نگاهی به سال ۲۰۲۴ آسیای مرکزی؛ زمین بازی جدید سه قدرت بزرگ

به گزارش ایران اکونومیست، روزنامه آسیا تایمز در یک تحلیل به مناسب پایان سال ۲۰۲۴ در مورد منطقه آسیای مرکزی نوشت: شبح رقابت بین قدرت‌های بزرگ که یادگار قرن بیستم است، با جنگ در اوکراین به وضوح احیا شد. همانطور که عواقب فوری این درگیری به سرعت نمایان گردید، یک تئاتر جدید برای این رقابت در حال شکل گیری در آسیای مرکزی است.

به نوشته این روزنامه، در حالی که ناظران مدت‌ها به اهمیت راهبردی منطقه اشاره کرده‌اند، عادی‌سازی روابط پس از جنگ اوکراین، آسیای مرکزی را به یک نقطه کانونی بالقوه‌ تبدیل می کند و این منطقه متشکل از قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان، خود را در یک مقطع حساس می‌بیند.

این منطقه در سال ۲۰۲۴ شاهد تحولاتی بود که هر سه قدرت یاد شده به علاوه اتحادیه اروپا به عنوان یکی از بلوک‌های در حال تضعیف در آنها نقش بسزایی داشتند و فراز و فرودی را در شاکله روابط کشورهای آسیای مرکزی با چین و روسیه به عنوان دو کشوری که مرز طولانی با آنها دارد، رقم زده است؛ مواردی که به صورت خلاصه در ادامه گزارش به آنها می‌پردازیم.

قزاقستان

سال ۲۰۲۴ قزاقستان با تحولات کریدور میانی، روابط رو به رشد با دولت‌های خارجی و گاهی روابط خصمانه با روسیه و همچنین شکل‌گیری مجدد صحنه انرژی داخلی روبرو بود.

• سرمایه گذاری‌های بزرگ طرح «دروازه جهانی» اتحادیه اروپا، طرح «مشارکت برای زیرساخت و سرمایه گذاری جهانی» متعلق به گروه ۷، و ابتکار «کمربند و جاده» چین، قزاقستان را به یک هاب مرکزی در امتداد مسیر حمل و نقل کریدور میانی تبدیل می‌کند.
• پس از همه پرسی ۷ اکتبر (۱۶ مهر)، قزاقستان قصد دارد یک نیروگاه هسته‌ای بزرگ در سواحل دریاچه بالخاش بسازد. سال های اخیر قزاقستان شاهد کمبود شدید برق بوده است. انتخاب منبع برای تهیه راکتورهای هسته‌ای هنوز مشخص نیست و در فهرست کوتاه پیش روی این کشور شرکت‌هایی از کره جنوبی، روسیه، فرانسه و چین حضور دارند.
• قزاقستان به مدیریت دقیق روابط با روسیه ادامه داد درحالیکه از یک جنگ تجاری جزئی رنج می‌برد و در برخی شرایط به دنبال محدود کردن قدرت نرم روسیه است.
• مواد معدنی حیاتی می‌تواند به یک عامل اصلی برای روابط قزاقستان با غرب تبدیل شود، زیرا آمریکا برنامه‌های معدنی حیاتی را با قزاقستان آغاز کرد درحالیکه فرانسه همکاری‌های مربوط به اورانیوم را با این کشور آسیای مرکزی افزایش داد.

قرقیزستان

برای قرقیزستان، سال گذشته شاهد تغییرات سیاسی داخلی، پیامدهای جنگ روسیه و اوکراین و گام‌هایی رو به جلو در پروژه‌هایی بود که مدت‌ها به تعویق افتاد.

• صدیر جپاروف رئیس جمهوری قرقیزستان به تحکیم قدرت در این کشور در سال ۲۰۲۴ ادامه داد و قانون عوامل خارجی را به سبک شوروی سابق تصویب کرد که به نوبه خود انتقاد آمریکا، اتحادیه اروپا و جامعه مدنی قرقیزستان را برانگیخت.
• پروژه های با تاخیر طولانی مدت مانند شبکه برق کاسا-۱۰۰۰ (پروژه برق آسیای مرکزی-آسیای جنوبی) که طرح انتقال برق تاجیکستان و قرقیزستان به افغانستان و پاکستان است، و راه آهن ازبکستان- قرقیزستان- چین، پس از تاخیرهای طولانی در حال پیشرفت هستند. ساخت پروژه راه آهن یاد شده روز پنجشنبه گذشته افتتاح شد.
• قرقیزستان به مقابله با پیامدهای ناشی از اتکای اقتصادی این کشور به کارگران مهاجر در روسیه ادامه می‌دهد. اکثر بانک‌های بزرگ در این کشور اکنون به دلیل ترس از تحریم‌های غرب از تراکنش با روسیه خودداری می‌کنند.

تاجیکستان

در سال ۲۰۲۴، تاجیکستان به عنوان فقیرترین کشور آسیای مرکزی، به دنبال جذب سرمایه‌گذاری خارجی و پیشبرد پروژه‌های زیربنایی بود. نگرانی‌ها در مورد استخدام تاجیک‌ها در روسیه به علت مسائل امنیتی و تروریسم افزایش یافت درحالیکه یک حمله تروریستی در ماه مارس در مسکو از سوی تاجیک‌ها انجام شد.

• تاجیکستان شاهد افزایش سرمایه گذاری در ساخت پروژه‌های زیربنایی اصلی، از جمله شبکه برق کاسا-۱۰۰۰ و همچنین زیرساخت‌های انرژی داخلی بود. تاجیکستان، مانند همسایگان خود، مدت‌هاست که از شبکه انرژی ناپایدار و کمبود انرژی رنج می‌برد.
• اتباع تاجیکستان ظاهرا نقش فزاینده‌ای در حملات تروریستی انجام شده در خارج از کشور دارند. به نظر می‌رسد در تیراندازی در تالار کروکوس سیتی در روسیه اتباع تاجیکستان دخالت داشتند. این به نوبه خود باعث افزایش آزار و اذیت و بیگانه هراسی ضد آسیای مرکزی در روسیه شده است که مهاجران تاجیک و دیگر اتباع آسیای مرکزی را هدف قرار می‌دهد.

ترکمنستان

در سال ۲۰۲۴، ترکمنستان در عین تلاش برای دور شدن از روسیه، به دنبال گسترش نقش خود در بازارهای جهانی انرژی، با استفاده از ذخایر بزرگ گاز کشور بوده است. این کشور منزوی همچنین به دنبال افزایش همکاری در کریدور میانی با همسایگان و بازیگران جهانی بوده است.

• ترکمنستان که مدت ها در انزوا قرار گرفته، تلاش می‌کند تا به بازارهای جهانی گاز بپیوندد و در سال ۲۰۲۴ قراردادهایی را برای عرضه به انگلیس، اتحادیه اروپا، چین، افغانستان و عراق منعقد کرده است. جمهوری آذربایجان و ایران به عنوان واسطه در این بین عمل می‌کنند.
• ترکمنستان پس از یک سال مذاکرات پر فراز و نشیب با بزرگترین خریدار خود، قراردادش با گازپروم روسیه را فسخ کرد.
• ترکمنستان همچنین در حال افزایش توسعه کریدور میانی است و از ایجاد یک نهاد هماهنگی جدید مشترک ترکمنستان و اتحادیه اروپا در ماه اکتبر (مهر- آبان) خبر داده است.

ازبکستان

در سال ۲۰۲۴، ازبکستان برای ادامه جذب سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی و همکاری‌های اقتصادی قابل توجه تلاش کرد. تاشکند به تعمیق روابط دیپلماتیک و اقتصادی با همسایگان خود به ویژه در زمینه تجارت، انرژی و منابع کلیدی مانند مواد معدنی حیاتی ادامه داد. روابط تاشکند با مسکو ممکن است اندکی بدتر شده باشد، اما به نقطه جوش نرسیده است.

• ازبکستان در سال ۲۰۲۴ به دنبال جذب سرمایه گذاری بین المللی و افزایش روابط اقتصادی خارجی بود. تاشکند از شراکت در مواد معدنی حیاتی با اتحادیه اروپا، سرمایه گذاری های بزرگ در افغانستان و ایجاد روابط مالی با کشورهای خلیج فارس خبر داد. ازبکستان همچنین به ایجاد زیرساخت‌های جدید لازم برای اتصال منطقه‌ای ادامه داد.
• تاشکند ظرفیت انرژی داخلی خود را افزایش داد و همزمان آن را صادر کرد. در طول سال، ازبکستان با روسیه و مجارستان در مورد انرژی هسته‌ای قراردادهایی منعقد کرد و در حال ساخت اولین نیروگاه هسته‌ای خود است.
• گروه های سرمایه گذاری عربستان و امارات نیز به تامین مالی پروژه های انرژی تجدیدپذیر در داخل کشور کمک می‌کنند.
• در ماه اکتبر، سخنانی بین نمایندگان ازبکستان و روسیه رد و بدل شد که ظاهرا نارضایتی‌ها از شوونیسم روسی و رفتار با کارگران مهاجر ازبکستان را بیان می‌کرد.

جنگ در اوکراین، در حالی که مسکو را به لحاظ کمبود منابع تحت فشار قرار می‌دهد، به طور همزمان اهمیت «خارج نزدیک» را برای تأمین معاش اقتصادی و مسیرهای تجاری جایگزین برای روسیه برجسته کرده است.

چین، از طریق طرح کمربند و جاده (BRI)، آسیای مرکزی را به عنوان محور اتصال قاره‌ای خود، چشمه‌ای از منابع حیاتی و یک جناح مهم راهبردی در گسترش خود به سمت غرب می‌داند.

آمریکا، در حالی که دوره‌های نوسان تعامل را تجربه کرده است، منافع خود را در ترویج حکومت دموکراتیک (البته با کاهش تاکید) حفظ می‌کند و اساسا از تسلط کنترل نشده روسیه یا چین بر این منطقه مهم راهبردی جلوگیری می‌کند.