اسرائیل و مسئله کردها

اسرائیل و مسئله کردها

امروزه منطقه غرب آسیا دچار تغییراتی شده است. رژیم اسد سقوط کرده و ترکیه در حال تهدید ادامه بقای تشکیلات خودمختار متعلق به کردها در شمال و شرق سوریه (AANES) است. این روند سوالاتی پیرامون مسئله کردها برای اسرائیل به دنبال دارد. اولین سوال این است که اگر آمریکا تصمیم بگیرد نیروهای خود را از منطقه شمال شرق سوریه خارج کند چه اتفاقی خواهد افتاد؟ دومین سوال، چگونگی حمایت اسرائیل از کردهای سوریه است، با توجه به نفوذ قابل توجه ترکیه در سوریه پسا اسد، حمایت بیش از حد اسرائیل از مبارزات کردها ممکن است منجر به پیامدهای نامطلوب حضور نظامیان ترکیه در جنوب سوریه شود، منطقه ای که اسرائیل در آن ملاحظات ویژه ای دارد. سوال سوم نیز پیرامون رفتار اسرائیل با کردها با توجه به اختلاف میان کردها است. باید پذیرفت که اسرائیل به طور سنتی از یک حزب سیاسی کرد در شمال عراق حمایت میکند که با فعالیت زیرزمینی کردها مخالف است و سوال اینجاست که آیا اسرائیل باید از شاخه سوری کردها که فعالیت زیرزمینی دارند، حمایت کند.

سرنگونی رژیم بشار اسد به دست نیروهای شورشی، موجب قدرت گرفتن قابل توجه آنان در سوریه شده است، آنها تشکیلات خودمختار شمال و شرق سوریه (AANES) را در دست گرفته اند. این تشکیلات تحت تسلط کامل کردها - به ویژه حزب اتحاد دموکراتیک (PYD)، شاخه زیرزمینی حزب کارگران کردستان (PKK) در سوریه - است. [۱] از زمان سقوط رژیم اسد، اختلافات و درگیری ها در شمال سوریه خصوصا در غرب رود فرات بین ارتش ملی سوریه (SNA) که مجموعه ای از شبه نظامیان تحت حمایت ترکیه است و نیروهای سوریه دموکراتیک (SDF) که یک گروه شبه نظامی تحت حمایت ایالات متحده متشکل از اعراب، کردها و سایر اقلیت ها (با محوریت فرماندهی نیروهای نظامی PYD) ایجاد شده است. علاوه بر این تمرکز نیروهای ترکیه در نزدیکی شهر کوبانی (نزدیکی به مرز ترکیه) گزارش شده است. اکثریت ساکنان کوبانی کردها هستند و به دلیل پیروزی بر داعش در سالهای ۲۰۱۵- ۲۰۱۴ دارای اهمیت نمادین برای کردها است.

هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه در رابطه با تحولات شمال شرق سوریه مدعی شد که تمامی ساختار فرماندهی نظامی شاخه زیرزمینی کردها در PYD حتی کردهای ترکیه و ایران، باید به همراه فرماندهان سوری، سوریه را ترک کنند. در واکنش به این اظهارات، مظلوم عبدی، فرمانده کل نیروهای دموکراتیک سوریه، برای اعلام بی طرفی کوبانی تحت نظارت نیروهای نظامی آمریکا ابراز تمایل کرد.

کارشناسان متعددی سرنگونی دولت سوریه را دستاورد بزرگی برای ترکیه میدانند زیرا عامل مسلح شدن گروه‌های شورشی علیه دولت اسد و همچنین مخالفان او بود. با این وجود سیاست دولت ترکیه در قبال سوریه، یک سیاست ساده نیست بلکه چندوجهی است. زیرا یک پنجم جمعیت ترکیه را کردها تشکیل میدهند و از سیاست‌های ترکیه تاثیر می‌پذیرند. همچنین قبل از سقوط اسد، اقداماتی برای از سرگیری گفتگو با رهبر PKK، عبدالله اوجالان، که در حال حاضر در سلول انفرادی در ترکیه به سر میبرد، ‌ آغاز شده بود. دولت ترکیه بر این باور است تضعیف PYD در شمال شرق سوریه میتواند مانع تعیین شرایط جدید از سوی PKK شود. به نظر میرسد این روند موجب وسوسه شدید ترکیه برای اجرای عملیاتی با هدف عقب راندن کردها و از بین بردن دستاوردهای آنان در خلال جنگ داخلی سوریه شده، چه به طور غیر واضح از طریق SNA چه به طور آشکار شده است. این موضوع در حالی است که کشورهای غربی رویکرد مثبتی به این دستاوردهای PYD دارند، زیرا نیروهای SDF در مقابله با داعش مشارکت کردند.

پیشتر ترکیه سه عملیات نظامی علیه کردها در شمال سوریه در سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۹ انجام داده و مناطقی را به تصرف خود درآورده، و تحت استعمار خود گرفته است. تمرکز منابع نفتی در مناطق تحت تسلط کردها، نیز میتواند موجب انگیزه ترکیه برای تغییر شرایط کنونی و ایجاد یک دولت مرکزی در سوریه (و تحت سلطه گرفتن مناطق کردی) پس از سرنگونی دولت بشار شود. با این حال، برخی از گروهای عربی، ‌ جداشدن از نیروهای دموکراتیک را آغاز کرده اند که باعث تضعیف آنان میشود، پیش بینی میشود بیش از نیمی از صد هزار جنگجوی SDF کرد نیستند.

سه چالش تحولات شمال شرق سوریه برای اسرائیل

خروج نیروهای آمریکا

چالش اول مربوط به ادامه حضور تقریبا ۲۰۰۰ سرباز آمریکایی در سوریه است. حضور نیروهای آمریکایی در سوریه به نفع اسرائیل است زیرا آنها رابطه زمینی ایران و حزب الله را از مسیر عراق و سوریه قطع کردند. وجود این نیروها هرچند کم‌تعداد، ‌ در حفظ ثبات در مناطق استقرار خود موثر بوده است. با این وجود ایالات متحده منافع مهمی در منطقه از جمله جلوگیری از احیای داعش دارد، ‌ خصوصا با محوریت افرادی که در بازداشتگاه‌هایی در منطقه خود مختار شمال شرق سوریه نگهداری میشوند و همچنین احترام به پیمان ضمنی با SDF، ‌ که علیه داعش جنگیده است. علاوه بر این موارد حمایت هر دو حزب کنگره از حفظ استقلال کردها برابر طرح های ترکیه مطرح است. لازم به ذکر است که ترامپ، در نخستین دوره ریاست جمهوری خود خواهان کاهش نیروهای آمریکایی در سوریه بود، ‌ اما پنتاگون، مانع این موضوع شد. علاوه بر این، از زمان سقوط دولت سوریه، آمریکایی ها PYD را تحت فشار گذاشتند تا با نادیده گرفتن برخی از حقوق خود و حتی واگذاری برخی سرزمین های غرب رود فرات، ‌ برابر ترکیه انعطاف پذیری نشان دهند. این موضوع سوال مهمی را ایجاد می کند که اگر ایالات متحده تصمیم به خروج نیروهای خود بگیرد، اسرائیل باید چه اقدامی انجام دهد.

عقب نشینی آمریکا، قدرت بازدارندگی در برابر حملات ترکیه و یا SNA به کردها را تضعیف خواهد کرد و پیامدهای عملیاتی و نمادین قابل توجهی به همراه خواهد داشت. اگر اسرائیل در چنین سناریویی قصد کمک به PYD را داشته باشد، تنها ارائه کمک های بشردوستانه کافی نخواهد بود، زیرا در طول جنگ داخلی سوریه به گروه های شورشی خاصی کمک کرده است. از این رو، پذیرش این موضوع دشوار است که اسرائیل در صورت خروج نیروهای آمریکایی از سوریه، اقدام قابل توجهی انجام دهد.

تاثیر تحولات سوریه بر روابط ترکیه و اسرائیل

چالش دوم روابط اسرائیل و ترکیه، در سایه مسئله سوریه و تحولات آن است. باتوجه به وضعیت نوار غزه و حمایت آشکار ترکیه از حماس و روابط غیردوستانه با تل آویو، حوادث سوریه اسرائیل را مجبور به توجه بیشتر به سیاست‌های ترکیه کرده است. در طول جنگ داخلی سوریه، منافع اسرائیل در جنوب سوریه، با منافع ترکیه در شمال سوریه تداخل چندانی نداشته است. با این حال، نفوذ رو به رشد ترکیه در سراسر سوریه، منافع اسرائیل را مورد تهدید قرار میدهد. با این حال، توازن منافع به گونه ای است که تمرکز اسرائیل عمدتا بر جنوب سوریه است، جایی که نگرانی های اصلی آن دفاع از مرز خود، جلوگیری از نفوذ نیروهای متخاصم و ممانعت از ارسال سلاح های ایران به حزب الله از طریق خاک سوریه است. از آنجایی که SDF احتمالاً در آینده نزدیک به حمایت قابل توجهی نیاز خواهد داشت، کمک اسرائیل به نیروهای SDF از سوی ترکیه به عنوان یک تغییر عمده در سیاست اسرائیل تلقی می شود که مستلزم بررسی دقیق پیامدهای چنین تصمیمی است.

در این زمینه میتوان به مخالفت شدید ترکیه با حمایت آمریکا از PYD، که علی رغم تلاش ها برای کم اهمیت دادن آن با ایجاد SDF، که شامل نیروهای عرب نیز می‌شود، اشاره کرد. این مخالفت منجر به تنش فزاینده ای در روابط ترکیه و آمریکا در دولت اوباما شده بود. با توجه به گفتگوهای احتمالی که اسرائیل باید با ترکیه در مورد آینده سوریه انجام دهد، هرگونه چالشی که اسرائیل برای منافع ترکیه در شمال سوریه ایجاد کند احتمال استقرار نیروهای ترکیه را در جنوب سوریه افزایش می‌دهد. ترکیه می تواند این اقدام را به بهانه دفاع از حاکمیت سوریه و حمایت از ارتش سوریه توجیه کند. در این شرایط انتظار می رود ارتش سوریه مجددا سازماندهی شود و تجهیزات مورد نیاز خود را از صنایع دفاعی ترکیه دریافت کند.

اختلافات داخلی کردها و شاخه‌های مختلف آنها

چالش سوم در رابطه با اختلافات داخلی میان کردهاست، کردها یک گروه اقلیت و پراکنده در سراسر ترکیه، عراق، ‌ ایران و سوریه اند و پیامدهای سیاسی برای اسرائیل دارند. اسرائیل به طور سنتی از حزب دموکرات کردستان (KDP) در شمال عراق که روابط پرتنشی با PKK و PYD دارد حمایت می کند. ترکیه KDP را تحت فشار قرار داده است تا از حمایت از PYD خودداری کند و در عوض از شورای ملی کرد در سوریه، ائتلافی از گروه های کرد که به PYD متصل نیستند، حمایت می‌کند؛ در حالی که حزب دموکرات کردستان برای تقویت KNC تلاش کرده است، تحولات اخیر و فشار ایالات متحده بر PYD برای اتخاذ یک سیاست صلح طلبانه تر می تواند تلاش های حزب دمکرات کردستان را تقویت کند. حمایت اسرائیل از PYD احتمالاً فشار ترکیه بر حزب دمکرات کردستان را افزایش خواهد داد و اسرائیل باید با توجه به علاقه خود به حفظ روابط خود با حزب دمکرات کردستان در شمال عراق، که نفوذ قابل توجهی در آنجا دارد، به این توسعه توجه کند.

فارغ از نگاه به سیاست کنونی اسرائیل، ترکیه پیشتر اسرائیل را به حمایت از PYD و PKK با هدف ضربه زدن به ترکیه متهم کرده است. در عین حال، بین تئوری‌های توطئه که حتی درمیان مردم و مقامات دولتی مرسوم است، با در نظر گرفتن ابعاد خاصی از این نظریه‌ها تفاوت هایی وجود دارد که می‌تواند آنکارا را مجبور به اتخاذ سیاست متفاوتی در قبال تل‌آویو کند. باید اشاره کرد برخی سیاستمدارن اسرائیلی گاهی از استقلال کردها به ویژه در رفراندوم ۲۰۱۷ در شمال عراق حمایت کرده اند، ‌ که مبتنی بر این حمایت گسترده است اما این کار با محاصره منطقه ای و پیشرفت های ارضی بغداد همراه بود، در نتیجه اسرائیل قادر به این کار نبود و به ظاهر تمایلی به جلوگیری از این نتایج نداشت.

به نظر می رسد اظهارات اخیر اسرائیل در حمایت از کردها در سوریه، به ویژه توسط وزیر امور خارجه گیدعون سعر، به منظور تحت فشار قرار دادن ایالات متحده برای حفظ حضور نیروهای نظامی خود در شمال شرق سوریه باشد. با این حال، اگر ایالات متحده در نهایت تصمیم به خروج نیروهای خود از آنجا بگیرد، این اظهارات احتمالاً چیزی بیشتر از سخنان بی ارزش نخواهد بود و بنابراین اسرائیل باید در اظهارات خود پیرامون کردها احتیاط کند. اگر اسرائیل به دنبال حمایت از کردها در شمال شرقی سوریه باشد، می تواند به روند دیپلماتیک بین غرب، ترکیه و PYD کمک کند که این روند شامل گفتگو در سطح استقلال کردها در سوریه در دوران پسا اسد خواهد بود.

[۱] PKK: گروه زیرزمینی کردی که توسط ایالات متحده، اتحادیه اروپا و برخی کشورهای دیگر، به عنوان یک سازمان تروریستی طبقه بندی شده است. PKK شاخه سوریه این گروه را با نام PYD در سال ۲۰۰۳ تأسیس کرد. با شروع جنگ داخلی سوریه، نیروهای کرد به رهبری PYD موفق شدند سه منطقه را در شمال سوریه به کنترل خود درآورند. آنها همچنین تداوم ارضی را بین دو منطقه ایجاد کردند و تشکیلاتی ایجاد کردند که بعداً به تشکیلات خودمختار شمال و شرق سوریه (AANES) تبدیل شد. با این حال در سال ۲۰۱۸، به دنبال عملیات شاخه زیتون توسط ارتش ترکیه، نیروهای کرد کنترل منطقه شمال غربی عفرین را از دست دادند.