پیشنهاد حذف نرخ ارز مرجع * پویا جبل عاملی

در حقیقت نرخ ارز مرجع به عنوان شاخصی از میزان ذخایر ارزی بانک مرکزی برای بازار نقش ایفا می‌کند. در این بین بانک مرکزی چگونه می‌تواند هم برای تخصیص بهینه‌تر ارز خود، بهای آن را تغییر دهد و هم باعث شکل‌گیری انتظارات در مورد ذخایر ارزی‌اش نشود تا بهای بازار آزاد به نرخ مرجع واکنش نشان ندهد؟
ایده‌ای از سوی کارشناسان شکل گرفته است که محور آن، این است که فلسفه وجودی نرخ مرجع را به گونه‌ای دیگر محقق کند. در حقیقت نرخ مرجع از آن رو از سوی سیاست‌گذاران دنبال می‌شود که به برخی از کالاهای ضروری یارانه ارزی داده شود و به این ترتیب بهای تمام شده آن در بازار بر مبنای ارز ارزان قیمت شکل بگیرد. حال این گروه از کارشناسان بر این عقیده‌اند که بانک مرکزی به طور کلی نرخ مرجع را حذف کند و نرخ ارز آزاد را به عنوان تنها قیمت ارز بپذیرد و از سوی دیگر کمک به کالاهای ضروری را به شکل دیگری دنبال کند.
این سیاست بی‌تردید به معنای حذف فساد و رانتی است که همواره دغدغه اصلی کارشناسان بوده است؛ ضمن اينكه می‌توان از پیامدهای اثرگذاری نرخ مرجع بر نرخ آزاد ارز بر حذر بود. به نظر می‌رسد که بانک مرکزی روی کاغذ توانایی چنین کاری را داشته باشد، هر چند می‌توان تصور موانع اقتصاد سیاسی را از سوی آنهايي که به خصوص اکنون می‌توانند از نرخ مرجع بهره‌ برند، داشت؛ اما یک اجماع‌نظر می‌تواند نرخ مرجع را حذف و نرخ ارز آزاد را به عنوان تک قیمت سیستم ارزی در مبادلات معرفی کند.
چنین رویکردی، همان کاری است که بانک‌های مرکزی در تمام دنیا انجام می‌دهند. این بازار است که نرخ ارز را مشخص می‌کند و نهاد پولی تنها با مدیریت عرضه ارز، بر قیمت بازار تاثیر می‌گذارد، نه نرخی فارغ از چارچوب بازار. این پیشنهادی است که هم می‌تواند، هدف اصلی نرخ مرجع را مبنی بر کمک به عرضه کالاهای ضروری مرتفع کند و هم سیستم ارزی اقتصاد ایران را از مشکلات ناشی از ارز دو نرخی نجات دهد و هم از افزايش خارج از كنترل ارز آزاد جلوگيري كند.
تا زمان تحقق ارز تک نرخی، بانک مرکزی می‌بایست بر این امر احاطه داشته باشد که با عرضه ارز از شوک‌های قیمتی تا حد امکان پرهیز کند. حتی اگر اکنون بانک مرکزی خواهان افزایش نرخ ارز مرجع است، ‌باید با شوک عرضه، تقاضای فزاینده را مدیریت کند، در غیر این صورت به نظر می‌رسد، با التهاب‌های کنونی در بازار، بار دیگر شاهد افزایش قیمت در بازار ارز باشیم. به بیان دیگر اگر واقعا به نظر مقامات پولی افزایش بهای ارز وابسته به تقاضاهای غیرواقعی است، کنترل آن نیز بستگی به عرضه واقعی ارز دارد.