ايران اكونوميست -دکتر «سوده مقصودی» – دکتری جامعه‌شناسی با بیان تعریفی از حاشیه‌نشینی گفت: حاشیه‌نشینی یک سکونت غیررسمی وغیرقانونی در اطراف شهرهای بزرگ، است که سابقه بسیار طولانی در کشورهای آمریکایی، اروپایی و اکنون در کشورهای در حال توسعه دارد.
وی با بیان این‌که مشکل عمده خیلی از شهرهای بزرگ بحث حاشیه‌نشینی است، ادامه داد: 20 تا 30 درصد شهرهای بزرگ در سراسر جهان از وضعیت حاشیه‌نشینی رنج می‌برند و به‌طور یقین کشور ایران به‌عنوان یک کشور در حال توسعه از این امر مستثنی نیست.
این دکتری جامعه‌شناسی با اشاره به مشکلات حاشیه‌نشینی در کلان‌شهرهای تهران، مشهد، تبریز و اصفهان افزود: موضوع حاشیه‌نشینی به سال 1340 و از آغاز مقدمات مدرنازیسیون و شهرنشینی در ایران اتفاق افتاد. خیلی‌ها تمایل داشتند به شهرها مهاجرت کنند در حالی که وضعیت اقتصادی آنها ایجاب می‌کرد که در حاشیه‌ی شهرها سکونت کنند.
وی تصریح کرد: به سبب این‌که، توانایی خرید خانه نداشتند، عملاً به ساخت و سازهای غیر قانونی و غیررسمی در حاشیه‌ی شهرها می‌پرداختند که این ساخت و سازها بمنظور خدمت‌رسانی باری اضافه بر دوش شهرداری‌ها و مسئولان شهری می‌گذاشت.
مقصودی خاطرنشان کرد: نتایج پژوهش دو سال پیش شهر کرمان حاکی از آن است، افرادی که در حاشیه‌ی شهر کرمان زندگی می‌کنند یک کمربندی در اطراف شهر کرمان ایجاد کرده‌اند. این افراد به‌علت وضعیت اقتصادی نامطلوب ساخت و سازهای غیر قانونی انجام داده‌اند که متأسفانه این مکان‌ها، پایگاه اجتماعی مناسبی ندارند.
وی با اشاره به درآمدهای این افراد گفت: طبق نتایج تحقیقات در این زمینه، 51 درصد حاشیه‌نشینان شهر کرمان درآمدی کمتر از 300 هزار تومان دارند و بطور کل 80 درصد آنها درآمدی بین 350 تا 500 هزار تومان دارند. که این درآمد اندک برای آن منطقه آسیب‌هایی ایجاد می‌کند.
این جامعه‌شناس ادامه داد: 32 درصد حاشیه‌نشینان کرمان، کارگران ساختمانی و فصلی هستند، دورگردها و دستفروشان جزی این دسته محسوب می‌شوند و برخی نیز بیکار هستند، این بیکاران در آن مناطق مشکلاتی ایجاد می‌کنند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان با اشاره به وضعیت نامطلوب ساختمان‌ها در این مناطق خاطرنشان کرد: ساختماهای این مناطق مخروبه و به تعمیر فوری نیاز دارند. با توجه به این که ایران در کمربند زلزله قرار دارد، با یک زلزله تلفات انسانی زیادی در این مناطق اتفاق می‌افتد.
وی یادآور شد: جالب توجه این است که آسیب‌هایی که در این مناطق اتفاق می‌افتد، فقط آسیب‌های اجتماعی نیست، معمولاً 20 درصد انشعابات آب، برق و ... این مناطق غیرقانونی است و افرادی که در این مناطق ساکن هستند، به‌علت فقر زیاد، برای تأمین آب و برق خانه و یا منطقه خود مجبور به سرقت هستند.
این دکتری جامعه‌شناسی با بیان این‌که، حاشیه‌نشینان به پائین‌ترین طبقه متوسط جامعه تعلق دارند، اظهار کرد: حاشیه‌نشینی در واقع انتخاب عقلانی مردمی است که از روستا به شهر مهاجرت می‌کنند.
مقصودی افزود: این افراد به‌علت پائین بودن توانایی مالی خود جایی را غیر از این مناطق نمی‌توانند انتخاب کنند و این امر نیز به‌علت ناکارآمدی سیاست‌های مسکن در ایران است که نتوانسته مسکنی برای اقشار ضعیف جامعه تأمین کند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان افزود: طرح «مسکن مهر» عملاً با شکست مواجه شده است. این طرح می‌توانست این مشکلات را تا حدودی برطرف کند. حوادث غیرمترقبه‌ای که اتفاق افتاده است، مردم نتوانستند، در آن منطقه زندگی کنند، به شهرها هجرت و در حاشیه‌ها ساکن شده‌اند.
وی با اشاره به عوامل ایجاد حاشیه‌نشینی افزود: ضعف مدیریت شهری، ناتوانی اقشار کم درآمد برای خرید مسکن و اجاره، بالا بودن اجاره و خرید مسکن در شهرها، خشکسالی و مهاجرت‌ها از عوامل ایجاد حاشیه‌نشینی هستند.
مقصودی ادامه داد: یک عامل خیلی مهم در ایجاد حاشیه‌نشینی وجود «زمین‌خواران» است. زمین‌خواران به مردمی که آگاهی اجتماعی زیادی ندارند، در این مناطق ، زمین‌هایی با قیمت ارزان می‌فروشند در حالی که این مناطق خارج از محدود اراضی شهری است و در نتیجه تبعات گسترده‌ای را برای جامعه به‌وجود می‌آورند.
وی با بررسی علل حاشیه‌نشینی در سطوح کلان، میانه و خرد اظهار کرد: حاشیه‌نشینی در سطح کلان به‌علت رشد سرمایه‌داری و شهرنشینی در شهرهای ایران، درسطح میانی به‌علت سرمایه اجتماعی و انزوای اجتماعی داریم و در علل خرد به‌علت روحیه افرادی که نارضایتی از وضع موجود را دارند، است.
این عضو هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان خاطرنشان کرد: این افراد، بیشترین تخلفات اجتماعی را انجام می‌دهند و این افراد با وجود این‌که، فقیر هستند، ناراضی نیز هستند. احساس ناتوانی و بی‌قدرتی می‌کنند، این‌که نمی‌توانند مانند اهالی مختلف سطح شهر یک وضعیت عادی از لحاظ خدمات شهری داشته باشند.
وی در پاسخ به این پرسش که چرا حاشیه‌نشینی مضر است؟ گفت: افراد ساکن در حاشیه شهر چون احساس می‌کنند، توسط مردم و مسئولان شهری، نادیده گرفته شده‌اند خیلی عصبانی هستند و می‌کوشند، به افرادی که در مناطق مرفه‌نشین زندگی می‌کنند، حمله کرده و عصبانیت خود را ابراز کنند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان تصریح کرد: چون جامعه چشم خود را به روی آنها بسته است مشاهده می‌کنیم که اغلب گروگانگیری‌ها ساکن این مناطق هم‌چنین در این مناطق مخفی می‌شوند.
این دکتری جامعه‌شناسی تصریح کرد: شهرداری علتی نمی‌بیند که برای این مناطق خدمات شهری ارائه دهد از همین‌رو کمبود امکانات تفریحی، آموزشی و اقتصادی در این مناطق به طور گسترده به چشم می‌خورد.
وی معتقد است: شهر کرمان، یک توسعه افقی دارد و یک کمربند خیلی بزرگی از حاشیه‌نشینی در اطراف شهر در حال رخ دادن است. در این مناطق جرم و انحرافات زیاد رخ می‌دهد، کنترل و نظارت در این مناطق دشوار است و حتی ممکن است پلیس به راحتی نتواند وارد این مناطق شود و افراد خلاف کار در این مناطق به‌راحتی نسبت به مناطقی که در معرض دوربین‌ها هستند، فعالیت کنند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان با اشاره به وضعیت بهداشتی این مناطق گفت: به‌علت فقدان خدمات شهری و درمانگاه، بیماری‌ها و عفونت‌هایی در این مناطق بوجود می‌آید که حتی ممکن است مناطق دیگر شهر را مبتلا کنند.
روش‌های تنبیهی یا تشویقی؟!
وی با اشاره به راه حل‌های موجود برای برطرف کردن این معضل بزرگ شهری خاطرنشان کرد: سال‌ها است که در دنیا روش‌های تنبیهی امتحان شده و نشان داده شده که خیلی پاسخگوی برطرف کردن این معضل نیست.
این جامعه‌شناس ادامه داد: سیاست‌های تشویقی شاید بهتر پاسخ دهد. به‌طور مثال در کرمان یک راه حل، بستن یک کمربند سبز در اطراف شهر است که باعث می‌شود دیگر شهر کرمان توسعه پیدا نکند. اما این راه، یک راه حل طولانی مدتی نیست.
مقصودی با اشاره به راه حل‌های طولانی مدت برای از بین بردن معضل حاشیه‌نشینی تصریح کرد: اطلاع‌رسانی به افرادی که قصد مهاجرت از روستا به شهر دارند یک راه حل طولانی مدت برای حل معضل حاشیه‌نشینی است و قطعاً این امر نیازمند یک نظام اطلاع‌رسانی در بدو ورود به شهر است.
این دکتری جامعه‌شناس تصریح کرد: در خیلی از کشورهای دنیا روزانه اطلاعات ورود و خروج افراد به شهر ثبت می‌شود که متأسفانه در شهرهای ایران این اتفاق رخ نمی‌دهد و شما اطلاع ندارید، چه کسانی وارد شهر و در چه مکان‌هایی اسکان پیدا می‌کنند.
وی با اشاره به این‌که، شهرنشینی با خود قواعد و قوانینی دارد که هر کس قصد زندگی در شهر را دارد باید این قوانین را رعایت کند، اما در ایران این اتفاق نمی‌افتد، اظهار کرد: ما یک نظام اطلاعاتی بدوی داریم و عملاً نمی‌توانیم آن را کنترل کنیم. اگر نظام اطلاعاتی دقیقی وجود داشته باشد و آمار اطلاع‌رسانی در بدو ورود فرد به شهر ثبت شود به افراد مهاجر کمک می‌کند که توسط زمین‌خواران مورد سوءاستفاده قرار نگیرند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان با بیان این‌که به یک برنامه‌ریزی اصولی برای برطرف کردن این معضل نیاز است، تصریح کرد: معتقدم در ابتدا باید از خود مردم برای برطرف کردن این مشکل کمک گرفت. در این امر به غیر از مسئولان می‌توان از NGO ها و از خود مردم آن منطقه برای برطرف کردن مشکلات آن منطقه استفاده کنند. با این روش‌ها می‌توان حاشیه‌نشینی را حذف و یا در کوتاه مدت کاهش دهیم.
وی گفت: طرح‌هایی هم‌چون تخریب کردن مناطق حاشیه‌نشینی یک طرح ضربتی است که ممکن است در کوتاه مدت پاسخ دهد اما چون افراد ساکن در حاشیه‌ی شهر در آن مناطق ریشه دوانده‌اند بعید می‌دانم در کوتاه مدت پاسخ دهد.
این دکتری جامعه‌شناسی با بیان این‌که برخی حاشیه‌نشینان از یک انزوای اجتماعی و بیگانگی اجتماعی رنج می‌برند، افزود: در این مناطق مردم با آسیب‌های فراوان فرزندان خود را بزرگ می‌کنند، نباید صورت مسأله را پاک و مسأله را حل نکنیم.
بچه‌هایی که در آن منطقه با نبود امکانات( آب، برق و ...) بزرگ می‌شوند، این عصبانیت آنها برطرف نمی‌شود و نمی‌توانید آنها را راضی کنید. نمی‌گویم که به آنها پول و خانه دهید اما معتقدم با آنها نیز رفتار تحکم‌آمیز نداشته باشیم.
وی با اشاره به این‌که، مبارزه با حاشیه‌نشینی یک طرح طولانی مدت است، تصریح کرد: معتقدم مسئولان ذی‌ربط و همکار در این طرح می‌توانند با نظرسنجی و نشستن پای حرف‌های مردم آن منطقه دریچه‌ی نگاه خودشان به این مناطق را از بالا به افق تغییر دهند.
منبع: ایسنا
از كجا آمده اند كه به اين درآمد اندك قانعند شايد ازجايي آمده اند كه اين قدر هم درآمد نداشته اند
اطلاع‌رسانی به افرادی که قصد مهاجرت از روستا به شهر دارند یک راه حل طولانی مدت برای حل معضل حاشیه‌نشینی است و قطعاً این امر نیازمند یک نظام اطلاع‌رسانی در بدو ورود به شهر است.كه با درآمد هاي اغواگرانه نسل بعدي اين كم درآمدها را به خلاف مي كشاند...