ایران اکونومیست- ایران و 6 قدرت جهانی شامل آمریکا، روسیه، چین، انگلستان، فرانسه و آلمان
پس از 10 دور مذاکرات فشرده و جدی تا سوم آذرماه 1393 توافق کردند تا
گفت‌وگوها را به‌منظور حصول توافق جامع نهایی برای 7 ماه دیگر و تا تاریخ
10 تیرماه 94 ادامه دهند. البته مقرر شده است که طرفین تا حدود 45 روز دیگر
روی چارچوب کلی این توافق احتمالی به جمع‌بندی برسند. پس از تمدید مجدد،
ایران و کشورهای 1+5 مذاکره‌ای یک روزه در تاریخ 26 آذرماه در ژنو سوئیس
داشته‌اند و دور دوازدهم مذاکرات نیز قرار است روز یکشنبه 28 دی‌ماه در ژنو
برگزار شود.
بررسی روند گفت‌وگوهای ایران و گروه 1+5 به خوبی نشان
می‌دهد که هر دور از مذاکرات تحت‌الشعاع تحولات بین‌المللی مختلفی بوده
است؛از ظهور و پیشروی داعش در عراق گرفته تا اشغال شبه جزیره کریمه توسط
روسیه که منجر به سردی روابط مسکو و غرب شده است. اگرچه ممکن است مذاکرات
به‌طور مستقیم تحت‌تاثیر این تحولات قرار نگیرد، به هر صورت نمی‌توان از
تاثیر برخی از این رویدادهای ناخواسته بر روند گفت‌وگوها چشم‌پوشی کرد. دور
دوازدهم مذاکرات که با گفت‌وگوی دوجانبه آقایان ظریف و کری از روز
چهارشنبه 24 دی در ژنو آغاز شده است نیز تحت‌تاثیر دو رخداد مهم سیاسی و
اقتصادی قرار گرفته است که ماهیت آن با دینامیک‌های بحران داعش و اشغال
کریمه متفاوت بوده و به‌طور مستقیم مذاکرات را هدف قرار داده است:
1- آغاز به کار کنگره جدید و تسلط جمهوری‌خواهان تندرو مخالف ایران بر مجلس سنا.
2- ادامه روند کاهش قیمت جهانی نفت خام و چشم‌انداز نامناسب آن برای سال جاری میلادی.
همین چند ماه پیش، زمانی که آمریکا مشغول یارگیری جهت تشکیل ائتلاف ضد
داعش خود بود، خبرگزاری رویترز مدعی شد که برخی مقامات تهران خواستار
انعطاف غرب در مذاکرات و به‌خصوص در زمینه ظرفیت غنی‌سازی، در قبال همکاری
ایران با ائتلاف بین‌المللی ضد داعش شده‌اند؛ ادعایی که البته بلافاصله از
سوی ایران تکذیب شد. همچنین پس از بالا گرفتن اختلافات غرب و روسیه بر سر
بحران اوکراین، برخی تحلیلگران از بهبود موقعیت تیم مذاکراتی ایران به علت
شکاف در اعضای 1+5 سخن گفتند. در حقیقت هر دو مورد فوق، حداقل در نظر برخی
تحلیلگران و کارشناسان، به‌عنوان اهرم‌های مذاکراتی ایران برشمرده می‌شدند.
اگرچه هنوز از یک طرف، داعش مشغول اعمال تروریستی در سوریه و عراق است و
از طرف دیگر، عمق اختلافات روسیه و غرب بیشتر شده است، با این حال به‌نظر
می‌رسد توجهات به سمت ترکیب جدید سنا و کاهش شدید قیمت نفت خام متمایل شده
است؛ دو موضوعی که به احتمال زیاد دو اهرم جدید آمریکا در ماه‌های پیش‌رو
برای تطویل مذاکرات و توجیه تمدیدهای بعدی خواهد بود. پاول ریشتر، تحلیلگر
ارشد مسائل ایران در لس‌آنجلس‌تایمز به‌طور تلویحی اعلام کرد که هدف دور
دوازدهم مذاکرات این است که غرب ببیند آیا ایران به واسطه کاهش 50 درصدی
قیمت نفت، حاضر به انعطاف بیشتری در مذاکرات خواهد بود و آیا مواضع طرف
ایرانی نرم‌تر شده است یا خیر. به‌طور همزمان، نمایندگان تندرو کنگره
آمریکا همچون باب کورکر، رئیس جدید کمیته روابط خارجی سنا و لیندزی گراهام،
سناتور تندرو جمهوری‌خواه از ایالت کارولینای جنوبی، از پیگیری دو طرح
کرک-منندز و کورکر-گراهام در کنگره جدید و ظرف هفته‌های آتی سخن به میان
می‌آورند. البته مقامات ارشد کشورمان به کرات در روزها و هفته‌های اخیر
اعلام کرده‌اند که کاهش قیمت نفت تاثیری روی مواضع ایران درخصوص مسائل
امنیت ملی کشورمان نخواهد داشت و اکثر تحلیلگران غربی نیز از احتمال بسیار
پایین تغییر مواضع مذاکراتی ایران به علت کاهش درآمدهای نفتی، خبر
داده‌اند. همچنین تهران بارها اعلام کرده است که تصویب هرگونه تحریم جدید
در کنگره به منزله نقض برنامه اقدام مشترک بوده و آمریکا مقصر اصلی برهم
خوردن احتمالی گفت‌وگوها خواهد بود.
بررسی روند مذاکرات ایران و کشورهای 1+5 در یک دهه اخیر نشان می‌دهد که
احتمال اعطای امتیازهای بیشتر هسته‌ای از سوی ایران به طرف غربی صرفا
به‌خاطر کاهش 50 درصدی قیمت نفت و در مهلت باقیمانده تا ضرب‌الاجل 10
تیرماه تقریبا صفر است؛ ضمن آنکه احتمال تصویب تحریم‌های جدید در کنگره
آمریکا که به آسانی تفسیر به نقض برنامه اقدام مشترک شده و آمریکا را
بازنده قطعی بازی سرزنش‌ها سازد، نیز تقریبا بعید است. با این حال به‌نظر
می‌رسد آمریکا احتمال دارد از این دو اهرم به‌منظور به درازا کشاندن بیشتر
مذاکرات هسته‌ای و نه شکست آن و همچنین توجیه تمدیدهای مجدد استفاده کند و
با این تصور که تداوم قیمت‌های پایین نفت خام در نهایت ایران را به زانو در
خواهد آورد و با چماق تحریم‌های کنگره، منافع حداکثری خود را دنبال کند.
بنابراین هم به تصمیم‌‌سازان اقتصادی و هم به فعالان اقتصادی توصیه می‌شود
همچنان سناریو‌های مختلف از نتایج مذاکرات را مدنظر داشته باشند تا از
اتفاقات دور پیش جلوگیری شود.
استاد مدعو اقتصاد دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف
