«خام‌فروشی» به نام محصول پتروشیمی و سهم ۴۰ درصدی در صادرات غیرنفتی

ایران اکونومیست- با گذشت بیش از 5 دهه از احداث اولین مجتمع پتروشیمی کشور، همچنان توسعه این صنعت با برنامه­‌های گسترده افزایش ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی در حال انجام است. با این وجود، از آنجایی که شاخص عملکردی مدیران این حوزه در بازه زمانی مسئولیت آن­ها، صرفا میزان افزایش تناژ تولید محصولات پتروشیمی بدون توجه به میزان ارزش افزوده محصولات تولیدی است، این صنعت همچنان در حال تولید محصولات بالادستی پرحجم و کم ارزش است. به عبارت دیگر، این امر منجر به تشدید تولید محصولات بالادستی پتروشیمی مانند متانول، آمونیاک و اوره در ابعاد بیش از یک میلیون تن در سال در کشور شده است، محصولاتی که در بین سایر محصولات پتروشیمی دنیا کم­­ترین ارزش افزوده را دارند و از ارزانترین محصولات پتروشیمی دنیا به حساب می­ آیند.

افتخار کشور به افزایش تولید این محصولات مایه تعجب است، چرا که محصولی مانند متانول در مقایسه با ارزش صادراتی گازی که به عنوان ماده اولیه تولید آن مورد استفاده قرار می­‌گیرد، ارزش پایین­‌تری دارد. به عبارت ساده تر، تولید و صادرات اینگونه محصولات به منزله بسته­ بندی گاز طبیعی با پوششی قابل اتکا و تحت عناوینی مانند متانول است. با این وجود، برنامه­‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی در راستای تولید همین محصولات کم­‌ارزش پتروشیمی به شدت ادامه دارد که منجر به تشدید خام فروشی در سال‌های آتی خواهد شد. به عنوان مثال، قرار است تا 5 سال آینده حجم متانول تولیدی کشور 5 برابر شده و به حدود 25 میلیون تن برسد! و در ادامه نیز با اجرای طرح‌­های متانولی منطقه مکران، ظرفیت تولید این محصول به حدود 35 میلیون تن، یعنی 7 برابر ظرفیت فعلی افزایش خواهد یافت.

 با این وجود، اخیراً نیز محمدحسن پیوندی، معاون مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی در یک گفت‌وگوی تلویزیونی گفته است: «کل هیدروکربنی که وارد صنایع پتروشیمی می‌شود، 5 تا 7 درصد بیشتر نیست، اما همین میزان 44 میلیون تن کالا تولید کرده و 40 درصد صادرات غیرنفتی کشور را تشکیل می‌دهد که این نشان‌دهنده ارزش‌افزوده بالای این صنعت و جلوگیری از خام‌فروشی است». درباره سخنان این مدیر ارشد شرکت ملی صنایع پتروشیمی دو نکته زیر قابل ذکر است:

1- سهم صادرات محصولات پتروشیمی کشور در صادرات غیرنفتی کشور در سال های اخیر، 40 درصد نیست. بلکه طبق آمارهای گمرک جمهوری اسلامی ایران سهم محصولات پتروشیمی در میزان ارزش صادرات غیرنفتی کشور در سال­‌های 92 و 93، به ترتیب برابر 25 درصد و 28 درصد بوده است. ترکیب صادرات محصولات غیرنفتی در سال های 92 و 93 بر اساس ارزش صادرات در نمودار زیر مشخص شده است:

2- تناژ بالای تولید یا ارزش بالای صادرات محصولات پتروشیمی نشان دهنده ارزش افزوده بالای این محصولات و جلوگیری از خام فروشی نیست، چرا که تناژ بالای هر محصول بی­ ارزش منتج به ارقام میلیارد دلاری در آمارهای صادرات نیز می­‌شود. مصداقی که نشان دهنده این موضوع است و می‌تواند شاخص مناسبی برای ارزش افزوده بالا است، مقایسه نسبت ارزش محصولات صادراتی پتروشیمی نسبت به حجم این محصولات در ایران و سایر کشورها یا همین نسبت در بین محصولات صادراتی و وارداتی پتروشیمی کشورمان است.

با توجه به نکته یاد شده باید گفت که، ارزش صادرات محصولات پتروشیمی کشور در سال 93 برابر با 14 میلیارد دلار بوده است، در حالی که صنعت پتروشیمی آلمان در سال 2014، با میزان تناژ تولید کمتری نسبت به ایران، بیش از پنجاه هزار محصول تولید کرده است که ارزشی معادل 195 میلیارد دلار داشته است. از طرف دیگر آمارهای گمرک جمهوری اسلامی ایران نشان می دهد که متوسط ارزش محصولات پتروشیمی وارداتی در سال های اخیر بیش از 3 برابر ارزش محصولات پتروشیمی صادراتی کشور بوده است، بنابراین این سوال مطرح می­‌شود که هدف از ترسیم وضعیت مطلوب و ارزش آفرین این صنعت در عین خام فروش بودن بخش زیادی از این صنعت و همچنین تشدید این روند در آینده چیست.

پیام کهتری-کارشناس اقتصادی