به گزارش ایران اکونومیست، چوگان ورزش باستانی ایرانیان است که از دیرباز بین ایرانیان و به خصوص نظامیان به خاطر آمادگی سوارکار و اسب‌ها، بسیار رواج داشت. این ورزش با قدمت بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ سال از کهن‌ترین ورزش‌های ایرانیان محسوب می‌شود.
این رشته در ادوار اولیه برگزاری بازی‌های المپیک از سال ۱۹۸۶ تا ۱۹۳۶ میلادی جزو ورزش‌های المپیکی محسوب می‌شد و در حدود ۸۰ کشور جهان انجام می‌شود. ایرانیان پدید آورنده بازی چوگان بودند و تا دوران صفویه نیز این بازی در کشور رواج داشت، اما در سده‌های اخیر چوگان رو به فراموشی سپرده شد تا اینکه با احیای این میراث کهن، بازی چوگان در بخش میراث فرهنگی ناملموس یونسکو در آذرماه سال ۹۶ با رای اکثریت آرا در فهرست آثار جهانی به ثبت رسید.
برای بررسی وضعیت این ورزش و دلایل کم‌رنگ شدن این میراث باستانی، به گفت‌وگو با اصغر ناظری، رئیس فدراسیون چوگان نشستیم که مشروح آن را در زیر می‌خوانیم:
چوگان به عنوان یک رشته ایرانی، چطور در جهان گسترش بافت؟
بعد از گسترش این ورزش در ایران و پس از کشورگشایی‌های اقوام نخستین ایرانی تا چین و ژاپن هم به این بازی سوق پیدا کردند. در کره‌جنوبی از روی چوگان ما ورزشی به نام چوکو انجام می‌شود. در همین کشورگشایی‌ها، این ورزش در هند و پاکستان نیز گسترش پیدا می‌کند و پس از آنکه هند به استعمار انگیس در می‌آید، با چوگان آشنا می‌شوند و آن را به اروپا می‌برند و باشگاه‌های متعددی در آن زمان در هند و پاکستان ساخته می‌شود. پس از گسترش این رشته در انگلستان نیز بازی‌هایی نظیر فوتبال، گلف و هاکی را برگرفته از این رشته، به اجرا می‌گذارند و امروز می‌توانیم بگوییم که خیلی از ورزش‌های جهان از این بازی باستانی ایران برگرفته شده است.
توجه خاص رهبر معظم انقلاب به این رشته، واقعیت دارد؟
اگر امروز ورزشی به اسم چوگان در ایران باقی مانده، همه به خاطر توجه رهبر انقلاب اسلامی است. ایشان از همه ورزش‌ها حمایت دارد؛ ولی در ۶ سخنرانی مختلف در خصوص این ورزش صحبت کرده‌اند و کلید واژه‌های جالبی را به کار برده‌اند. ایشان فرمودند چوگان جزو ملیت، هویت و فرهنگ ایران و در واقع مال ما است. ایشان بر احیا، حمایت و ترویج این رشته بسیار تاکید کردند و صحبت‌هایشان همیشه پشتوانه ما بوده است.
چوگان از نظر مسئولان کشور و متخصصان فرهنگی چطور دیده می‌شود و چه اهمیتی دارد؟
چند روز گذشته جلسه‌ای با سیدعزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی داشتیم که او به ما گفت: «چوگان را از خودمان می‌دانیم؛ بحث ورزشی به کنار ولی این بازی جزو میراث ایران است و وظیفه ما حکم می‌کند که آن را حفظ کنیم. چوگان یکی از ۲۷ اثری است که به اسم ایران در سازمان یونسکو ثبت شده است.» این افتخار را داریم که از حدود ۳ هزار سال گذشته اولین ورزش تیمی و توپی جهان را اختراع کردیم.
به نوعی که تاریخ‌نگاران می‌گویند عامل برتری ایرانیان در جنگ این بازی بوده است. در آن زمان اسب هم باید آماده نبرد می‌شد و تمرین نیاز داشت و این مسئله را در این بازی حل می‌کردند تا اسب بتواند مقابله و رقابت با یکدیگر را یاد بگیرند و دیگر فرار نکنند و با شجاعت به دل دشمن بزنند. چوب چوگان مانند شمشیر است و گوی نیز به شکل دشمن که تمرینات جنگی را در این بازی تشکیل می‌دادند.
با توجه به همراهی مسئولان حکومتی و دولتی، کم‌رنگی چوگان چه دلایلی دارد؟
اولین مشکل ما امکانات و زمین مناسب برای این رشته است که به سختی می‌توان آن را تامین کرد. در یک فضای کوچک می‌توان به تمرین رشته‌هایی نظیر پینگ‌پنگ پرداخت و یا در زمین خاکی نیز امکان بازی فوتبال با توپ پلاستیکی هم وجود دارد. بازی چوگان را نمی‌توان در هر زمینی انجام داد و یا نمی‌توان در هر فضایی اسب را نگهداری کرد.
یک تیم چوگان اگر بخواهد به صورت استاندارد تمرین کند، به یک زمین ۵ هکتاری نیاز دارد، یعنی ۶ برابر یک زمین فوتبال؛ بعد از تهیه زمین برای هر بازیکن باید بین ۴ تا ۶ اسب مهیا کرد و این اسب‌ها نیز به هزینه و محل نگهداری نیاز دارند که بتوانند برای بازی آماده باشند.
۷۰ درصد بازی چوگان را اسب انجام می‌دهد که کسی به آن توجه نمی‌کند، پس اسب نیز یک ورزشکار است و باید بحث نگهداری و پزشکی را برای آن به طور جدی پیگیری کرد. شاید خنده‌دار باشد که حتی توپ چوگان را نیز باید وارد کنیم و در این سال‌ها نتوانستیم آن را تولید کنیم. همین که همه تجهیزات این رشته وارداتی است نیز یکی از دلایل بالا رفتن هزینه این ورزش و مشکلات بعد از آن است.
ایلخانی‌زاده پدرخوانده چوگان است؟
حمزه ایلخانی‌زاده عضو هیات رئیسه فدراسیون جهانی است که کمک بسیاری به این رشته می‌کند. لقب پدرخوانده را عده‌ای به خاطر تخریب شخصیت او رواج داده‌اند، اما در واقع او کمک حال این رشته و مدافع ایران در فدراسیون جهانی است. من تعدادی اسب دارم و هزینه نگهداری آن‌ها را می‌دانم؛ خوراک هر اسب در ماه حدود ۶۰ میلیون خرج دارد و این هزینه را فقط به خاطر عشقم به این ورزش انجام می‌دهم. ایلخانی‌زاده صاحب باشگاه کانون چوگان البرز است که بالغ بر ۲۵۰ اسب را در آنجا نگهداری می‌کند. برای چوگان و در همه بازی‌های بین‌المللی نیز با اسب‌های او شرکت کردیم.
ایلخانی‌زاده با همه زحمتی که می‌کشد، سودی نمی‌برد و این کارها را برای عشقش به این رشته انجام می‌دهد. او بارها گفته است که رشته چوگان را نیز همچون بچه‌هایش می‌داند. من سال‌ها است که در این فدراسیون عضو بودم و به تاریخچه آن آشنا هستم. به همین منظور باید بگویم که ایخانی‌زاده با روابط و جایگاه‌هایی که در ایران و جهان دارد، یکی از حامیان بزرگ ما است و دخالت او در امور فدراسیون و خلل در کار روسا واقعیت ندارد.
متاسفانه چوگان طی این همه سال همین یک حامی را داشته است و نمی‌دانم بقیه مسئولان و افراد چه کار می‌کردند؟ برای مثال شرکت توسعه که وظیفه کمک و حمایت از ورزش‌ها را دارد، بیشترین خلل و مشکل را برای ما ایجاد کرده است.
ماجرای درگیری فدراسیون و شرکت نگهداری و توسعه اماکن ورزشی بر سر مجموعه سوارکاری و چوگان شهدا چیست؟
فقط فدراسیون چوگان نیست که با شرکت توسعه درگیر است بلکه سایر فدراسیون‌ها با این شرکت مشکل دارند، در حالی که شرکت توسعه باید بازوی فدراسیون‌ها باشد در حالی که مجموعه ورزشی شهدا را که ۴۰۰ سال پیش ساخته شده و همه چیز آن آماده است را از فدراسیون گرفته‌اند. شرکت توسعه به صورت غیر قانونی در حال مدیریت این مجموعه است ولی هزینه بیمه کارگران آن از جیب فدراسیون پرداخت می‌شود. این اعداد به جز جریمه‌هایی است که به خاطر شکایات مردم از این باشگاه پرداخت می‌کنیم.
وزیر ورزش بارها در این خصوص دستور مساعدت دادند که این باشگاه به فدراسیون سپرده شود اما مدیریت‌های میانی کاری کرده‌اند نگاه‌ها به این پرونده متفاوت شود و اجازه واگذاری باشگاه به فدراسیون را نمی‌دهند.
اولین تخلف شرکت توسعه گرفتن باشگاه بدون داشتن اجازه فدراسیون است و تخلف بعدی تصرف عدوانی مجموعه است. تخلف‌های دیگر نیز غصب اموال فدراسیون و تحصیل مال نامشروع با آن‌هاست. علیه شرکت توسعه شکایت کردیم و پس از ۳ سال این تخلف را در دادگاه ثابت کردیم که چیزی به صدور رای قطعی نمانده است.
در زمان مدیریت قبلی شرکت توسعه ۲۸ پرونده شکایت شکل گرفت که فقط این پرونده جدی شده است.
الان وضعیت مجموعه شهدا به شکل است؟
چیزی به اسم چمن در این زمین باقی نمانده است. بیش از ۸۰ درصد علف هرز است و می‌توان انواع گیاهان را در آن پیدا کرد. وظیفه شرکت توسعه باشگاه‌داری نیست. بی‌توجهی این شرکت به خاطر نبود متخصص و درگیری‌های مالی، منجر به تلف شدن چند راس اسب شده است. مجموعه شهدا اصلا حال خوبی ندارد و برخی اوقات اسب‌ها یک یا ۲ روز گرسنه می‌مانند. ۲۱ اسب چوگانی که قبلا در جام‌جهانی برای ما بازی کردند نابود شدند و ۷ یا ۸ اسب هم کشته شدند. اسب‌هایی که باقی مانده‌اند هم به خاطر ضعف و گرسنگی بسیار ضعیف شده‌اند و در خطر قرار دارند.
اسب‌داری و نگهداری از این حیوان توصیه دین اسلام است و حضرت محمد (ص) می‌فرمایند که خیر و برکت در پیشانی اسب است. حضرت علی(ع) می‌فرمایند که هر کسی از اسب نگهداری می‌کند، به اندازه دانه به دانه خوراکی که به آن می‌دهد برای او در بهشت محاسبه می‌شود. این‌ها توصیه دین است و اگر آقایان اسب را دوست ندارند، مسلمان که هستند و باید به خاطر وظیفه دینی، از آن مراقبت کنند.
در رقابت با کشورهای عربی و حوزه خلیج فارس برای گسترش چوگان چه شرایطی داریم؟
انتهای سال جاری مسابقات انتخابی جام‌جهانی چوگان در عربستان سعودی آغاز می‌شود. عربستان اصلا چوگان و چوگان‌باز ندارد و طبیعتا باید به سراغ کشورهای دیگر برود تا بتواند چوگان بازهایی را به خدمت بگیرد. سال ۲۰۲۵ کشور امارات میزبان رقابت‌های نهایی جام‌جهانی است. یعنی همه کشورها که نامی از چوگان در آن‌ها دیده نمی‌شود، در تلاش هستند که خودشان را در این عرصه به نمایش بگذارند اما ما همچنان درگیر پس گرفتن یک باشگاه هستیم که بتوانیم به راحتی لیگ خودمان را برگزار کنیم.
وضعیت هیات‌های استانی چطور است؟
از شروع دوره ریاست تلاش کردیم هیات‌های استانی را فعال‌تر کنیم. حکم سرپرستانی که منصوب شده و کمکی به این ورزش نکرده بودند را تمدید نکردیم و به دنبال اشخاص علاقه‌مند و فعال رفتیم. تعدادی از استان‌ها نیز فعالیت‌های خوبی داشتند؛ برای مثال هم‌زمان با ثبت جهانی چوگان در یونسکو یک مسابقه نمایشی با سطح بسیار عالی برگزار شد و ساخت ۲ زمین استاندارد چوگان را شروع کردیم که اگر به درستی پیش برود، اولین زمین استاندارد را در یکی از استان‌ها خواهیم داشت.
در استان مازندران نیز جلساتی داشتیم و پروسه دریافت زمین در حال انجام است که بتوانیم این استان را نیز با ساخت ورزشگاه، فعال‌تر کنیم. آذربایجان شرقی را نیز به تازگی بازدید داشتیم و قرار است باشگاه مقاومت راه‌اندازی شود تا سپاه پاسداران نیز به لیگ چوگان اضافه شود.
برنامه‌ای برای یک پایگاه قهرمانی هم دارید؟
پیشنهاد ما به وزارت ورزش این بود که مجموعه شهدا را با عنوان آکادمی ملی چوگان در اختیار ما بگذارند. ما از معدود فدراسیون‌هایی هستیم که آکادمی نداریم در حالی که بقیه فدراسیون‌ها به راحتی با قراردادهای ۲۰ ساله دارای مرکز قهرمانی و آکادمی هستند. بعضی اوقات احساس می‌کنم بعضی از مدیران شرکت توسعه به دنبال نابود کردن تاریخ، ورزش و میراث ایران هستند.
