خرده‌فرهنگ‌های مجازی که از شهروند محترم، اوباش اینترنتی می‌سازد

خشونت کلامی امروزه همراه انسان وارد فضای مجازی شده تا جایی که واژه‌هایی تخصصی در ارتباط با آن در فرهنگ اصطلاحات رایانه و اینترنت باب شده که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به «اوباش اینترنتی» یا «ترول» اشاره کرد.

«ترول» در گفتمان اینترنتی به افرادی گفته می‌شود که با رفتار مخرب در فضای شبکه به دنبال جلب نظر کاربران، ایجاد تشنج یا بیان مطالب محرک و توهین‌آمیزند. به همین ترتیب، اوباشگر اینترنتی فردی است که در اتاق‌های گفت‌وگو، از طریق کامنت‌نویسی پای محتوای تارنماها یا کانال‌های مختلف و از آن گسترده‌تر از طریق امکانات مختلف پیام‌رسان‌های تلفن همراه مانند اینستاگرام، تلگرام و ... و همچنین از طریق توئیت زدن یا اساسا هر امکانی که در فضای مجازی اجازه بروز می‌دهد، پیام‌هایی ارسال می‌کند که حاوی محتوای منزجرکننده است یا به نوعی حسی از خشونت، تحقیر، توهین یا ... را پراکنده می‌سازد.

در حالی در یک جمع مجازی کاربران غالبا می‌کوشند با درنظر گرفتن احترام متقابل یا دست کم نشان دادن این احترام، با هم ارتباط برقرار کنند و در بسیاری موارد دست به خودکنترلی می‌زنند، اوباش اینترنتی با تحریک بقیه و با پیش کشیدن بحث‌های نامربوط یا توهین‌آمیز به دنبال مطرح کردن خود یا به کرسی نشاندن حرفشان هستند.

در عمده فعالیت ترول‌ها، خشونت کلامی دیده می‌شود. آنان اغلب به این وسیله سعی در تحریک دیگر کاربران یا منحرف کردن بحث دارند؛ این حضور و بروز مجازی گاه با اکانت‌های جعلی صورت می‌گیرد و گاهی برخی کاربران هویت واقعی خود را به شکل هویتی نفرت‌پراکن و خشونتگرا در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی برساخت می‌کنند.

سوای کاربرانی که با پرچم خشونت‌گرایی یا نفت‌پراکنی در فضای مجازی حضور دارند، شبکه‌های اجتماعی به کاربران اجازه می‌دهد ناشناس بمانند یا از نام‌های مستعار استفاده کنند که می‌تواند منجر به ابراز صریح یا اغراق‌آمیز نظرات و رفتارهایی شود که ممکن است در تعاملات چهره به چهره رخ ندهد.

خشونت کلامی در خدمت نفرت‌پراکنی مجازی

ادبیات خشونت‌آمیز در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند پیامدهای مخربی بر افراد، جامعه و ارتباطاتشان داشته باشد.

«محمد رهبری» پژوهشگر شبکه‌های اجتماعی در رابطه با بروز خشونت از سوی طیفی از کاربران شبکه‌های اجتماعی به پژوهشگر ایران اکونومیست می‌گوید: عموما تعریفی که از خشونت کلامی وجود دارد کمی متفاوت‌تر از به کارگیری ادبیاتی شامل کلمات رکیک و کنایه جنسی و... است. البته خیلی اوقات بیان کلمات رکیک در راستای خشونت کلامی استفاده می‌شود اما قدری تفاوت دارد. با این توضیح، خشونت کلامی در واقع زمانی اتفاق می‌افتد که کاربران نه فقط کلمات رکیک و کنایه جنسی بلکه به طور کل از هر نوع عبارت توهین‌آمیزی علیه یک فرد یا یک گروه استفاده کنند و مستقیم یا غیرمستقیم او را تحقیر یا تمسخر کنند و هدف فحاشی قرار دهند. به کارگیری کلمات رکیک یا دارای بار معنایی منزجرکننده وقتی که یک فرد یا دیدگاه یا گروهی مخاطب قرار می‌گیرد مصداق بروز خشونت کلامی است.

«خشونت کلامی علیه گروهی مثلا یک گروه زنان یا مردان، قومیت‌ها یا ملیت‌ها، پیروان یک مذهب و.... در فضای مجازی نمودهای متعددی دارد و این رفتار خیلی اوقات در خدمت نفرت‌پراکنی قرار می‌گیرد.»

چرا در فضای مجازی فحاشی می‌کنند؟

رهبری با اشاره به بروز چشمگیر فحاشی در فضای شبکه‌های اجتماعی درباره دلایل آن چنین توضیح می‌دهد: چند عامل بر افزایش میزان فحاشی در بین کاربران شبکه‌های اجتماعی موثر است. اول از همه ناشناس بودن و چهره به چهره نبودن افراد با یکدیگر در این فضاست. یعنی حتی ممکن است فردی با اسم و عکس واقعی خودش در این فضا فعالیت کند اما علیه کسی که هیچ ارتباط مستقیم و چهره به چهره با او ندارد فحاشی کند. این نبود ارتباط چهره به چهره باعث می‌شود تا چنین اتفاقی راحت‌تر بیافتد.

محمد رهبری پژوهشگر شبکه‌های اجتماعی

دومین عامل موثر هم خشمی‌ است که کاربران شبکه‌های اجتماعی دارند و این موضوع باعث بروز خشونت و فحاشی در شبکه‌های اجتماعی می‌شود. عامل سوم به خود پلتفرم‌ها خصوصا ایکس (توئیتر سابق) برمی‌گردد که فضای آن کمی رادیکال‌تر است و کاربران از ادبیات تند و تیزتری برای حرف زدن استفاده می‌کنند. این ادبیات تیزتر به مرور به نوعی خشونت کلامی منجر می‌شود و در نتیجه عبارت‌های توهین‌آمیز در آن فضا بیشتر استفاده شود.

علاوه بر این سه عامل، دلیل دیگری هم وجود دارد و آن به خشم عمومی برمی‌گردد؛ خصوصا این موضوع در زمان بحران‌های اجتماعی که خشم افزایش می‌یابد، بیشتر ظهور و بروز پیدا می‌کند.

پلتفرم‌های مجازی و خرده‌فرهنگ‌های آن

این پژوهشگر حوزه شبکه‌های اجتماعی می‌افزاید: گاه افرادی که در فضای حقیقی شخصیت محترم و مودبی دارند در شبکه‌های اجتماعی ادبیات متفاوتی می‌یابند. به نظر من علت این موضوع به مورد اول که پیشتر به آن اشاره شد برمی‌گردد؛ یعنی ناشناس بودن و ارتباط رو در رو در این فضا تاثیر بسیاری دارد.

مثلا ممکن است افراد در این فضا به کسی که در یک کشور دیگر زندگی می‌کند و هیچ وقت قرار نیست ارتباطی با او داشته باشد و او را ببیند، به راحتی توهین کند اما کسی را که هر روز می‌بیند و با او مراوده دارد و صحبت می‌کند حتی اگر از او عصبانی و ناراحت هم باشد یا دیدگاهش را قبول نداشته باشد ملاحظاتی را رعایت کند. همین نداشتن ارتباط چهره به چهره باعث می‌شود فردی که در فضای عمومی مودب بوده و در فضای حقیقی شخصیت مؤدبی دارد در فضای مجازی ادبیات متفاوتی را به کار بگیرد.

البته باز هم تاکید می‌کنم که ماهیت پلتفرم هم اثر دارد؛ یعنی گاهی فرهنگ عمومی در آن پلتفرم ایجاب می‌کند که افراد خیلی مودب نباشند یا به کارگیری کلمات قبیح و محتوای مبتذل امری رایج و عادی باشد.

به هر حال، فضای مجازی با فرهنگ عمومی و فرهنگ جمعی در ارتباط است و درون هر پلتفرم خرده‌فرهنگ‌هایی شکل می‌گیرد که متناسب با فضای آن پلتفرم و ارتباطاتی است که در آن شکل گرفته است که به کارگیری ادبیات رکیک و مستهجن یا کلمات توهین‌آمیز آنچنان هم ضدارزش نباشد.