تحلیل اسطوره‌های نوروز توسط خیام در «نوروزنامه»

به گزارش خبرنگار کتاب ایران اکونومیست، کتاب «نوروزنامه‌ در منشا و تاریخ و آداب جشن نوروز، حکیم عمر خیام نیشابوری» بر پایه‌ نسخه‌ مجتبی مینوی تهیه شده و از کهن‌ترین منابع درباره‌ نوروز و آیین‌های وابسته به آن است.

«نوروزنامه» کتابی است که در آن خیام با زبانی شیوا و آهنگین، به تحلیل اسطوره‌های نوروز، جایگاه این جشن در تقویم باستانی ایرانیان، و پیوند آن با باورهای نجومی و کیهان‌شناسی کهن می‌پردازد. او از تاثیر گردش کواکب بر سرنوشت انسان‌ها سخن می‌گوید و نشان می‌دهد که چگونه آیین‌های نوروزی ریشه در تفکرات علمی و فلسفی دوران باستان دارند. سبک نگارش او یادآور نثر دلنشین دوران سامانی است، دورانی که فارسی دری در اوج شکوفایی خود قرار داشت.

این کتاب علاوه بر ارزش ادبی و تاریخی، برای پژوهشگران حوزه‌ مردم‌شناسی، تاریخ فرهنگی و آیین‌های کهن، منبعی غنی و قابل‌اعتنا محسوب می‌شود.

تصویرگری‌های این نسخه توسط فرشید پارسی‌کیا انجام شده که با الهام از نقش‌مایه‌های سنتی ایرانی، فضایی هماهنگ با متن کتاب خلق کرده است. این تصاویر نه‌تنها بر جذابیت بصری اثر افزوده، بلکه به فهم بهتر محتوا نیز کمک می‌کند.

انتشار این نسخه‌ تازه از نوروزنامه فرصتی مغتنم برای بازخوانی یکی از متون ارزشمند ادب فارسی و شناخت بیشتر آیین‌های نوروزی است؛ آیین‌هایی که، همان‌گونه که ریچارد فرای ایران‌شناس برجسته اشاره می‌کند، «بازتاب‌دهنده‌ی نگرش ایرانیان به چرخه‌ حیات و تجدید مداوم زندگی» هستند.

در صفحات ۳۸ و ۳۹ این اثر می‌خوانیم:

«دیگر عادت ملوک عجم آن بوده است که هرکس پیش ایشان چیزی بردی. یا مطربی سرودی گفتی. یا سخنی نیکو گفتی در معانی، که ایشان را خوش آمدی، گفتندی زِه، یعنی احسنت، چنان‌که زِه بر زبان ایشان برفتی از خزینه هزار درم بدان کس دادندی، و سخن خویش بزرگ داشتندی، و دیگر عادت ملوک عجم چنان بودی که از سر گناهان درگذشتندی الا از سه گناه، یکی آنکه راز ایشان آشکارا کردی، و دیگر آن کس که یزدان را ناسزا گفتی، و دیگر کسی (که) فرمان را در وقت پیش نرفتی و خوار داشتی، گفتند هرکه راز ملک نگاه ندارد اعتماد از او برخاست و هرکه یزدان را ناسزا گفت کافر گشت، و هرکه فرمان پادشاه را کار نبندد با پادشاه برابری کرد و مخالف شد، این هر سه را در وقت سیاست فرمودندی، و گفتندی هر چیز که پادشاهان دارند از نعمت‌های دنیا مردمان دیگر دارند، فرق میان پادشاهان و دیگران فرمانروایی است، چون پادشاه چنان باشد که فرمانش بر کار نگیرند چه او و چه دیگران، و دیگر در بیابان‌ها و منزل‌ها رباط فرمودندی و چاه‌های آب کندندی، و راه‌ها از دزدان و مفسدان ایمن داشتندی، و هر کسی را رسمی و معیشتی فرمودندی، و هر سال بدو رسانیدندی بی‌تقاضا، و اگر کسی از عَمال چیزی بر ولایتی یا دیهی بیرون از قرار قانون درافزودی، این عمل بدو ندادندی، بلکه او را مالش دادندی تا کسی دیگر آن طمع نکردی که زیادت (از) مردم بستاند و ملک خراب گردد، و هرکه از خدمتگاران خدمتی شایسته به واجب بکردی در حال او را نواخت و انعام فرمودندی بر قدرت او تا دیگران بر نیک‌خدمتی حریص گشتندی، و اگر از کسی گناهی و تقصیری آمدی، به‌زودی تادیب نفرمودندی، از جهت حق خدمت، اما او را به زندان فرستادندی، تا چون کسی شفاعت کردی عفو فرمودندی، از این معنی بسیار است اگر همه یاد کنیم دراز گردد، این مقدار کفایت باشد، اکنون به ذکر نوروزنامه که مقصود از این کتاب است، بازگردیم».

نوروزنامه‌ در منشا و تاریخ و آداب جشن نوروز، حکیم عمر خیام نیشابوری به تصحیح مجتبی مینوی و با پیشگفتار علی دهباشی و تصویرگری‌ فرشید پارسی‌کیا، در قطع رقعی، جلد سخت، کاغذ بالکی در ۱۴۰ صفحه در سال ۱۴۰۳در نشر وزن دنیا منتشر شد.