زیر فشار سیاست‌های یک‌جانبه، تهدیدهای تجاری و نوسانات ژئوپلیتیکی دچار تزلزل شده و در نقطه‌ای ایستاده که هم‌پیمانان دیروز را در موقعیتی نگران، محتاط و گاه رویاروی قرار داده است.

اگرچه اتحادیه اروپا و آمریکا همچنان در بسیاری از حوزه‌های دیپلماتیک، دفاعی و اقتصادی همکاری دارند، اما بازگشت ترامپ به کاخ سفید و الگوی رفتاری غیرقابل پیش‌بینی او، شکاف‌های قدیمی را به سطح آورده و پایه‌های اعتماد متقابل را لرزان‌تر کرده است. اروپایی‌ها با یادآوری تجربه دوره نخست ریاست‌جمهوری ترامپ، این‌بار سعی دارند با چشمانی بازتر و وابستگی کمتر، به استقبال دور دوم روابط با واشنگتن بروند.

تحلیلگران اروپایی این مقطع را نه صرفاً یک تنش تجاری، بلکه آزمونی راهبردی برای بلوغ سیاسی اروپا می‌دانند؛ لحظه‌ای که در آن اتحادیه اروپا باید میان پذیرش فشارهای فزاینده آمریکا و حرکت به‌سوی استقلال بیشتر، مسیر خود را مشخص کند. در همین زمینه، سخنان مقام‌های اروپایی طی روزهای گذشته بیش از هر چیز بر «ضرورت همبستگی داخلی»، «تنوع‌بخشی به شرکای تجاری» و «دفاع از بازار واحد اروپا» متمرکز بوده است؛ نشانه‌ای روشن از این‌که نگاه اروپا به آینده، دیگر با خوش‌بینی گذشته رنگ نمی‌خورد.

تصمیم تازه تعرفه‌ای ترامپ را می‌توان نقطه عطفی در مناسبات فراآتلانتیک دانست که شکاف‌های موجود را عریان‌تر و عمیق‌تر کرد. این رویداد نشان داد که اختلافات میان آمریکا و اروپا دیگر صرفاً بر سر ارقام تجاری یا سهم مشارکت در ناتو نیست، بلکه به سطح اعتماد استراتژیک و چشم‌انداز نظم جهانی آینده کشیده شده است.

از گفت‌وگو تا تهدید

تنش‌های تجاری میان آمریکا و اروپا از ابتدای سال ۲۰۲۵ رو به تشدید گذاشته است. ترامپ که در ژانویه ۲۰۲۵ بار دیگر وارد کاخ سفید شد، سیاست «اول آمریکا» خود را این بار تهاجمی‌تر از دوره قبل دنبال کرده است. در ماه آوریل ۲۰۲۵، کاخ سفید موجی از تهدیدهای تجاری موسوم به «تعرفه‌های متقابل» را علیه شرکای تجاری مطرح کرد که بازارها را دچار تلاطم نمود تا اینکه موقتاً اجرای آنها به تعویق افتاد. اتحادیه اروپا که ابتدا امیدوار به یک توافق جامع تجاری با واشنگتن بود، به‌تدریج انتظارات خود را تعدیل کرده و به دنبال یک چارچوب حداقلی شبیه توافق انگلیس–آمریکا برآمد.

طی هفته‌های اخیر، مذاکرات فشرده‌ای میان بروکسل و واشنگتن جریان داشت و دو طرف ظاهراً به توافقی اصولی بر سر تعرفه‌ای ۱۰ درصد نزدیک شده بودند. اما ترامپ با انتشار نامه‌ای در شبکه اجتماعی خود، به‌طور ناگهانی اعلام کرد از ابتدای اوت ۳۰ درصد تعرفه بر واردات از اتحادیه اروپا اعمال خواهد شد. این تغییر موضع ناگهانی، که علی‌رغم مذاکرات امیدوارکننده صورت گرفت، عملاً تلاش‌های دیپلماتیک چند هفته اخیر را بی‌نتیجه گذاشت و نشان داد رویکرد ترامپ در معامله، مبتنی بر اعمال فشار حداکثری در لحظات آخر است.

هم‌زمان با اروپا، سایر شرکای آمریکا نیز هدف تهدیدهای تجاری تازه قرار گرفته‌اند. ترامپ در همان هفته برای ۲۳ کشور دیگر، از جمله مکزیک، کانادا، ژاپن و کره‌جنوبی، نیز نامه‌های مشابهی ارسال و تعرفه‌هایی بین ۲۰ درصد تا ۵۰ درصد اعلام کرده است. این اقدامات هماهنگ، حاکی از بازگشت یک جنگ تجاری فراگیر در سیاست‌های دولت ترامپ است؛ جنگی که نه تنها چین بلکه متحدان سنتی واشنگتن را نیز در بر می‌گیرد.

در اروپا، اختلاف نظرهایی در ماه‌های گذشته درباره نحوه مواجهه با تهدیدهای تجاری آمریکا بروز کرده است؛ آلمان به عنوان قدرت صنعتی اروپا خواهان تسریع در معامله و اجتناب از درگیری تجاری بود، در اما فرانسه بر عدم تن دادن به یک توافق یک‌جانبه و مقاومت در برابر باج‌خواهی تجاری ترامپ تاکید داشت. با این وجود، تازه‌ترین اولتیماتوم واشنگتن، اروپا را در نقطه‌ای حساس قرار داده که چاره‌ای جز اتحاذ موضعی واحد در برابر آن ندارد.

یورو در تلاطم، ضربه سنگین تعرفه‌ها بر اقتصاد اروپا

واقعیت این است که اعمال احتمالی تعرفه ۳۰ درصدی توسط آمریکا، پیامدهای اقتصادی عمیقی برای اروپا به همراه خواهد داشت. مبادلات تجاری فراآتلانتیک حجم عظیمی دارد و روزانه حدود ۴٫۴ میلیارد یورو کالا بین اتحادیه اروپا و آمریکا مبادله می‌شود. بر اساس برآورد کمیسیون اروپا، تعرفه ۳۰ درصد عملاً بخش عمده‌ای از این تجارت را غیراقتصادی کرده و «ادامه تجارت به شکل معمول را تقریباً ناممکن می‌سازد».

بازارهای مالی اروپا هم بلافاصله به این خبر واکنش منفی نشان دادند و شاخص‌های عمده بورس‌های اروپایی با انتشار خبر تهدید تعرفه‌ای ترامپ افت کردند. صنایع اروپایی به ویژه خودروسازی، لوکس، مواد غذایی و فولاد از جمله بخش‌هایی هستند که مستقیماً در تیررس تعرفه‌های جدید قرار دارند.

برای مثال، انجمن صنایع خودروسازی آلمان هشدار داد افزایش تعرفه‌ها هزینه تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان را بالا برده و تشدید تنش تجاری «مایه تأسف و نگران‌کننده» است. این در حالی است که صنعت خودروی آلمان همین حالا نیز با تعرفه ۲۷٫۵ درصد (تعرفه پایه ۲٫۵ درصد به‌علاوه ۲۵ درصد افزوده اخیر) بر صادرات به آمریکا تحت فشار قرار گرفته و صنعت فولاد اروپا نیز از قبل با تعرفه تنبیهی ۵۰ درصد مواجه بوده است.

از منظر کلان، اروپایی‌ها بیم دارند که جنگ تجاری تمام‌عیار میان دو سوی اقیانوس اطلس به رکود اقتصادی دامن بزند. وزیر امور خارجه دانمارک، که روز دوشنبه ریاست نشست فوق‌العاده تجارت اتحادیه را بر عهده داشت، تصریح کرد اروپا خواهان جنگ تجاری نیست چرا که چنین تقابلی برای هر دو اقتصاد «ویرانگر» خواهد بود؛ با این حال اروپا ناچار است «در عین تلاش برای تشدید نکردن اوضاع، قدرت خود را نیز به نمایش بگذارد». تحلیل‌گران اندیشکده بروگل در بروکسل نیز هشدار می‌دهند که تشدید تعرفه‌ها ممکن است به دور باطل اقدام و واکنش مشابه منازعه تجاری آمریکا–چین منجر شود و بازارهای مالی را به لرزه اندازد.

اتحادیه اروپا تاکنون فهرستی از اقدامات تلافی‌جویانه تهیه کرده و آماده است در صورت اجرایی شدن تهدید ترامپ، بر ۷۲ میلیارد یورو از واردات آمریکا تعرفه بگذارد. هرچند بروکسل ترجیح داده است در گام نخست، اجرای بخشی از تعرفه‌های تلافی‌جویانه قبلی (به ارزش ۲۱ میلیارد یورو) را که قرار بود از ۱۴ ژوئیه اعمال شود تا ضرب‌الاجل اول اوت به تعویق بیندازد، اما هم‌زمان آمادگی خود را برای واکنش سخت اعلام کرده است. فدراسیون صنایع آلمان (BDI) در واکنشی کم‌سابقه، اقدام ترامپ را «زنگ بیدارباش برای صنعت در دو سوی آتلانتیک» توصیف کرد و خواستار هوشیاری شرکت‌ها در برابر آینده مبهم روابط تجاری شد.

اتحادیه اروپا اکنون بیش از هر زمان دیگری بر آزمون اتحاد درونی، تاب‌آوری در برابر ضربات بیرونی و حفظ نظم چندجانبه جهانی تاکید دارد. فصل جدیدی در روابط فراآتلانتیک آغاز شده که در آن موازنه میان همکاری و رقابت، و میان وابستگی متقابل و خوداتکایی، در حال بازتعریف است.

شایان ذکر است که تعرفه‌های اعلام‌شده توسط ترامپ حتی برخی اقتصادهای نوظهور اروپایی را نیز نگران کرده است. برای مثال، سوئد که یکی از کشورهای متکی بر تجارت آزاد است، حتی توافق ۱۰ درصد پیشنهادی پیشین را هم «بسیار بد» ارزیابی کرده بود و البته اذعان داشت قدری صدمه اقتصادی اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. با تهدید ۳۰ درصد، انتظار می‌رود آسیب‌پذیری اقتصادهای کوچک‌تر اروپا در برابر تکانه‌های تجاری آمریکا بیشتر مطرح شود. به طور کلی، تصمیم تجاری ترامپ که با استناد به برداشت‌های یک‌جانبه از عدم توازن تجاری اتخاذ شده، وی مدعی است اتحادیه اروپا به طور میانگین ۳۹ درصد تعرفه بر کالاهای آمریکایی اعمال می‌کند، رقمی که اتحادیه آن را به شدت اغراق‌شده و میانگین واقعی تعرفه‌های اروپایی را حدود ۲٫۵ درصد اعلام کرده است ، نظم تجارت آزاد و چندجانبه را به چالش کشیده و اصل عدم تبعیض در تجارت جهانی را تضعیف می‌کند. این تغییر رویکرد آمریکا، به گفته ناظران، یکی از ارکان نظام تجارت چندجانبه (سازمان تجارت جهانی) را هدف قرار داده و می‌تواند الگوی همکاری‌های اقتصادی را دستخوش تحول کند.

فراتر از تجارت؛ اتحاد غربی زیر فشار بی‌اعتمادی

فراتر از ارقام تجاری، اقدام ترامپ شکافی سیاسی و استراتژیک را در روابط فراآتلانتیک عمیق‌تر می‌کند. تنش تجاری کنونی در حالی رخ می‌دهد که اروپا و آمریکا در بحبوحه بحران‌های جهانی به هماهنگی بیشتری نیاز دارند، از جنگ در اوکراین گرفته تا رقابت با چین، اما رویکرد واشنگتن همکاری سنتی را دشوار ساخته است.

رهبران و دیپلمات‌های اروپایی احساس می‌کنند بار دیگر قابل پیش‌بینی بودن و قابل اعتماد بودن ایالات متحده زیر سوال رفته است. در برلین، صدراعظم آلمان (فردریش مرتس) شخصاً با ترامپ تماس گرفته تا او را از تشدید تقابل منصرف کند و هم‌زمان با امانوئل مکرون (رئیس جمهوری فرانسه) و اورسولا فون‌درلاین (رئیس کمیسیون اروپا) برای اتخاذ راهبرد مشترک در دو هفته مهلت باقی‌مانده رایزنی کرده است. این تحرکات نشان می‌دهد اروپا ناچار است ابتکار عمل دیپلماتیک بیشتری به خرج دهد، چرا که سبک چانه‌زنی ترامپ غیرمتعارف و مبتنی بر غافلگیری است. در دوبلین، معاون نخست‌وزیر ایرلند اظهار داشت افزایش تعرفه صرفاً «شیوه مذاکراتی خاص ترامپ» است و نشان می‌دهد او در نهایت به یک توافق نیاز دارد. با این حال بسیاری از مقامات اروپایی در پس پرده نسبت به این بازی پرمخاطره در بحبوحه بی‌ثباتی جهانی ابراز خشم کرده‌اند و آن را حرکتی خطرناک برای اتحاد غربی می‌دانند.

اما یکی از نگرانی‌های بزرگ اروپا، پیوند خوردن مسائل تجاری با تعهدات امنیتی آمریکا است. در برخی کشورهای اروپای مرکزی و شرقی، که برای بازدارندگی نظامی در برابر روسیه شدیداً به حضور نیروهای آمریکایی متکی هستند، این دغدغه وجود دارد که رویارویی تجاری ممکن است ترامپ را به کاهش حمایت امنیتی از اروپا ترغیب کند. به گزارش رویترز، برخی متحدان اروپایی اکنون مشغول بازنگری در وابستگی امنیتی خود به آمریکا هستند؛ به طوری‌که کشورهایی حتی به فکر خرید تسلیحات غیرآمریکایی برای متنوع کردن منابع دفاعی افتاده‌اند.

تهدیدات مکرر ترامپ مبنی بر احتمال خروج از ناتو یا کاهش تعهدات آمریکا، همراه با جنگ تعرفه‌ای، اروپایی‌ها را از هر زمان دیگری آسیب‌پذیرتر کرده است. برای نمونه، در حوزه جنگ اوکراین، کرملین بلافاصله از اظهارات ترامپ بهره‌برداری و تاکید کرده که اروپایی‌ها در نهایت بهای حمایت نظامی از اوکراین را خواهند پرداخت. هرچند کشورهای اروپایی همچنان بر ادامه حمایت از کی‌یف تاکید دارند، اما سایه تردید نسبت به پایبندی آمریکا در درازمدت، محاسبات راهبردی اروپا را پیچیده‌تر کرده است.

دوران دوم ریاست‌جمهوری ترامپ به گفته کارشناسان اروپایی یک «لحظه تعیین‌کننده» برای اروپاست که می‌تواند به تقویت استقلال و انسجام اروپا منجر شود یا در صورت غفلت، به تضعیف بیشتر جایگاه آن در نظام بین‌الملل بینجامد. آنچه مسلم است اینکه تشدید شکاف فراآتلانتیک در پی اقدامات یکجانبه آمریکا، اروپایی‌ها را به بازنگری اساسی در راهبردهای اقتصادی و امنیتی خود واداشته است.

در عرصه سیاسی داخلی اروپا نیز بازگشت رویکرد تقابلی ترامپ، بازتاب‌های معناداری داشته است. موج جدید ملی‌گرایی اقتصادی آمریکا به تقویت گفتمان «خودمختاری راهبردی» در اروپا منجر شده است. مفهوم «استقلال راهبردی اروپا» که پیشتر توسط فرانسه و برخی کشورهای دیگر مطرح می‌شد، اکنون با شتاب بیشتری دنبال می‌شود چرا که دولت ترامپِ بدون مهار، اتحادیه اروپا را به این نتیجه رسانده که باید هرچه سریع‌تر وابستگی خود را به آمریکا در حوزه‌های کلیدی کاهش دهد.

تحلیل‌گران اروپایی از این وضعیت به عنوان یک «بیدارباش دوم» برای اروپا یاد می‌کنند که لزوم تقویت یکپارچگی درونی اتحادیه و افزایش قدرت چانه‌زنی مستقل آن در صحنه جهانی را آشکار ساخته است. در همین راستا، اورسولا فون‌درلاین، رئیس کمیسیون اروپا، ضمن ابراز تاسف از تصمیم واشنگتن، تاکید کرده اروپا بازارهای خود را متنوع خواهد کرد و با ساده‌سازی مقررات بازار واحد اروپا، وابستگی بیرونی خود را کاهش می‌دهد؛ او بازار مشترک اتحادیه را «لنگرگاه امن» اروپا در طوفان‌های تجاری خوانده است.

اروپا در دو راهی تقابل و بازدارندگی

اتحادیه اروپا در برابر ضرب‌الاجل تعرفه‌ای ترامپ، رویکردی دووجهی اتخاذ کرده است؛ از یکسو ادامه مذاکره و تلاش برای حل‌وفصل مسالمت‌آمیز را در دستور کار قرار داده و از سوی دیگر برای مقابله به مثل قاطع در صورت شکست مذاکرات آماده می‌شود.

بلافاصله پس از اعلام خبر تعرفه‌های ۳۰ درصد، سفرای کشورهای عضو در بروکسل تشکیل جلسه اضطراری دادند و حمایت کامل خود را از ادامه گفت‌وگوها و حفظ جبهه واحد اروپایی اعلام کردند. سران اروپایی بر اهمیت اتحاد درون اتحادیه در برابر تفرقه‌افکنی آمریکا تاکید کرده‌اند؛ نخست‌وزیر هلند تصریح کرد که اروپا باید «متحد و مصمم» برای دستیابی به یک توافق برد-برد با آمریکا تلاش کند.

حتی ایتالیا که روابط نزدیکی با ترامپ دارد، تأکید کرد شروع یک جنگ تجاری هیچ توجیهی ندارد و می‌توان به یک توافق منصفانه دست یافت. این در حالی است که امانوئل مکرون، لحنی سرسختانه‌تر اختیار کرده و خواستار آمادگی اروپا برای «ایستادگی قاطعانه در دفاع از منافع اروپا» حتی در صورت بروز جنگ تجاری شده است. مکرون صراحتاً از کمیسیون اروپا خواسته که تدارک اقدامات متقابل معتبر را سرعت بخشد و همه ابزارهای در دسترس، از جمله قانون ضداجبار تجاری تازه اتحادیه، را برای پاسخ‌گویی به واشنگتن آماده نگه دارد.

در سطح سیاست عملی، اروپا نشان داده که به موازات مقاومت در برابر اقدامات آمریکا، به دنبال کاهش آسیب‌پذیری بلندمدت خود نیز هست. یک روز پس از تهدید ترامپ، اتحادیه اروپا اعلام کرد که پس از ۹ سال مذاکره به یک توافق تجارت آزاد با اندونزی دست یافته است. این پیام روشنی به واشنگتن مخابره می‌کند که اروپا در حال چرخش به سوی بازارهای نوظهور آسیایی و آمریکای لاتین برای کاهش اتکا به آمریکا است.

دیپلمات‌های اروپایی تصریح کرده‌اند که خروج ترامپ از نظام تجارت آزاد جهانی، فرصت‌طلبی برخی کشورهای آسیایی را برای نزدیک‌شدن به اروپا افزایش داده است؛ چنان‌که اندونزی به این جمع‌بندی رسیده اتحادیه اروپا شریک باثبات‌تری نسبت به آمریکای ترامپ است. علاوه بر این، اتحادیه اروپا مذاکرات خود را برای توافق با کشورهایی نظیر هند و تایلند سرعت بخشیده و امیدوار است تا پایان سال ۲۰۲۵ به چندین توافق جدید دست یابد.

در حوزه داخلی نیز، بروکسل بر تکمیل بازار واحد اروپایی و تقویت بنیان‌های صنعتی-فناوری خود تاکید ورزیده است تا اروپا بتواند در برابر فشارهای خارجی مقاومت بیشتری نشان دهد. برخی تحلیل‌گران حتی معتقدند که اقدامات ترامپ به شکلی پارادوکسیکال می‌تواند کاتالیزوری برای همگرایی بیشتر اروپا شود؛ به عبارت دیگر، اگر اروپا اراده سیاسی لازم را بیابد، شوک‌های وارده از سوی واشنگتن ممکن است به تسریع طرح‌هایی همچون اتحادیه دفاعی اروپا و پروژه‌های بلندمدت خودکفایی صنعتی بینجامد.

آینده‌ای نامعلوم برای اتحاد دیرینه

تصمیم تازه تعرفه‌ای ترامپ را می‌توان نقطه عطفی در مناسبات فراآتلانتیک دانست که شکاف‌های موجود را عریان‌تر و عمیق‌تر کرد. این رویداد نشان داد که اختلافات میان آمریکا و اروپا دیگر صرفاً بر سر ارقام تجاری یا سهم مشارکت در ناتو نیست، بلکه به سطح اعتماد استراتژیک و چشم‌انداز نظم جهانی آینده کشیده شده است.

در کوتاه‌مدت، همه نگاه‌ها به مهلت اول اوت دوخته شده تا روشن شود آیا مذاکرات فشرده دیپلماتیک می‌تواند از عملی شدن جنگ تعرفه‌ای جلوگیری کند یا خیر. با این حال، صرف‌نظر از نتیجه این ضرب‌الاجل، اروپایی‌ها دریافته‌اند که باید خود را برای چهار سال دشوار با دولتی غیرقابل پیش‌بینی در واشنگتن آماده کنند.

دوران دوم ریاست‌جمهوری ترامپ به گفته کارشناسان اروپایی یک «لحظه تعیین‌کننده» برای اروپاست که می‌تواند به تقویت استقلال و انسجام اروپا منجر شود یا در صورت غفلت، به تضعیف بیشتر جایگاه آن در نظام بین‌الملل بینجامد. آنچه مسلم است اینکه تشدید شکاف فراآتلانتیک در پی اقدامات یکجانبه آمریکا، اروپایی‌ها را به بازنگری اساسی در راهبردهای اقتصادی و امنیتی خود واداشته است.

اتحادیه اروپا اکنون بیش از هر زمان دیگری بر آزمون اتحاد درونی، تاب‌آوری در برابر ضربات بیرونی و حفظ نظم چندجانبه جهانی تاکید دارد. به بیان یکی از نمایندگان پارلمان اروپا، این قاره باید نشان دهد که «قربانی منفعل و مرعوب فشارها نیست» و می‌تواند از منافع خود دفاع کند. بدین ترتیب، فصل جدیدی در روابط فراآتلانتیک آغاز شده که در آن موازنه میان همکاری و رقابت، و میان وابستگی متقابل و خوداتکایی، در حال بازتعریف است.