به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایران اکونومیست، آغاز به کار دولت چهاردهم در فضایی پرتنش و آکنده از تهدیدات امنیتی در منطقه صورت گرفت، از یک سو، رژیم صهیونیستی به دنبال گسترش تجاوزات و افزایش دامنه جنگ بود و از سوی دیگر، اروپا نیز با اتخاذ رویکردی خصمانه علیه تهران، به صورت مستمر بهانه‌هایی برای اقدامات ضدایرانی فراهم می‌کند. اما توانایی تبدیل تهدید به فرصت، هنر دیپلماسی است. دستگاه دیپلماسی ایران در سه ماهه نخست فعالیت دولت جدید با نمایش رویکردی فعال و پرجنب و جوش، نشان داد که به دنبال تأثیرگذاری در عرصه بین‌المللی است. سفر وزیر امور خارجه به نیویورک تا دیدارهایی در کشورهایی همچون بحرین، اردن و مصر که پیش از این ارتباطات با آنها محدود بود، از جمله این تلاش‌ها هستند.
برای تحلیل ابعاد و اقدامات گسترده دیپلماتیک ایران، با سخنگوی وزارت امور خارجه، به گفت‌وگو پرداختیم. بقایی هامانه در این مصاحبه به تشریح سه ویژگی مهم دستگاه دیپلماسی در دولت چهاردهم یعنی فعال بودن، فراگیر بودن و اثرگذار بودن پرداخت و از استراتژی وزارت امور خارجه در بسیج جامعه بین‌المللی سخن گفت.
علی‌رغم اتهامات سیاسی علیه ایران، بقایی گفت‌وگو را راه‌حل بحران اوکراین عنوان کرد و از سیاست دوگانه کشورهای اروپایی و آمریکا، به‌عنوان بزرگ‌ترین تأمین‌کنندگان تسلیحات رژیم اسرائیل، انتقاد کرد. وی با اشاره به تجربه ناکام دونالد ترامپ در مقابله با ایران، به مستاجران جدید کاخ سفید توصیه کرد که به عقلانیت روی آورند؛ او هشدار داد: «آزموده را آزمودن خطاست.»
این مصاحبه تفصیلی، اولین گفت‌وگوی اختصاصی سخنگوی وزارت امور خارجه در دولت چهاردهم محسوب می‌شود که متن کامل آن بدین شرح است:
دولت چهاردهم در شرایطی روی کار آمد که منطقه و عرصه بین‌المللی با چالش‌های متعددی روبه‌رو بود. از یک سو، فشارهای غرب علیه ایران شدت گرفته بود و از سوی دیگر، شاهد گسترش جنایات و تجاوزات رژیم صهیونیستی در منطقه بودیم. به نظر شما، مهم‌ترین دستاوردها و اقدامات دستگاه دیپلماسی وزارت امور خارجه در این ۱۰۰ روز نخست دولت چه بوده است؟
دکتر عراقچی، از آغاز مسئولیت خود در وزارت امور خارجه، سه کلیدواژه «سیاست خارجی فعال، فراگیر و اثرگذار» را مطرح کردند و به نظر من در این صد روز، این مفاهیم در عمل به‌خوبی متجلی شده‌اند.
سیاست خارجی فعال به این معنا است که ما از هر ابزار و فرصتی برای تبیین مواضع و دیدگاه‌های جمهوری اسلامی ایران استفاده می‌کنیم و با شرکا، دوستان و سازمان‌های بین‌المللی مرتبط، در سطوح منطقه‌ای و جهانی، تعامل داریم.
اثرگذار به این معنا است که مذاکرات ما تنها برای گفت‌وگو نیست، بلکه هدفمند و برای تحقق منافع و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است. البته ما به‌خوبی می‌دانیم که امنیت ملی ایران جدای از امنیت منطقه نیست.
سیاست فراگیر هم بدین معناست که هیچ طرفی را، به جز مواردی که مواضع اصولی داریم، از دایره رایزنی و گفت‌وگو مستثنی نمی‌کنیم.
یکی از مهم‌ترین اقدامات ما در این دوره، سفر و دیدارهای آقای دکتر عراقچی در نیویورک و شرکت در اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل بود، که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین رویدادهای بین‌المللی سالانه، فرصتی برای رایزنی و گفتگو با مقام‌های ارشد کشورها است. در جریان اجلاس مجمع عمومی دیدارهای مهمی با مقام‌های کشورهای منطقه و فرامنطقه انجام شد و نیز رایزنی هایی با مقام‌های اروپایی صورت پذیرفت.
با توجه به تحولات اخیر در منطقه، از جمله نسل‌کشی در غزه و ادامه تجاوزات در لبنان، یکی از اولویت‌های ما تبیین مواضع در رابطه با خطرات ناشی از این جنایات و بسیج جامعه بین‌المللی برای مقابله با اقدامات رژیم صهیونیستی بود.
این تلاش‌ها در سفرهای منطقه‌ای آقای دکتر عراقچی ادامه یافت. این سفرها، با وجود تفاوت در سطح روابط با برخی کشورها، بر اساس سیاست همسایگی دولت شهید رئیسی و در ادامه تلاش‌های مرحوم دکتر امیرعبداللهیان، وزیر خارجه فقید، انجام شد.
نتیجه این تلاش‌ها را در اجلاس سران کشورهای اسلامی در ریاض دیدیم، جایی که کشورهای اسلامی و منطقه با موضع و صدای واحد، بر ضرورت اقدام جدی و مؤثر برای توقف جنایات رژیم صهیونیستی، پایان نسل‌کشی در غزه و رفع درد و رنج مردم مظلوم فلسطین و لبنان تأکید کردند.
در روزهای اخیر شاهد افزایش فشارهای کشورهای اروپایی، به‌ویژه غرب به معنای کلی آن، علیه ایران هستیم. این فشارها عمدتاً بر محور اتهامات بی‌اساس درباره ارسال موشک به روسیه و حمایت از این کشور در منازعه‌اش با اوکراین متمرکز شده است. با توجه به اظهارنظر اخیر رئیس‌جمهور اوکراین، که صراحتاً اعلام کرد اوکراین هیچ اطلاعاتی مبنی بر ارسال سلاح یا موشک از سوی ایران در دست ندارد، نظر شما در این باره چیست؟
اظهارات رئیس‌جمهور اوکراین تنها یک نمونه است. اساساً جمهوری اسلامی ایران از ابتدای این منازعه اعلام کرده و باور قطعی و اصولی ما این است که استفاده از زور در روابط بین الملل پذیرفته نیست و معتقدیم که کشورها باید اختلافات خود را از طریق روش‌های مسالمت‌آمیز و دیپلماتیک حل‌وفصل کنند. معتقدیم که مسئله اوکراین نیز باید از طریق گفتگو حل شود.
همواره تأکید کرده‌ایم که ما هیچ‌گاه بخشی از این منازعه نبوده‌ایم و اتهاماتی که از ابتدا علیه ایران مطرح شد، بی‌اساس و بهانه‌ای برای اعمال فشار برخی کشورهای اروپایی بر جمهوری اسلامی بوده است.
در نشست سخنگویی نیز اعلام کردم که متأسفیم از اینکه مقامات اوکراینی اصرار دارند کشورهای دیگر را وارد این منازعه کنند. این رویکرد منطقی به نظر نمی‌رسد.
تلاش‌ها باید به سمت محدود کردن دامنه این‌گونه منازعات سوق یابد. اظهارات اخیر رئیس‌جمهور اوکراین نشان می‌دهد که این ادعاها پایه و اساسی ندارد.
در ادامه این تحریم‌ها و فشارهایی که از سوی کشورهای اروپایی شاهد هستیم، باز هم شاهد طرح برخی اتهامات بی‌اساس از سوی رسانه‌ها و برخی مقامات آمریکایی هستیم؛ اتهاماتی که این بار به ادعای مداخله ایران در مسائل داخلی آمریکا، از جمله انتخابات اخیر، اشاره دارد. نظر شما در این باره چیست؟
این اتهامات واقعاً تکراری و کلیشه‌ای شده‌اند. اگر دقت کنیم، طی دو سه سال اخیر و در جریان انتخابات آمریکا نیز هر ازگاهی اتهاماتی مبنی بر تلاش هکرهای ایرانی یا برخی عناصر ایرانی برای اثرگذاری بر افکار عمومی آمریکا مطرح می‌شد. این ادعاها کاملاً مضحک به نظر می‌رسند.
همچنین اتهام دیگری مطرح شد مبنی بر اینکه ایران در توطئه‌هایی برای اقدامات ایذایی علیه برخی مقامات سابق یا فعلی آمریکا دست داشته که این ادعا نیز بی‌پایه و کاملاً مردود است.
مروری بر سابقه این اتهامات نشان می‌دهد که هدف این تلاش ها که از سوی محافل ضدایرانی صورت می‌گیرد تنها مشوش کردن افکار عمومی در داخل و خارج آمریکا است.
نمونه بارز این اتهامات را میتوان به اتهام مشابهی که در سال ۲۰۱۱ به ایران نسبت دادند، اشاره کرد؛ اتهامی که ادعا می‌کرد ایران در ترور یکی از مقامات خارجی دست داشته است. هدف از آن، تخریب روابط میان دو کشور مهم اسلامی در منطقه بود.
ما همواره چنین اتهاماتی را صریحاً رد کرده‌ایم و آنها را کاملاً بی‌اساس می‌دانیم. همچنین اعتقاد داریم که افکار عمومی در داخل آمریکا و در عرصه بین‌المللی، به بی‌پایه بودن و مغرضانه بودن این اتهام‌ها آگاه هستند و نسبت به نیات شوم پنهان در پشت این اتهامات واقف هستند.
جمهوری اسلامی ایران از ابتدای تجاوزات و جنایات رژیم صهیونیستی در منطقه، به ویژه در غزه، تلاش‌های گسترده دیپلماتیک خود را آغاز کرده است. اگر ممکن است، درباره آخرین اقدامات دستگاه دیپلماسی ایران برای توقف فوری جنگ و برقراری آتش‌بس، که به‌عنوان اولویت مهم منطقه مطرح است، توضیح دهید.
در سطح بین‌المللی تلاش‌های بسیاری در جریان است، از جمله پیگیری برای پاسخگو کردن سران این رژیم از طریق دیوان بین‌المللی کیفری. متأسفانه، مقامات آمریکایی از ابتدا در مسیر دادرسی مانع تراشی کرده‌اند.
همچنین، با همت برخی کشورها مانند آفریقای جنوبی، پرونده‌ای علیه رژیم صهیونیستی در دیوان بین‌المللی دادگستری مفتوح شده است. دیوان شش دستور موقت برای جلوگیری از نسل‌کشی صادر کرد که تاکنون نادیده گرفته شده است.
یکی از خواسته‌های اصلی جامعه بین‌المللی، توقف ارسال تسلیحات به این رژیم است. آمریکا بزرگ‌ترین تأمین‌کننده تسلیحات رژیم صهیونیستی است و پس از آن آلمان قرار دارد. این تسلیحات در غزه و لبنان برای کشتن مردم بی‌گناه و تخریب زیرساخت‌های آنها مورد استفاده قرار می گیرند.
با توجه به سابقه بی‌توجهی رژیم صهیونیستی به سازمان ملل و تمامی نهادها و اصول حقوق بین‌الملل، در نشست اخیر سازمان همکاری اسلامی درخواست لغو عضویت این رژیم در سازمان ملل مطرح شد.
در همین ارتباط، برخی کشورهای اسلامی، از جمله ترکیه، کارزاری برای توقف فروش تسلیحات به این رژیم راه‌اندازی کرده‌اند. این اقدامات برای آگاهی‌بخشی بیشتر به جامعه بین‌المللی و جلوگیری از عادی‌سازی شرارت و تجاوز صورت می‌گیرد.
جمهوری اسلامی ایران نیز، به‌عنوان عضو مهم سازمان همکاری‌های اسلامی و کشوری که خود را نسبت به صلح و امنیت منطقه‌ای مسئول می‌داند و همچنین به دلیل تعهدات اخلاقی و دینی خود نسبت به آرمان فلسطین، بخشی از این روندها است و در مقابله با ظلم و اشغالگری رژیم صهیونیستی نقش خود را ایفا می‌کند.
از همان ابتدای تصدی مسئولیت توسط آقای عراقچی در وزارت امور خارجه، یکی از مهم‌ترین اصول و رویکردهای سیاست خارجی دولت چهاردهم، توجه به دیپلماسی اقتصادی و نیز ادامه سیاست همسایگی و اولویت دادن به کشورهای همسایه بود؛ موضوعی که پیش‌تر نیز مورد توجه دولت قبل قرار داشت. در این زمینه، لطفاً توضیح دهید که طی این مدت کوتاه نزدیک به ۱۰۰ روز، چه اقداماتی در این راستا انجام شده است؟
دیپلماسی اقتصادی یکی از ارکان اصلی فعالیت‌های وزارت امور خارجه بوده و در این دوره نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
هدف این است که از دیپلماسی و رایزنی‌های دیپلماتیک برای پیشبرد اهداف اقتصادی کشور بهره ببریم، این هدفی است که در سال‌های گذشته نیز همواره در سیاست خارجی مدنظر بوده و اکنون نیز با قوت ادامه دارد.
به عنوان مثال، بریکس یکی از ظرفیت‌هایی است که جمهوری اسلامی ایران توجه زیادی به آن داشته است. حضور رئیس‌جمهور در اجلاس سران بریکس برای اولین بار به عنوان عضو کامل، نشان‌دهنده همین اهتمام است.
ظرفیت‌های اقتصادی، تجاری و فناوری بریکس، بسترهای گسترده‌ای برای ایران فراهم می‌کند که به آنها آگاهی داریم و بهره‌برداری از آنها در اولویت قرار دارد.
اخیراً نیز اتصال شبکه بانکی ایران و روسیه محقق شد که یکی از دستاوردهای اقتصادی در این زمینه است. در هر رایزنی دیپلماتیک و در تمامی گفت‌وگوهایی که با کشورهای منطقه انجام شده، تسهیل مراودات تجاری و اقتصادی و همچنین گسترش روابط اقتصادی با کشورهای هدف، از موضوعات ثابت گفتگوهای ما بوده است.
بنابراین، پیشبرد برنامه‌های اقتصادی دولت، همچنان به عنوان یکی از اهداف اصلی سیاست خارجی و دیپلماسی کشور، با جدیت پیگیری می‌شود.
در نخستین گفت‌وگوی ویژه خبری، آقای عراقچی به‌درستی تأکید کردند که رسانه می‌تواند به‌عنوان ضلع سوم، در کنار میدان و دیپلماسی، نقشی اساسی در پیشبرد اهداف کشور ایفا کند. در این راستا، شما به‌عنوان رئیس دیپلماسی عمومی و سخنگوی وزارت امور خارجه، اهمیت رسانه و توان آن در کمک به سیاست خارجی چگونه ارزیابی می کنید؟
بی‌تردید، دیپلماسی بدون همراهی رسانه در بسیاری از موارد ناقص خواهد بود. رسانه، از یک سو، مهم‌ترین ابزار ما برای تبیین و اطلاع‌رسانی درباره اقداماتی است که صورت می‌گیرد و از سوی دیگر، زمینه‌ساز و تسهیل‌کننده اقدامات دیپلماتیک به معنای اعم آن است. ما رسانه و فعالان این حوزه را به‌عنوان همکاران و شرکای خود برای تحقق اهداف سیاست خارجی و تأمین منافع ملی می‌دانیم.
بنابراین، اشاره وزیر محترم به جایگاه رسانه در کنار دو رکن دیگر، دیپلماسی و میدان، بر مبنای یک تفکر عمیق و محاسبه‌ای روشن از نقش رسانه در پیشبرد سیاست خارجی و دیپلماسی کشور است.
آقای عراقچی اخیراً واژه‌ای به نام «عقلانیت حداکثری» را مطرح کرده‌اند که به نوعی نشان‌دهنده واکنش ایران یا نحوه برخورد ایران با سیاست‌های جدید آمریکا خواهد بود. منظور از «عقلانیت حداکثری» چه بود؟
به نظر من، واژه «عقلانیت» در کنار واژه «احترام»، که آقای عراقچی در اظهارات قبلی خود نیز به آن اشاره کرده‌اند، معنا پیدا می‌کند. احترام متقابل و عقلانیت به این معناست که با درس گرفتن از تجارب گذشته، تلاش کنیم مسیری را طی کنیم که اولاً بر اساس قوانین و مقررات حقوق بین‌الملل و اصول و اهداف منشور ملل متحد باشد.
این اصول مبنای روابط بین‌الملل و حقوق بین‌الملل طی هشتاد سال گذشته بوده و تمام کشورهای عضو سازمان ملل باید به آن پایبند باشند. ثانیا، روش‌هایی که بر پایه تقابل، ارعاب، اقدامات قهرآمیز یک‌جانبه، تهدید، تحریم و فشار هستند، در مورد جمهوری اسلامی ایران و ملت ایران به اثبات رسیده است که کارایی ندارد.
این رویکردها قطعاً با مقاومت و پایداری حداکثری ایرانیان مواجه خواهد شد. ایرانیان مردمانی غیور هستند که اجازه نمی‌دهند زورگویی طرف‌های دیگر بر آنچه که حق آنها است و مسیر انتخابی‌شان برای تأمین منافع و نیازهای مشروع آنها، اعم از نیازهای علمی یا فنی تاثیر بگذارد. پیام آقای دکتر عراقچی، به نظر من، این است که «آزموده را آزمودن خطاست».
با توجه به تغییرات در دولت آمریکا، چه چشم‌انداز متفاوتی را در سطح منطقه و عرصه بین‌المللی میتوان متصور شد؟
به‌طور کلی، تغییر دولت در هر کشوری به طور طبیعی تغییراتی را در سیاست‌های آن کشور به همراه دارد. هر دولتی که روی کار می‌آید، سیاست‌های خاص خود را دنبال می‌کند؛ اما نکته مهم این است که دولت‌ها باید پایبند به اصول منشور ملل متحد باشند و حاکمیت قانون و احترام به حقوق بین الملل و اصول مصرح در آن را مبنای عملا خود قرار دهند و تغییر دولت‌ها هم باید در همین چارچوب باشد. این یک اصل کلی است و فارغ از اینکه این تغییرات در کدام کشور رخ دهد.
در خصوص انتخابات اخیر آمریکا، نتایج آن بسیار معنادار بود و اینکه چرا مردم آمریکا دولت قبلی را نپسندیدند. به نظر می‌رسد نمی‌توان سیاست‌های آمریکا در قبال تحولات منطقه را در نارضایتی مردم این کشور نادیده گرفت.
در طول سال گذشته، افکار عمومی آمریکا، چه در دانشگاه‌ها و چه در محافل عمومی، به‌صورت آشکار مخالفت خود را با کشتار و نسل‌کشی مردم غزه ابراز کردند.
بسیاری از مردم آمریکا مخالف همدستی دولتشان با نسل‌کشی در فلسطین و غزه و ارسال تسلیحاتی هستند که برای کشتار بی‌گناهان استفاده می‌شود.
همچنین انتظار جامعه بین‌المللی، مردم منطقه و امت اسلامی نیز این است که این وضعیت هرچه سریع‌تر پایان یابد. مردم منطقه به‌واقع نمی‌توانند شاهد قتل‌عام برادران و خواهران خود در غزه و فلسطین باشند.
شرم‌آور است که در قرن بیست و یکم شاهد نسل‌کشی باشیم که در پیش چشم همگان اتفاق می‌افتد؛ بنابراین این انتظار وجود دارد که تحولات به سمتی برود که جنگ و نسل‌کشی در منطقه خاتمه یابد و کسانی که در آمریکا قرار است قدرت را در دست بگیرند، نسبت به وعده‌های انتخاباتی خود پایبند باشند.
خواسته مردم منطقه روشن است: توقف جنایت و نسل‌کشی و پایان دادن به ناامنی و اقدامات رژیم صهیونیستی در کشورهای منطقه، از جمله فلسطین و لبنان. البته آنچه در سال گذشته شاهد بوده‌ایم، در ادامه روندی است که از هفتاد تا هشتاد سال پیش با اشغال فلسطین آغاز شد و ناامنی را به منطقه ما تحمیل کرد.
با این‌حال، فاجعه یک سال اخیر بی‌سابقه است؛ به‌طوری‌که در مدت یک سال، نزدیک به ۲۰۰ هزار انسان کشته یا مجروح شده‌اند و بسیاری از آنها هنوز زیر آوار مدفون هستند. این وضعیت، چیزی نیست که وجدان جهانی بتواند آن را بپذیرد و انتظار مردم منطقه از کشورهای ذی‌نفوذ این است که این خواسته منطقی را جدی بگیرند.
در پایان اگر نکته‌ای هست بفرمایید.
از همه دوستان رسانه، به ویژه خبرگزاری ایران اکونومیست به عنوان خبرگزاری رسمی کشور، سپاسگزارم. با توجه به اینکه در ماه نخست تصدی این مسئولیت قرار داریم، می‌خواهم از این فرصت استفاده کرده و تأکید کنم که وزارت امور خارجه نه تنها به اهمیت ظرفیت رسانه‌ای باور دارد، بلکه مصمم است از توانمندی‌های رسانه به عنوان عاملی مکمل و یاری‌گر در عرصه دیپلماسی و سیاست خارجی به نحو احسن بهره‌برداری کند.
