حضور دانش‌آموزان تبعه کشورهای مختلف به خصوص افغانستانی‌ها در مدارس کشور ما موضوعی است که هر از چند گاه مسئولان آموزش و پرورش را به پاسخگویی به پرسش‌های گوناگون در این زمینه وامی‌دارد. در یکی از تازه‌ترین اظهارنظرها و در پاسخ به شایعه و شائبه‌های مربوط به اختصاص برخی مدارس به اتباع، رسانه‌ها سوم آذرماه به نقل از سخنگوی وزارت آموزش و پرورش نوشتند این وزارت‌خانه قصد جداسازی اتباع دانش‌آموز از ایرانی‌ها را ندارد و آنها باید در کنار هم درس بخوانند.
وزیر آموزش و پرورش: دانش‌آموزان اتباع مثل همیشه منتها با سیاست‌هایی درست‌تر و دقیق‌تر ثبت نام می‌شوند
اواخر شهریورماه بود که «علی فرهادی» سخنگوی آموزش و پرورش با اشاره به سقف ۲۰ درصدی ظرفیت مدارس برای پذیرش اتباع مجاز اعلام داشت: در برخی نقاط تعداد دانش‌آموزان اتباع بیش از ۲۰ درصد حد مجاز ثبت نام آنان است.
در ابتدای سال تحصیلی جدید هم «علیرضا کاظمی» وزیر آموزش و پرورش در جمع خبرنگاران درباره روند ثبت نام دانش‌آموزان اتباع با بیان اینکه حدود ۶۰۰ هزار دانش‌آموز اتباع در کل کشور داریم، اظهار داشت: طبیعی است که ابتدا دانش‌آموزان خودمان را ثبت نام کنیم و دانش‌آموزان اتباع هم میهمانان عزیز ما هستند و همه تمهیدات را برای ثبت نام دانش‌آموزان اتباع دیدیم و از آنها ثبت نام می‌کنیم.
به گفته کاظمی، دانش‌آموزان اتباع مثل همیشه منتها با سیاست‌هایی درست‌تر و دقیق‌تر ثبت نام می‌شوند.
اعتراض‌هایی به نحوه حضور دانش‌آموزان اتباع در مدارس کشور
با وجود اطمینان‌بخشی‌ها در این باره، چندی پیش رسانه‌ها به نقل از «احسان عظیمی راد» نماینده مردم مشهد و کلات نوشتند: متاسفانه تعداد دانش‌آموزان اتباع در برخی مدارس حاشیه شهر مشهد از دانش‌آموزان ایرانی بیشتر شده است و برخی مدارس با ظرفیتی بیشتر از شرایط استاندارد دارند کلاس برگزار می‌کنند. در برخی نقاط ۹۰ درصد مدرسه‌ای را دانش‌آموزان اتباع تشکیل می‌دهند.
اظهارنظرهای اینچنین درباره تبعات حضور پرشمار اتباع در مدارس بارها از سوی نمایندگان تکرار شده است. «محمدتقی نقدعلی» نماینده خمینی شهر نیز چند هفته پیش در صحن علنی مجلس بیان داشت در حوزه انتخابیه‌اش مردم از «هجوم اتباع خارجی» به مدارس ناراضی هستند. «حسینعلی حاجی دلیگانی» دیگر نماینده استان اصفهان هم اظهار داشته بود در یک مدرسه ثبت نام دانش‌آموز اتباع انجام شده‌است اما برای دانش‌آموز ایرانی جا برای ثبت نام نیست.
علاوه بر اظهارنظرهایی اینچنین درباره اوضاع حوزه‌های انتخابیه نمایندگان، والدین یکی دانش‌آموزان مدرسه‌ای در منطقه ۱۸ تهران به پژوهشگر ایران اکونومیست می‌گوید: پیش از این درباره ازدیاد افغانستانی‌های مجاز و غیرمجاز در حاشیه پایتخت و محله‌هایی مانند جوادیه تهران شنیده بودیم اما امسال وقتی به خاطر ثبت نام فرزندم برای پایه اول به یکی از مدارس نزدیک منزل مراجعه کردم، تعداد اولیاء دانش‌آموزان افغانستانی در مراحل ثبت نام آنقدر زیاد بود که پشیمان شدم و به مدرسه‌ای دیگر مراجعه کردم. این وضعیت باعث شده تا مجبور به پرداخت هزینه‌های سرویس مدرسه شوم حال آن که در نزدیکی محل سکونت سر و صدای مدرسه را تحمل می‌کنم اما نمی‌توانم فرزندم را به همان مدرسه بفرستم.
شماری از نمایندگان مجلس: بعضی مدارس با ظرفیتی بیشتر از شرایط استاندارد دارند کلاس برگزار می‌کنند... مردم از «هجوم اتباع خارجی» به مدارس ناراضی‌اند... برای دانش‌آموز ایرانی جا برای ثبت نام نیست
دانش‌آموزان اتباع چه می‌گویند؟
پژوهشگر ایران اکونومیست در همین باره با دو تن از دانش‌آموزان افغانستانی مدارس منطقه ۱۰ تهران گفت‌وگو کرده که یکی از آنان می‌گوید: من موقعی که برای ثبت نام رفته بودم، مدیر مدرسه قبول نکرد و گفت که مدرسه ظرفیت ندارد و همین موضوع باعث شد من به مدرسه‌ای که از خانه تا آنجا فاصله بسیاری داشت، بروم.
به گفته این دانش‌آموز پایه هفتم، در نتیجه هر روز مجبور بودم مسافت بسیاری را برای رسیدن به مدرسه طی کنم. علاوه بر مشکل ثبت نام، ما با رفتارهای بد بعضی همکلاسی‌ها و گاهی اوقات معلمان هم رو به رو هستیم. همکلاسی‌ها در برخی مواقع ما را تمسخر می‌کنند یا به ما توهین می‌کنند. برخی معلمان هم از ما خوششان نمی‌آید و حتی می‌گویند چرا به کشور ما آمده‌اید؟
دانش‌آموز دیگر می‌گوید: همکلاسی‌هایم نمی‌دانند که من یک تبعه غیرایرانی هستم زیرا می‌ترسم آنها مرا مسخره کنند و دست بیاندازند. زیرا بارها دیده‌ام با اتباع چنین کاری می‌کنند. بنابراین ترجیح می‌دهم کسی از این موضوع مطلع نشود.
نگاه مدیران مدارس به حضور افغانستانی‌ها
به گفته مدیر یکی از مدارس، اتباع هم مانند ما انسان هستند و وقتی در کشوری زندگی می‌کنند، باید از امکانات آن کشور بهره‌مند شوند. ممکن است همین وضعیت هم در مورد ما در کشور دیگر اتفاق بیافتد. من دانش‌آموزان اتباعی داشتم که حتی از خود دانش‌آموزان ایرانی بهتر درس می‌خواندند و رفتار بهتری هم داشتند. بنابراین اگر ثبت نام دانش‌آموزان اتباع بر اساس قوانین و ضوابط باشد، مشکلی ایجاد نمی‌کند زیرا آنها هم انسان هستند و باید از این حقوق بهره‌مند شوند.
مدیر یک مدرسه دیگر در منطقه ۱۱ پایتخت در گفت‌وگو با پژوهشگر ایران اکونومیست اظهار می‌دارد: ما طبق بخشنامه آموزش و پرورش موظف به ثبت نام این دانش‌آموزان هستیم، البته اگر شرایط لازم را داشته باشند. برای مثال این دانش‌آموزان حتما باید کد یکتا یا کارت اقامت داشته باشند. البته در صورتی که تاریخ کارت یکتا آنها گذشته باشد، باید حتما آن را تمدید کنند. تا آن هنگام ثبت نام موقت انجام می‌شود.
وی می‌افزاید: به نظر من حضور اتباع در مدارس در حد معمول خوب است اما اگر در مدارس ریشه بدوانند، این موضوع مقداری افکار را درگیر می‌کند. برای مثال مدرسه‌ای داریم که حدود ۸۵ نفر اتباع دارد و این نگران کننده است. از این نظر نگران‌کننده است که ممکن است جمعیت آن منطقه را تحت‌الشعاع قرار دهد. زیرا در اصل اولویت با بچه‌های ایرانی است و در ابتدا آنها باید از این امکانات برخوردار شوند. در برخی مواقع شاهد هستیم دانش‌آموزان ایرانی مجبورند برای رسیدن به مدرسه مسافت بسیاری را طی کنند، این در حالی است که ثبت نام در مدرسه نزدیک به محدوده باید در ابتدا متعلق به دانش‌آموزان ایرانی باشد.
پژوهشگر حوزه مهاجران: خانواده‌های پناهنده و مهاجر مجبورند از طریق پرداخت شهریه و کمک به مدرسه، مدیران را به ثبت نام کودکان خود قانع کنند که این سبب می‌شود خانواده‌های فقیر شانس کمتری برای ثبت نام کودک خود داشته باشند
مسائل مربوط به حضور اتباع در مدارس ما چگونه حل می‌شود؟
«آرش نصر اصفهانی» دکترای جامعه‌شناسی، پژوهشگر مسائل اجتماعی و عضو اندیشکده «دیاران» فعال در حوزه امور مهاجران در گفت‌وگو با پژوهش ایران اکونومیست در خصوص برخی نگاه‌ها به حضور دانش‌آموزان افغانستانی در مدارس می‌گوید: متاسفانه باورهای ضدمهاجر که بسیاری از آنها تحت تاثیر اطلاعات غلط و گمراه‌کننده در مورد مهاجران است، باعث شده برخی از والدین ایرانی، مسئولان مدارس را در زمینه ثبت نام کودکان تحت فشار بگذارند. برخی مدیران در این شرایط راه‌حل را در سخت‌گیری نسبت به کودکان مهاجر می‌بینند تا از این طریق نارضایتی‌ها را مدیریت کنند. البته مدیران بسیاری هم هستند که می‌گویند به حقوق کودکان صرف نظر از تابعیت احترام می‌گذاریم. در مورد کودکان مهاجر باید توجه کرد که اگر مشکلی در جایی وجود دارد، عمدتا واکنش این کودکان به شرایط محیطی و عدم پذیرش جامعه میزبان است. مشاهده رفتار واکنشی از کودکی که روزانه در معرض توهین و تحقیر از سوی همکلاسی و مسئولان مدرسه است چندان غیرطبیعی نیست. حل این مشکل نه در منع ثبت نام یا جداسازی بلکه در تغییر فضای آموزشی و مقابله با تبعیض است.
این پژوهشگر مسائل مهاجران می‌افزاید: اکنون مهمترین مشکل این است که کودکان پناهنده و مهاجر فاقد مدارک اقامت، امکان ثبت نام در مدارس را ندارند. این رویه جدید از سال گذشته شروع شد که آشکارا خلاف قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب سال ۱۳۹۹ است. البته کودکان دارای مدارک اقامت هم با مشکلات بسیاری برای ثبت نام مواجهند؛ خصوصا در مناطق پرجمعیت برخی مدارس در زمان مراجعه خانواده‌ها اعلام می‌کنند برای ثبت نام ظرفیت کافی ندارند. همان‌طور که می‌دانید ایران به واسطه ساختار سنی جمعیت با افزایش قابل توجه تعداد دانش‌آموز در سال‌های اخیر روبرو بوده که تا چند سال دیگر هم ادامه خواهد داشت. نتیجه این وضعیت در شهرهایی مانند شهرهای استان تهران سبب شده زیرساخت آموزش کافی برای پذیرش همه دانش‌آموزان به ویژه در مقطع ابتدایی وجود نداشته باشد و کودکان مهاجر و پناهنده متضررین اصلی این شرایط هستند. معمولا اولویت مدارس با ثبت نام دانش‌آموزان ایرانی است و خانواده‌های پناهنده و مهاجر مجبورند برای ثبت نام کودکان خود، از طریق پرداخت شهریه و کمک به مدرسه مدیران را به ثبت نام کودکان خود قانع کنند که این هم سبب می‌شود خانواده‌های فقیر شانس کمتری برای ثبت نام کودک خود داشته باشند.
به گفته نصر اصفهانی، مشکل امروز ما قوانین نیست، بلکه آن دستورالعمل‌های اجرایی ثبت نام در مدارس است که در برخی مواقع در مغایرت با قوانین بالادستی هستند. قوانین کشور خصوصا آنچه در قانون حمایت از اطفال و نوجوانان و آیین‌نامه‌های اجرایی آن آمده است از شمول کافی برای کودکان پناهنده برخوردار است و اگر اجرا شود نباید شاهد هیچ تبعیضی در خصوص این کودکان باشیم. اما متاسفانه در عمل و بر اساس رویه‌ای که وزارت کشور و وزارت آموزش و پرورش بر خلاف این قانون در دو سال پیش اجرا کردند، کودکان فاقد مدارک اقامتی امکان ثبت نام در مدارس را ندارند. در اواسط دهه ۱۳۹۰ بر اساس فرمان رهبر انقلاب این مشکل حل شده بود، اما الان مجدد این امر به یک مساله اساسی برای کودکان بدل شده و امکان تحصیل را از آنها سلب کرده است.
«به اعتقاد من در خصوص بندهای مربوط به کودکان فاقد مدارک هویتی و اقامتی در قانون، باید وزارت کشور مکلف به تدوین فرایند صدور مدارک هویتی، شیوه ارجاع کودکان به نهادهای خدماتی و شناسایی کودکان بازمانده از تحصیل شود تا کودکان از خدمات حمایتی مصرح در قانون محروم نشوند. ممنوعیت‌های مربوط به ثبت نام در مدارس به عنوان ابزار اخراج مهاجران نه تنها عامل موثری برای کاهش تعداد مهاجران نیست، بلکه به شکل‌گیری نسلی از کودکان فاقد سواد منجر می‌شود که از همان کودکی در معرض مخاطرات بسیار از جمله کار کودک و کودک‌همسری خواهند بود.»
وی در پایان یادآور می‌شود: یک برنامه جامع ضدتبعیض در سطح مدارس کشور بسیار ضروری است. محیط مدرسه باید جایی باشد که کودکان در آن برابری انسان‌ها را بیاموزند نه اینکه انسانیت‌زدایی از مهاجر را در ذهن آنها تثبیت کند و مشروعیت دهد.
