قدرت نمایی بانک مرکزی در بازار ارز در حالی اتفاق می‌افتد که طبق اعلام مرکز مبادله ارز و طلا، دلار قرار است از سبد ارزهای مسافرتی حذف شده و به جای آن ارز کشورهای همسایه یا مقصد در اختیار مسافرین ایرانی قرار گیرد، اقدامی که به نظر تحلیلگران بازار ارز برای صرفه‌جویی در مصرف دلار به دلیل کمبود ذخایر ارزی کشور است؛. موضوعی که البته سیاست‌گذار نام آن را دلارزدایی گذاشته است!
با نزدیک شدن به پایان سال و افزایش سنتی تقاضای ارز در این دوره انتظار می‌رفت قیمت دلار افزایش پیدا کند، اما با روندی که بازارساز از ابتدای امسال در پیش گرفته به نظر می‌رسد موتور ارزپاشی پرقدرت‌تر از قبل در حال فعالیت است. در روز‌های اخیر نرخ دلار در کف ۵۰ هزار تومان تثبیت شده و حتی به سمت پایین‌تر میل پیدا کرده است. بر این اساس دلار برای چندمین بار در هفته‌های گذشته وارد کانال ۴۹ هزار تومانی شد، اما هر بار بیش از یک روز توان ماندگاری در این کانال را نداشته و دوباره به سطح ۵۰ هزارتومانی بازمی‌گردد.
قدرت نمایی بانک مرکزی در بازار ارز در حالی اتفاق می‌افتد که طبق اعلام مرکز مبادله ارز و طلا، دلار قراراست از سبد ارزهای مسافرتی حذف شده و به جای آن ارز کشورهای همسایه یا مقصد در اختیار مسافرین ایرانی قرار گیرد؛ اقدامی که گفته شده در راستای دلارزدایی است. به گفته مدیر عامل مرکز مبادله ارز و طلای ایران دلارزدایی به تازگی توسط بسیاری از کشور‌ها دنبال می‌شود تا از ریسک‌های دلار جلوگیری کنند و ما هم در این مسیر گام برداشتیم. اما نظر تحلیلگران بازار ارز چیز دیگری است و به باور آن‌ها این اقدام برای صرفه‌جویی در مصرف دلار به دلیل کمبود ذخایر ارزی کشور است.
دلارزدایی ؛ اقدامی متوهمانه و پوپولیستی
«سجاد بوربور» تحلیلگر بازار‌های مالی می‌گوید: واژه دلارزدایی یک واژه خنده دار و متوهمانه است. ما به آن دلیل می‌خواستیم دلار زدایی کنیم که اقتصادمان خیلی به دلار گره خورده است و وقتی دلار رشد می‌کند اقتصاد ما خیلی آسیب می‌بیند. اما تصور کنیم دلار را حذف کردیم و به جایش یورو و یوان و درهم آوردیم. اما وقتی ما شرایطمان تورمی است و واحد پول ما افت می‌کند، هر ارز دیگری در مقابل ریال رشد می‌کند. اینجاست که باید بگوییم که این دلار نیست که عامل تورم است، بلکه این تورم است که دلار را رشد می‌دهد. نه دلار بلکه هر ارز دیگری مثل یورو. پس این اتفاق کاملا پوپولیستی است. از همین رو دلیل حذف دلار از سبد ارزهای مسافرتی بیشتر به دلیل خالی بودن دست دولت برای دادن ارز است و احتمالا برای روز مبادا ارز را نگه داشته‌اند.
کاهش وابستگی به درهم امارات ممکن است؟
در زمانی که بحث‌ها بر سر دلارزدایی از اقتصاد ایران بالا گرفته، مناقشه ایران با امارات بر سر جزایر تنب‌کوچک، تنب‌بزرگ و ابوموسی نیز مطرح شده و در این میان امارات دست روسیه را در پشت سر خود دارد. این اتفاق نگرانی‌هایی را در میان معامله‌گران ارزی به همراه داشت و بر این اساس برخی تحلیلگران نزدیک به بانک مرکزی اعلام کردند ایران باید از وابستگی خود به درهم امارات بکاهد. اما این امر ممکن است؟
به گفته سجاد بوربور همه کشورهای دنیا به دلار وابسته هستند، ولی کشورهای منطقه خلیج فارس، هم به دلار و هم به درهم وابسته‌اند. ما باید با یک کشوری مراوده اقتصادی داشته باشیم. چه کنیم که کشور مهمی مثل امارات که با او وزن زیادی تجارت خارجی داریم با درهم و دلار کار می‌کند؟ خب اگر قرار باشد جفت این دو ارز را حذف کنیم با هیچ کشوری نمی‌توانیم کار کنیم، مگر اینکه با کشور‌ها مثل قرون وسطی مبادله کالا به کالا انجام دهیم!
به باور این کارشناس ارزی، ما نمی‌توانیم هر طور خواستیم با اقتصاد رفتار کنیم و هر حرفی را هم نمی‌توانیم بپذیریم. همانطور که خنده دار است که ما دلار را حذف کنیم از آن خنده دارتر این است که درهم را از اقتصادمان حذف کنیم.
توان ارزی دولت مثل دهه هشتاد نیست
بر اساس آخرین گزارش بانک جهانی، ایران در سال ۲۰۲۳ انتظارات تورمی را کاهش داده و موفق شده است نرخ ارز را نیز کنترل کند. اما آیا این به معنای تایید و موفقیت بانک مرکزی در سیاست‌های ارزی است؟
سجاد بوربور در پاسخ به این سوال می‌گوید: تورمی که در همه کالا و خدمات می‌نشیند، روی نرخ ارز هم باید اعمال شود. در حال حاضر هم مانند دهه هشتاد دولت می‌تواند نرخ ارز را سرکوب کند. ما در آن سال‌ها دیدیم که نرخ ارز سالی ۳ درصد رشد می‌کرد، ولی تورم ۱۵ درصد بود. چرا؟ چون دست دولت برای دلار‌های نفتی باز بود. ما در سال ۸۹ و ۹۰ بالای ۲۰۰ میلیارد دلار نفت فروختیم. در حال حاضر دولت مثل دهه هشتاد آن توان ارزی را ندارد. از سویی در حال حاضر نقدینگی کشور حدود ۷ هزار هزار میلیارد تومن (۷ هزار همت) است. با وجود چنین نقدینگی و یک رشد اقتصادی ناپایدار ۳.۵ درصد نرخ ارز باید همین حدود ۵۰ تا ۵۱ تومان باشد. درست است که این اتفاق به خاطر کاهش انتظارات تورمی است، ولی آیا بانک مرکزی می‌تواند برای همیشه این سیاست را حفظ کند؟
به گفته این کارشناس درست است که شتاب رشد نقدینگی کاهنده است، ولی از یک طرف پایه پولی دارد تارگت‌های گذشته خود را می‌زند و همین الان هم زده است. پایه پولی به شدت رشد کرده و آتش زیر خاکستر شده است. از آن طرف پول در اقتصاد بسیار زیاد شده است. شبه پول یعنی پول‌هایی که در حساب‌های بلند مدت گذاشته شده بود الان در حساب‌های کوتاه مدت گذاشته شده و آماده به خرج است. این یکی از مهمترین المان‌های ایجاد تورم است. پس ما در ورطه‌ای هستیم که انتظارات تورمی به واسطه خبردرمانی کاهش پیدا کرده، اما آیا ما سوخت لازم برای افزایش نرخ ارز را هم داریم. کجاست؟ افزایش پایه پولی و رشد پول در اقتصاد.
او به طرح این سوال که آیا تضمینی وجود دارد که این فنر به سمت بالا در نرود یا شتاب نگیرد؟ گفت: با وقوع اولین اتفاق منفی که انتظارات تورمی را از خنثی بودن به سمت اکشن بودن تحریک کند، نرخ ارز هم می‌پرد.
سجاد بوربور در ادامه تصریح می‌کند: واقعیت این است که آینده، آبستن حوادثی است که الان هم دارد خودش را نشان می‌دهد. مثل رشد پایه پولی و کم بودن چرخش پول در اقتصاد، به آن معنا که ضریب تکاثری یا ضریب فزاینده پولی کاهش پیدا کرده است. یعنی بانک‌ها به بخش خصوصی کمتر وام می‌دهند و پول کمتر در اقتصاد می‌چرخد. این رکود عجیبی می‌آورد و همین مقدار کم، تولید در کشور را نابود می‌کند. اقتصاد از جهت دیگری دارد آسیب جدی می‌بیند. با این اوصاف می‌بینم که همه روند‌ها دارد ما را به آن سمتی می‌برد که آینده نرخ ارز را رشدی ببینیم.
بر این اساس طبق پیش بینی این کارشناس بازار ارز، در پایان سال ۱۴۰۲ نقدینگی به بالای ۸ هزار هزار میلیارد (۸ هزار همت) می‌رسد و با رشد اقتصادی ۳.۵ درصد به نظر من منطقی است که بگوییم روی کاغذ ارز بین ۵۸ تا ۶۰ هزار تومان است. البته به شرط ادامه دار بودن همین شرایط که نه جنگی هست و نه تشدید تحریم. اما دولت این توان را هم تا حدی دارد که این قیمت را سرکوب کند، ولی هر سرکوبی تا پایان سال انجام شود در سال ۱۴۰۳ فنر نرخ ارز شدیدتر تحریک می‌شود.
