آیا کیسینجر واقعاً گفته: «دوستی با آمریکا مرگبار است»؟

«دشمنی با آمریکا ممکن است خطرناک باشد اما دوستی با آمریکا مرگبار است»؛ این روزها بعد از مجادله جنجالی ترامپ و زلنسکی، این جمله‌ در فضای رسانه‌ای به خصوص از طرف مخالفان مذاکره با آمریکا، بسیار تکرار شده و عنوان می‌شود که این جمله از «هنری کیسینجر» وزیر امور خارجه و مشاور امنیت ملی امریکا در دولت‌های ریچارد نیکسون و جرالد فورد، است.

بیان کنندگان این جمله زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین را مصداق عبارت منسوب به کیسینجر می‌دانند و این عبارت را «اعتراف کیسینجر» به «مرگبار بودن دوستی با آمریکا» می‌دانند.

اما اولا: آیا واقعا کیسینجر چنین جمله‌ای گفته است؟

ثانیا، آیا مقصود این سیاستمدار کهنه کار ، اعتراف به زیانبار بودن دوستی با آمریکاست؟

در ادامه ابتدا چند مورد اشاره به این جمله را بیان کرده، سپس پاسخ دو سوال اول و دوم را بیان می‌کنیم.

علاوه بر حسن عابدینی، معاون سیاسی صداوسیما، روزنامه کیهان در شماره هفتم اسفند ماه در صفحه ۲ ستون «کیهان و خوانندگان» این جمله را از فردی به نام «عقیلی» منشر کرده که: «آمریکا خواهان مالکیت ۵۰ درصد از ذخائر معدنی اوکراین شده. زلنسکی فعلاً بهانه آورده ولی در هر صورت بازنده این باج‌خواهی خواهد شد. چرا که اگر قبول کند خائن قلمداد می‌شود و اگر نکند کله‌پا خواهد شد. این وضعیت او یادآور جمله معروف کیسینجر است که گفته بود دشمنی با آمریکا خطرناک و دوستی با آمریکا مرگبار است». برخی از رسانه‌های دیگر نیز چنین جمله‌ای را به کیسینجر نسبت داده اند.

خبرگزاری فارس و برخی از رسانه‌های دیگر این جمله را به نقل از اسدالله علم و از زبان هنری کسینجر نقل کرده‌اند.

بررسی فضای رسانه‌ای نشان می‌دهد جمله «دشمنی با آمریکا ممکن است خطرناک باشد اما دوستی با آمریکا مرگبار است» علاوه بر کیسینجر به «زبیگنیو برژنسکی» مشاور امنیت ملی آمریکا در دوران ریاست جمهوری جیمی کارتر نیز نسبت داده شده که ماجرا را عجیب‌تر می‌کند.

بالاخره جمله کیسینجر یا برژینسکی؟

اینکه یک جمله نقل شود اما به ۲ نفر نسبت داده شود، تا حدی می‌تواند اعتبار نقل قول را زیر سوال ببرد. در بحث‌های مربوط به روش تحقیق، مهمترین مساله اعتبار منابع است؛ یعنی وقتی قرار است نقل قول یا مطلبی به عنوان «فکت» ارائه شود می‌بایست منبع آن معتبر باشد و یا با اسناد معتبر نشان داده شود. حالا وقتی یک جمله به چند نفر منتسب می‌شود، دست کم می‌توان درباره صحت آن تشکیک کرد.

آیا علم چنین نقل قولی از کیسینجر کرده است؟

بررسی پژوهشگر ایران اکونومیست نشان می‌دهد علم در جلد ۶ خاطراتش در صفحه ۴۰۶ چنین جمله‌ای را نقل کرده است.

آیا علم، منبع معتبری برای بیان این جمله‌ از کیسینجر است؟

همان گونه که می‌بینید، جمله مورد اشاره، در یادداشت‌های اسدالله علم آمده است. اینکه علم چنین نقل قولی را در چه شرایطی از هنری کیسینجر «به شوخی» شنیده را تنها خود علم می‌تواند پاسخگو باشد و امروز دست ما از او کوتاه است. البته همه گفته‌های علم را نمی‌توان بدون کم و کاست پذیرفت؛ به خصوص وقتی این گفته در مورد آمریکا باشد. چون نباید از نظر دور داشت که علم به انگلیسی‌ها نزدیک‌تر بود و در دنیای سیاست هر احتمالی وجود دارد. «سرِ دنیس رایت» سفیر پیشین انگلستان در ایران نوشته است: «من مانند سفرای قبل و بعد از خودم در سفارت بریتانیا در ایران، به خاطر نقشی که علم در دوران‏های بحرانی برای رفع بحران و هموار کردن راه بهبود روابط انگلیس و ایران بازی می‌‏کرد عمیقاً از او سپاسگزار هستم».

منبع انگلیسی جمله؟

پژوهشگر ایران اکونومیست در بررسی خود، به بخش دیدگاه‌های (opinion) وال استریت ژورنال رسید که در مقاله ای نوشته است: «هنری کیسینجر یک بار به طعنه گفت: ممکن است دشمن آمریکا خطرناک باشد اما دوست آمریکا کشنده است».

پژوهشگر ایران اکونومیست در بررسی‌های خود، به منابع معتبر یا اسناد تاریخی که این جمله به‌طور مستقیم و مشخص به عنوان نقل‌قولی از هنری کیسینجر ثبت شده باشد، دست نیافته است؛ بلکه این جمله بیشتر به عنوان یک تفسیر یا تحلیل از روابط بین کشورها، به‌ویژه در مورد پیامدهای نزدیکی به ایالات متحده، مطرح شده است.

کیسینجر به عنوان یک سیاستمدار واقع‌گرا، معمولاً با احتیاط و دیپلماسی در مورد روابط بین‌الملل صحبت می‌کرد و چنین جمله‌ای به این شکل صریح از او نقل نشده است. با این حال، این ایده که نزدیکی به آمریکا می‌تواند خطراتی به همراه داشته باشد، در میان برخی رهبران و تحلیلگران سیاسی در کشورهای مختلف مطرح شده است.

بنابراین ممکن است این جمله در برخی از تحلیل‌ها یا نوشته‌های منتقدانه نسبت به سیاست‌های آمریکا در خاورمیانه به کار رفته باشد، اما به عنوان یک نقل‌قول مستقیم از کیسینجر تأیید نشده است.

ظاهراً جمله‌ "To be an enemy of America can be dangerous, but to be a friend is fatal" در گفتگوی کیسینجر با ویلیام اف. باکلی جونیور (روزنامه‌نگار و مجری تلویزیون) بیان شده است. این گفتگو در نوامبر ۱۹۶۸، پس از انتخاب ریچارد نیکسون به عنوان رئیس‌جمهور و قبل از مراسم تحلیف او انجام شده است. در بخشی از مکالمه، کسینجر می‌گوید «اگر تیم (Thieu) همان سرنوشتی را پیدا کند که دیِم (Diem) پیدا کرد، این پیام به ملت‌های جهان خواهد رفت که ممکن است دشمنی با آمریکا خطرناک باشد اما دوستی با آمریکا مرگبار است».

این جمله فرضی در پاسخ به شرایط خاصی که در آن زمان در ویتنام جنوبی رخ می‌داد، مطرح شده است. (اشخاصی که از آنها تحت نام "Thieu” و “Diem” نام برده شده، هر 2 رهبران ویتنام جنوبی بودند که به شدت طرفدار آمریکا بودند. دیِم در سال ۱۹۶۳ توسط یک کودتای نظامی کشته شد و کیسینجر به طور ضمنی در این جمله از تهدیدات احتمالی علیه جان، تیم سخن می‌گوید که ممکن بود سرنوشتی مشابه دیِم داشته باشد.) این گفته در یک گفتگوی خصوصی میان کیسینجر و باکلی اظهار شده و به همین دلیل در دسترس عموم نبوده و به طور رسمی منتشر نشده است. باکلی در این تماس تلفنی که در آن کیسنجر از احتمال خطرناک بودن روابط با آمریکا صحبت می‌کرد، یادداشت‌هایی تهیه کرده که بعداً در کتاب او "United Nations Journal: A Delegate's Odyssey" منتشر شده است. در واقع منظور کیسینجر این بوده که در صورت کشته شدن «تیم»، ممکن است این پیام به جهان مخابره شود که : «‏دشمنی با آمریکا ممکن است خطرناک باشد، اما دوستی با آمریکا مرگبار است».

با این حساب، هرچند منابعی در حد خاطرات علم این جمله را به کیسینجر نسبت داده اند، اما نمی‌توان مقصود این سیاستمدار کهنه کار را اعتراف به زیانبار بودن دوستی با آمریکا دانست.

در نتیجه استفاده از چنین نقل قولی گمراه‌کننده است.