به نظر می‌رسد در سال جاری میلادی که سال انتخابات ریاست جمهوری در ایالات متحده آمریکاست، وضعیت پرونده هسته‌ای ایران به تابعی از تحولات ناشی از تداوم جنگ اوکراین، جنگ حماس و اسرائیل و همچنین سایر مناقشات منطقه‌ای وفرامنطقه‌ای بدل شده است
از زمان وقوع عملیات طوفان الاقصی و به دنبالش جنگ حماس و اسرائیل، عملا سایر موضوعات در سایه قرار گرفته اند که یکی از آن‌ها پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران است. به گزارش شرق، اخیرا موضع گیری‌های رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و نیز ادعاهی برخی رسانه‌ها موجب شد تا مناسبات تهران – اژانس دوباره به سرخط اخبار باز گردد. از یک سو گروسی طی مصاحبه با خبرگزاری فرانسه در حاشیه اجلاس «داووس» مدعی شد ایران در حال تنبیه این نهاد بین‌المللی بابت اقداماتی است که آمریکا و کشور‌های اروپایی مرتکب شده‌اند؛ لذا به گفته او تهران همکاری خود با آژانس اتمی را محدود کرده است. شاه بیت سخان گروسی آنجا بود که عنوان داشت، «ایران همکاری با آژانس را به صورت بی‌سابقه‌ای محدود کرده است و این روشی برای تنبیه‌کردن ما بابت اتفاقات بیرونی است. وقتی فرانسه یا انگلیس یا ایالات‌متحده کاری انجام می‌دهد که آن‌ها خوش‌شان نمی‌آید، گویی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را بابت مناقشه‌های‌شان با دیگران گروگان می‌گیرند. این برای ما پذیرفتنی نیست.»
در سوی دیگر فایننشال تایمز هم نوشت که قبل از شروع جنگ اسرائیل و حماس، نشانه‌هایی از تحرک در رویارویی غرب با ایران بر سر برنامه هسته‌ای‌اش دیده می‌شد. در ادامه این مطلب آمده است که، «در ماه سپتامبر، دولت بایدن و ایران با مبادله زندانیان موافقت کردند که در آن واشنگتن ۶ میلیارد دلار از پول نفت ایران را هم آزاد کرد. در کنار این توافق، طرفین درباره اقدامات نانوشته کاهنده تنش، از جمله محدود کردن توسعه هسته‌ای ایران، بحث کردند. نشانه‌هایی وجود داشت که نشان می‌داد ایران سرعت تولید اورانیوم غنی شده را کاهش داده است.»
فایننشال تایمز اذعان دارد که، این درگیری امید‌ها برای پیشرفت را از بین برد. در مقابل، گزارش دسامبر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌گوید تهران میزان تولید اورانیوم غنی‌شده خود را تا ۶۰ درصد به سطح گزارش‌شده در نیمه اول سال ۲۰۲۳ افزایش داده است. علی واعظ مدیر حوزه ایران گروه بین المللی بحران می‌گوید متاسفانه محاسبات هسته‌ای می‌تواند تغییر کند، آن هم به روش‌های بسیار مشکل‌ساز. در این میان، فایننشال تایمز به نقل از یک مقام ایرانی که نامش را فاش نکرده، می‌گوید افزایش غنی‌سازی پیامی به دولت بایدن بود که به تهران اطلاع داده بود که تا بعد از انتخابات آمریکا درباره موضوع هسته‌ای مذاکره نخواهد کرد. این مقام می‌افزاید: «اگر آمریکا می‌خواهد صبر کند، باید عواقب آن را متحمل شود و عواقب آن افزایش غنی سازی خواهد بود.»
سال ۲۰۲۴ و پرونده هسته‌ای ایران
با توجه به آنچه گفته شد به نظر می‌رسد در سال جاری میلادی که سال انتخابات ریاست جمهوری در ایالات متحده آمریکاست، وضعیت پرونده هسته‌ای ایران به تابعی از تحولات ناشی از تداوم جنگ اوکراین، جنگ حماس و اسرائیل و همچنین سایر مناقشات منطقه‌ای وفرامنطقه‌ای بدل شده است. چنانی که رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی در بخش دیگری از مصاحبه اش با خبرگزاری فرانسه در حاشیه اجلاس «داووس» درباره تاثیر روابط تهران و واشنگتن در پی تحولات منطقه بر حل‌وفصل موضوع توافق هسته‌ای به این موضوع اشاره داشت که، «دیپلماسی، دیپلماسی، دیپلماسی چیزی است که به آن نیاز داریم. ما باید به گفتگو ادامه دهیم و از بدتر شدن وضعیت تا حدی که جبران آن ناممکن شود، جلوگیری کنیم.» لذا گروسی احتمال سفر به ایران را رد نکرد.
مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پیشتر هم در گفتگو با روزنامه نشنال نیوز، از نگرانی خود در خصوص غنی سازی در ایران گفت و تاکید داشت که جمهوری اسلامی با برنامه غنی‌سازی اورانیوم خود به سرعت به جلو پیش می‌رود. گروسی در ادامه این مصاحبه، بر لزوم پایبندی به NPT گفت و تصریح کرد که تهران باید از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) که آن را امضا کرده است، تبعیت کند. آن طور که ایسنا بخش‌هایی از متن این مصاحبه را بازنشر داده، گروسی مدعی شد که، «ایران تنها کشور غیرهسته‌ای است که اورانیوم را در این سطح بسیار بسیار بالا غنی‌سازی می‌کند که بسیار نزدیک به درجه تسلیحاتی است».
با این وجود، رئیس دیده‌یان هسته‌ای سازمان ملل اظهار داشت که، «من نمی‌گویم آن‌ها (تهران) سلاح هسته‌ای دارند، من می‌گویم که این، کاری حساس است و هنگامی که شما این کار را انجام می‌دهید، می‌بایست قوانین را رعایت کنید.» گروسی، مصاحبه اش با نشنال نیوز را اینگونه ادامه داد که، «پافشاری ایران برای غنی‌سازی اورانیوم در سطوح بالا در شرایطی است که تنش‌های بزرگی در خاورمیانه وجود دارد و جنگ در غزه به دشمنی با اسرائیل و متحدانش دامن می‌زند.» البته مدیرکل آژانس اتمی خاطر نشان کرد که با این حال، مسیر گفتگو با ایران همچنان باز است.
وی با بیان اینکه «برنامه هسته‌ای ایران در حال پیشروی با اهداف بلندپروازانه است» این را هم گفت که، «ما در برابر آن قرار نداریم، اما می‌گوییم که نظارت بازرسی‌های بین‌المللی، یعنی آژانس بین المللی انرژی اتمی باید متناسب با این فعالیت‌ها باشد.» گروسی با تکیه بر ادعای بی‌اساس خود مبنی بر عدم پیروی ایران از تعهدات هسته‌ای‌اش گفت که حتی اگر برنامه هسته‌ای ایران برای استفاده غیرنظامی باشد، این کشور به تعهدات خود پایبند نیست. وی تصریح کرد که، ایران عضو معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای است، بنابراین آن‌ها باید به این تعهد پایبند باشند. ایران باید خیلی بیشتر از آنچه که اکنون انجام می‌دهد، انجام دهد. رافائل گروسی در ادامه به تصمیم چندی پیش مقامات ایران مبنی بر عدم صدور مجوز برای ادامه فعالیت چند بازرس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در کشور اشاره و بیان کرد که، «تهران همچنان بر اساس ملیت، بازرسان خاصی را از دسترسی به تأسیسات خود منع می‌کند. البته این برخلاف روح کار ما است. این بسیار بسیار غیر سازنده است.»
با توجه به مجموعه نکاتی که مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در این دو مصاحبه اخیر خود عنوان داشت، علی لقمانی در گفتگو با «شرق»، سخنان گروسی را بازتاب دهنده این واقعیت دانست که در سال ۲۰۲۴ پرونده هسته‌ای کماکان در سایه موضوعاتی از انتخابات ریاست جمهوری در ایالات متحده آمریکا گرفته تا روند جنگ اوکراین و جنگ حماس و اسرائیل قرار خواهد داشت. به همین دلیل این تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل معتقد است تا زمانی که دو جنگ جاری (اوکراین و حماس و اسرائیل) و همچنین انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا به نتیجه روشن نرسد، بعید است که طرف‌های غربی و مشخصاً واشنگتن به سمت تنش زایی در پرونده هسته‌ای ایران گام بردارند، چرا که به گفته لقمانی، دولت بایدن در میانه مشکلات و بحبوه تنش‌های منطقه‌ای و فرامطقه‌ای تمایل و توانی برای پیگیری مناقشه هسته‌ای ایران ندارد.
البته این مفسر حوزه سیاست خارجی تاکید می‌کند که گفته‌هایش به معنای مسیر کم نش و یا بدون تنش برای تهران در حوزه هسته‌ای نیست، چون به اذعان او، واشنگتن، تروئیکای اروپایی، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و مشخصاً اسرائیل در نشست‌های فصلی شورای حکام طی سال جاری میلادی به دنبال افزایش مدیریت شده بر برنامه هسته‌ای ایران هستند تا به نوعی مانع از رسیدن تهران به نقطه گریز هسته‌ای شوند. با این خوانش، لقمانی باور دارد که تداوم جنگ اوکراین و همچنین جنگ حماس و اسرائیل به موازات تنش‌های نیم بند منطقه‌ای در خاورمیانه و سایر نقاط این نگرانی را در غرب ایجاد کرده است فضای مساعد برای رسیدن ایران به نقطه بازدارنده هسته‌ای فراهم شده است. لقمانی در بخش پایانی ابن گونه نتیجه گیری می‌کند که در خصوص ایران احتمالا نوعی فشار مدیریت شده و هوشمند در دستور کار قرار خواهد گرفت که از یک سو تهران را به سمت رفتار انتحاری مانند افزایش سطح غنی سازی تا ۹۰ درصد نبرد و از سوی دیگر شتاب و سرعت فعالیت‌های هسته‌ای ایران را هم کاهش دهد و یا در یک سناریوی واقع بینانه، وضعیت را در نقطه کنونی فریز کرده و ثابت نگه دارد.
اظهارات گروسی در حالی مطرح می‌شود که محمد اسلامی، رییس سازمان انرژی اتمی روز چهارشنبه هفته گذشته در جمع خبرنگاران در پاسخ به پرسشی درباره سطح دسترسی بازرسان آژانس انرژی اتمی به تاسیسات هسته‌ای ایران گفت که، «ما عضو پادمان هستیم و مطابق پادمان با آژانس همکاری می‌کنیم و بازرسان آژانس نیز طبق پادمان کارشناس اعزام می‌کند و در تاسیسات هسته‌ای کشور دوربین نصب می‌کند.» معاون رئیس جمهور، سر و صدایی که اروپایی‌ها هر سه ماه یک بار علیه ایران به راه می‌اندازند را بیشتر مربوط به سند برجام دانست که ایران همانند قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل به موجب قانون اقدام راهبردی رفتار می‌کند.
رییس سازمان انرژی اتمی با اشاره به گزارش‌های آژانس یادآرو شد، گزارش‌هایی که آژانس انرژی اتمی ارائه می‌دهد عدم انطباق براساس یکسری از بند‌ها است، اما ما به بند ۳۶ در برجام عمل می‌کنیم. به گفته معاون رئیس جمهور، وظیفه آژانس نیست که عدم اجرای تعهدات طرف‌های برجام را گزارش کند این در حالی است که ما خودمان باید گزارش بدهیم که چه کار‌هایی انجام می‌دهیم که این کار هم انجام می‌دهیم، اما صدای ما و ملت ایران شنیده نمی‌شود. اسلامی خطاب به آژانس تاکید کرد، «ما این محدودیت‌ها و ضوابط را پیاده کردیم که شما تحریم‌ها را لغو کنید وقتی تحریم‌ها را لغو نمی‌کنید به تعهداتان پایبند نیستید ما در همان ظرفیت برجام و مطابق پادمان عمل می‌کنیم و آژانس هم نظارت می‌کند و تا کنون هم هیچ گونه عدم انطباقی وجود نداشته و نخواهد داشت.» رئیس سازمان انرژی اتمی درباره اینکه آب سنگین ایران مشتری دارد، گفت، «آب سنگین ایران مشتری‌های زیادی دارد. همه کشور‌هایی که «های تک» کار می‌کنند و پیشرفته هستند به آب سنگین نیاز دارند بنابراین به آن‌ها صادرات داریم. همچنین مشتقات آب سنگین هم متقاضی دارد که در این زمینه هم صادرات داریم و آمریکا هم یکبار آب سنگین خریداری کرده است.»
احمد نصر هم دیگر کارشناسی بود که در گفتگو با «شرق» اگرچه با بخشی از گفته‌های علی لقمانی موافق است و تاکید می‌کند که در شرایط کنونی، واشنگتن و دولت بایدن به دنبال تنش زایی در پرونده هسته‌ای ایران نیست، اما به باور او، روند تحولات در خاورمیانه به شکلی غیرقابل پیش بینی در حال حرکت است. به همین دلیل نمی‌توان با قاطعیت از رفتار دست به عصای آمریکایی‌ها و آژانس طی سال جاری میلادی سخن گفت. این تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل، موضوع کلیدی‌تر را رفتار مخرب اسرائیل به خصوص بعد از آغاز جنگ با حماس می‌داند که مییتواند تاثیر مخربی روی روند پرونده هسته‌ای ایران در نشست‌های شورای حکام داشته باشد.
به همین دلیل احمد نصر معتقد است اگرچه جنگ اوکراین و عملیات طوفان الاقصی و به دنبالش تنش‌های منطقه‌ای، پرونده هسته‌ای ایران را در سایه قرار داده است، اما به اذعان وی، در وضعیت عکس، همین مناقشات می‌توانند پرونده هسته‌ای ایران را هم به تابعی از شرایط تبدیل کنند. مفسر حوزه بین الملل در تبیین بیشتر این گزاره خود و همسو با ارزیابی علی لقمانی معتقد است که اسرائیل و غربی‌ها، تداوم شرایط کنونی را بستر مناسبی برای رسیدن ایران به نقطه بازدارنده هسته‌ای می‌دانند، به همین دلیل امکان دارد دستور کار ویژه‌ای برای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در نشست‌های فصلی شورای حکام مطرح شده باشد تا جایی که به گفته او، این سناریوی محتمل وجود دارد که تروئیکای اروپایی با تقسیم وظایفشان با آرمیاو اسرائیل، ذیل سناریوی پلیس خوب و بد و یا سناریوی چماق و هویج، پرونده را از شورای حکام به شورای امنیت ببرند. به همین دلیل کارشناس ارشد حوزه بین الملل، سال ۲۰۲۴ را سالی می‌داند که احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه به مراتب پررنگ‌تر از سال گذشته میلادی است.
