ایران اکونومیست- گردشگری یکی از بخش های مهم درآمدی کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی طی 50
سال گذشته بوده است. کشورهایی مانند آمریکا، فرانسه، اسپانیا، انگلیس و
ایتالیا به رغم ثروتمند بودن و برخورداری از درآمدهای بخش های اقتصادی
مختلف، مدت ها است که توسعه گردشگری را در دستور کار خود قرار داده اند.
در
حال حاضر نیز کشورهای در حال توسعه و اقتصادهای نوظهور توجه بسیاری به
توسعه آن دارند. براساس گزارش های مختلف بین المللی این بخش اقتصادی در
آینده اهمیت بیشتری هم خواهد یافت. پیش بینی می شود تا سال 2020، شاهد 5
درصد رشد سالانه گردشگری جهان باشیم؛ رشدی که تقریبا بیش از تمامی بخش های
اقتصادی دیگر است.
این پیش بینی ها برای خاورمیانه و آسیا حتی به
10 درصد هم می رسد. اما در ایران به رغم تمام این صحبت ها هیچ گاه به طور
جدی توسعه گردشگری دنبال نشده است. گردشگری همواره قربانی توجه بیش از
اندازه به نفت، برخی از صنایع و حتی کشاورزی شده است و برخی از دلایل سیاسی
و امنیتی هم این موضوع را تشدید کرده است.
در چند سال اخیر هم به
رغم تمامی وعده های مسئولان، بهبود قابل توجهی در وضعیت گردشگری کشور
مشاهده نمی شود. در گزارشی که مجمع جهانی اقتصاد در این هفته منتشر کرد،
رتبه ایران از نظر توجه دولت به بخش گردشگری، بین 141 کشور بررسی شده، تنها
135 بود. اما چرا دولت باید به گردشگری توجه کند؟
1- منابع طبیعی:
ایران یکی از غنی ترین کشورهای جهان از نظر تنوع آب وهوایی و چشم اندازهای
طبیعی است. به رغم وسعت کم مناطق حفاظت شده، طبیعت ایران نسبتا بکر مانده
است و می تواند میزبان گردشگران بسیاری باشد. کوه، کویر، دریا، جنگل، دره،
آبشار و بسیاری دیگر از جاذبه های طبیعی می توانند گردشگران را جذب ایران
کنند.
2- منابع فرهنگی:
ایران خاستگاه برخی از قدیمی ترین تمدن های جهان بوده است؛ موضوعی که سبب
شده است آثار باستانی بسیاری در کشور باقی بماند که برای گردشگران بسیار
جذاب هستند. تعداد آثار باستانی ثبت شده ایران در لیست میراث فرهنگی یونسکو
به 17 مورد می رسد که از این نظر نهمین کشور جهان است. از طرفی وجود تنوع
مذهبی و نژادی در کشور هم از دیگر پتانسیل های بالقوه کشور است که می توان
به عنوان جاذبه فرهنگی به آن ها نگاه کرد.
3- اشتغال زایی:
احتمالا مهم ترین مزیت گردشگری، اشتغال زایی آن است. گردشگری از جمله بخش
های اقتصادی است که به اصطلاح کاربر هستند و نه سرمایه بر. از این رو، با
اندکی سرمایه می توان آن را توسعه داد و برای تعداد قابل توجهی نیروی
انسانی اشتغال ایجاد کرد. با توجه به آنکه بنا به گزارش های رسمی (مرکز
آمار ایران) نرخ بیکاری ایران 3/10 درصد است، یکی از بهترین راهکارهای
کوتاه مدت دولت برای اشتغال زایی می تواند توجه به گردشگری باشد. علاوه بر
آنکه تجربه کشورهایی مانند کوبا نشان می دهد که گردشگری می-تواند علاوه بر
ایجاد مشاغل مستقیم، به طور غیرمستقیم هم منجر به توسعه صنایع مرتبط و
پشتیبان شود. با این وضعیت، آثار اقتصادی و اشتغالی توسعه گردشگری چند
برابر تصور عمومی است.
4- تنوع منابع درآمدی:
اقتصاد ایران همچنان به دلیل وابستگی به درآمدهای نفت و گاز به شدت شکننده
است. می توان ادعا کرد که چندین دهه است که دولتمردان ایران وعده تنوع
بخشیدن به منابع درآمدی می دهند و با اندکی بهبود در صادرات غیرنفتی ایران
آن را در بوق و کرنا می کنند ولی حقیقت این است که در این راه توفیق چندانی
کسب نکرده اند. درآمدهای دولت هنوز هم به شدت وابسته به درآمدهای نفتی است
و با اندکی نوسان در قیمت نفت و گاز دچار بحران می شود. سال گذشته این
اتفاق برای چندمین بار افتاد و قیمت نفت ظرف یک سال به نصف رسید. چنین
اتفاقاتی به شدت بر وضعیت معیشتی شهروندان کشور هم تاثیر می گذارد. یکی از
معدود اقداماتی که در این چند سال برای حل این معضل انجام شده است، تلاش
برای اصلاح نظام مالیاتی و درآمدهای ناشی از این منبع است؛ تلاشی پسندیده
که به دلایلی تاکنون چندان نتوانسته است موفق شود. با این حال گردشگری کمک
خواهد کرد که سهم درآمدهای نفتی از تولید ناخالص داخلی افزایش پیدا کند و
مانند ضربه گیری در مقابل نوسانات عمل کند. هر چند انتظار نمی رود که دولت
مستقیما به عنوان یک فعال اقتصادی وارد بخش گردشگری شود، اما با توسعه آن
می توان انتظار داشت که درآمدهای مالیاتی دولت هم افزایش یابد.
5- خصوصی سازی:
همواره کارشناسان با استناد بر اصل 44 قانون اساسی خواستار کم شدن نقش
دولت در اقتصاد بوده اند. گردشگری بخشی است که توسعه آن متکی به بخش خصوصی
است. دولت با مهیا کردن شرایط، می تواند بخش خصوصی را به اندازه کافی تقویت
کند که منجر به توسعه گردشگری شود. معمولا در این میان وظیفه دولت تنها
قانون گذاری، تدوین مقررات، تسهیل کنندگی و حمایت از بخش خصوصی است. در
حقیقت اگر دولت فراتر از این نقش های خود عمل کند، نوآوری را در این بخش از
بین خواهد برد و رشد آن را محدود می کند.
6- زیرساخت ها:
توسعه زیرساخت های گردشگری هزینه چندانی ندارند. با اینکه هر گاه اسم
«توسعه زیرساخت ها» می آید، کارهای عمرانی و ساختمانی عظیم، پرهزینه و
زمانبر به ذهن متبادر می شود، حقیقت خلاف این موضوع را نشان می دهد. توسعه
زیرساخت های مورد نیاز گردشگری را می توان به چند بخش تقسیم کرد. زیرساخت
های عمومی مانند جاده ها، خطوط ریلی و هوایی، تسهیلات و خدمات شهری (مانند
آب و برق) و زیرساخت های خاص بخش گردشگری مانند هتل ها، رستوران ها، موزه
ها و مناطق حفاظت شده. برای توسعه کشور، توجه به زیرساخت های عمومی ضروری
است و این موضوع ربطی به توسعه گردشگری ندارد. زمانی که این زیرساخت ها
توسعه یابند علاوه بر نفع بردن تمامی بخش های اقتصادی (از جمله گردشگری) می
توان به بهبود شرایط زندگی ساکنان محلی نیز کمک کرد. توسعه زیرساخت های
ویژه گردشگری هم شاید اندکی هزینه بر باشد، اما کدام صنعت کشور را می توان
بدون صرف هزینه توسعه داد؟ ضمن اینکه میزان سرمایه گذاری در بخش گردشگری از
بسیاری از بخش های دیگر اقتصادی کمتر است.
7- روابط سیاسی و امنیت:
یکی از موثرترین ابزارهای مقابله با مانورهای تبلیغاتی، توسعه گردشگری
است. متاسفانه بسیاری از مردم جهان، احساس مثبتی نسبت به ایران ندارند.
بخشی از این مساله شاید به دلیل تفاوت های سیاسی ایران و برخی از کشورها
باشد و طبیعی به نظر برسد. بخش دیگری هم ممکن است به دلیل مانورهای
تبلیغاتی و مطبوعاتی کشورهای دیگر علیه ایران باشد. اما با این حال، صورت
مساله تغییر نمی کند. توسعه گردشگری می تواند به نزدیک شدن قلب مردم ایران و
سایر کشورها کمک کند و حتی مشکلات و اختلافات سیاسی را کاهش دهد. به
علاوه، زمانی که یک گردشگر از کشور بازدید کند و با چشم خود حقایقی را
مشاهده کند که خلاف شنیده هایش بوده است، تاثیر بیشتری در ذهن او و
اطرافیانش خواهد گذاشت. مورد دیگر این است که تجربه بسیاری از کشورها نشان
می دهد که ورود گردشگران می تواند باعث افزایش امنیت و کاهش جرائم هم شود.
8- به جریان افتادن پول:
در اکثر کشورهای جهان، بخش عمده گردشگران را گردشگران داخلی تشکیل می دهند
و افرادی که از خارج از کشورها برای بازدید راهی سفر می شوند، معمولا از
20 درصد تجاوز نمی کنند. در هر صورت، حتی در صورتی که نتوان گردشگران خارجی
را جذب کرد، سفرهای داخلی هم می توانند آثار اقتصادی خود را بر جای
بگذارد. ورود ارز جدید به سیستم اقتصادی کشور، ایده آل ترین حالت درآمدزایی
است اما حتی در صورتی که چنین اتفاقی هم نیفتد، سفرهای داخلی و به جریان
افتادن پول در چرخش می تواند به افزایش درآمد ناخالص داخلی منجر شود.
9- کاهش فقر و بهبود سطح زندگی مردم:
شاید نهایی ترین اثر و دلیل توسعه گردشگری، کاهش فقر باشد. یکی از مشکلاتی
که کشور با آن مواجه است، اختلاف طبقاتی است. براساس گزارش سیا (سازمان
اطلاعات آمریکا) کشور ایران از نظر تولید ناخالص داخلی (برابری قدرت خرید)
در رتبه 19 کشورهای جهان قرار دارد. با این حال بخش قابل توجهی از مردم
کشور از وضعیت معیشتی مناسب برخوردار نیست. دلیل آن را هم می توان توزیع
درآمد دانست. با آنکه درآمد ناخالص ایران قابل توجه است و دومین اقتصاد
بزرگ خاورمیانه محسوب می شود، از نظر توزیع درآمد، از بین 138 کشور بررسی
شده در سال 2014، رتبه 68 را کسب کرده است. گردشگری یکی از راه هایی است که
می تواند درآمدهای طبقات بالاتر جامعه را به سمت تمامی مناطق و مقاصد کشور
هدایت کند و موجب کاهش طبقاتی شود. با افزایش درآمد شهرها و روستاهای کوچک
و ایجاد اشتغال برای آن ها، ضمن کاهش فقر، مهاجرت به شهرهای بزرگ تر و
مرکز هم کاهش می یابد.
