به گزارش ایران اکونومیست، دومین بخش از گفت‌وگوهای آبی با بررسی وضعیت آب‌های زیرزمینی، چالش‌ها، راهکارها و مدیریت توأمان آب و برق با حضور تعدادی از کارشناسان حوزه آب‌های زیرزمینی و علاقه‌مندان این موضوع در شرکت مدیریت منابع آب ایران برگزار شد.
محمدجواد سمیعی به عنوان نماینده تشکل‌های مردم نهاد فعال در زمینه آب‌های زیرزمینی در این نشست آب‌های زیرزمینی را به بیماری تشبیه کرد که همچنان اتکا اصلی تامین آب کشور به سفره‌های زیرزمینی وابسته است که در عین حال بیمار تحت فشار قرار دارد.
وضعیت آب‌های زیرزمینی مطلوب نیست
عیسی بزرگ‌زاده سخنگوی صنعت آب هم در این نشست، با بیان اینکه وضعیت آب‌های زیرزمینی مطلوب نیست، گفت: ما با آب‌های زیرزمینی‌مان مهربان نبوده‌ایم و نیستیم که تهدیدهای فراوانی به همراه داشته است.
سخنگوی صنعت آب با بیان اینکه وجود ۳۵۹ دشت که دارای فرونشست هستند، یکی از این تهدیدها است، گفت: به بهانه امنیت غذایی هر محصولی را کشت می‌کنند.
وی، کشاورز را اصلی‌ترین فرد برای رعایت مصرف و حفظ منابع آب زیرزمینی دانست و افزود: اگر کشاورز رعایت نکند، خود وی نخستین متضرر اصلی است.
بزرگ‌زاده اضافه برداشت از سفره‌های زیرزمینی را یک تهدید دانست، تاکید کرد: راهی نداریم به غیر اینکه کشاورزی را بهره‌ورتر تبدیل کنیم و باید سهم مصرف آب در بخش کشاورزی کاهش یابد تا صرفه جویی حاصل شده به سایر بخش‌ها تخصیص داده شود.
۸۶ درصد آب‌های زیرزمینی در فلات مرکزی و شرق کشور است
مختار کیانی، مشاور طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی هم در این نشست گفت: ۸۶ درصد از آب زیرزمینی در ناحیه فلات مرکزی و شرق کشور توسط چاه‌های مجازی که عمدتاً برقی هستند، برداشت می‌شود.
وی افزود: اجرای طرح مدیریت توأمان آب و برق می‌تواند برداشت آب از این چاه‌ها را کنترل کند و بنابراین اجرای آن نقش مهمی در حراست از آبخوان‌های این ناحیه دارد.
مشاور طرح احیا و تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی با بیان اینکه وزارت نیرو به‌طور همزمان با اجرای طرح مدیریت توأمان آب و برق و کنترل برداشت آب از چاه‌های مجاز، باید از طریق گروه‌های گشت و بازرسی که در همه دشت‌های کشور مستقر هستند، از فعالیت چاه‌های غیرمجاز نیز جلوگیری کند گفت: البته مراحل شناسایی و اخذ احکام قضایی مورد نیاز برای مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز طولانی و زمان‌بر است؛ اما با این حال این فعالیت باید همچنان ادامه پیدا کند.
مصرف ۹۰ درصد از آب کشور در بخش کشاورزی
وی درباره میزان مصرف آب در بخش‌های مختلف ادامه داد: حدود ۹۰ درصد از آب کشور در بخش کشاورزی، ۸ درصد در بخش شرب و دو درصد در بخش صنعت مصرف می‌شود. سهم بخش صنعت ناچیز است و حتی کاهش قابل توجه آن نیز نمی‌تواند شرایط تنش آبی فعلی را تغییر بدهد.
کیانی بیان کرد: در بخش شرب اگر چه مصرف آب در مقایسه با کشورهای مشابه ایران تا حدودی زیاد است، اما به هر حال تنها حدود ۲۰ درصد از آبی که به این بخش تحویل داده می‌شود، به مصرف می‌رسد و بقیه آن به صورت فاضلاب خام یا تصفیه شده دوباره به چرخه آب می‌آید.
مشاور طرح احیا و تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی خاطرنشان کرد: تصفیه این فاضلاب از لحاظ بهداشتی و محیط زیستی ضروری است، اما به هر حال اثری در کاهش تنش آبی ندارد. به این ترتیب می‌توان گفت که نقطه کانونی بهبود مصرف آب در کشور به نحوی که بتواند تنش آبی را کاهش بدهد، کنترل و کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی است.
وضعیت ذخیره آبخوان‌ها اعلام شود
وی معتقد است که بیش از نیم قرن از ممنوعیت دست‌درازی به سفره‌های زیرزمینی می‌گذرد؛ اما همچنان از بیش از ۶۰۰ محدوده که ۴۰۰ آن محدوده ممنوعه و ممنوعه بحرانی است، اضافه برداشت صورت می‌گیرد.
نماینده تشکل‌های مردم نهاد مسیری که در رفتار با سفره‌های زیرزمینی انجام گرفته را اشتباه توصیف کرد و گفت: تداوم این روش‌ها می‌تواند عمق فاجعه را بیشتر کند.
این کارشناس حوزه آب با انتقاد از تداوم کف شکنی در چاه‌های کشاورزی و یا جابه‌جایی آنها، ادامه داد: گرچه طرح احیا و تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی از دهه نخست ۹۰ در دستور کار قرار گرفت، اما نتوانست آن‌چنان که باید و شاید به نتیجه مطلوب برسد.
سمیعی با اشاره به اینکه هنوز رویه‌های خلاف گذشته در برخورد با سفره‌های زیرزمینی وجود دارد، گفت: آیا روند کف شکنی متوقف خواهد شد یا چاه‌های جدیدی حفر نمی‌شود تا سفره‌های زیرزمینی بتوانند نفسی تازه کنند.
فرونشست دشت‌های تهران ۲۸ سانتیمتر است
وی با انتقاد از اعلام نشدن واضح میزان ذخیره آبخوان‌ها ادامه داد: این اطلاع‌رسانی کمک می‌کند تا همه بخش‌هایی که هنوز توهم امکان برداشت بی‌رویه دارند، تکانی بخوردند؛ چرا که این حق مردم است که بدانند چه زمانی منبع اصلی تامین آب تمام می‌شود.
این کارشناس گفت: بدون حذف موانع خصوصاً ملاحظات اجتماعی و اقتصادی در مدیریت کاهش برداشت و تجربه‌های ناموفق قبلی، تمرکز طرح مدیریت توأمان آب و برق در برخورد با بد مصرفی‌ها، با فشارهای بیرونی و روزمرگی‌های داخلی، به حاشیه خواهد رفت.
این نماینده تشکل‌های مردم نهاد نرخ فرونشست در دشت‌های تهران را بین ۲۷ تا ۲۸ سانتیمتر اعلام کرد و گفت: تداوم روش‌های غلط گذشته در برخورد با سفره‌های زیرزمینی فاجعه بار خواهد بود.
آبیاری قطره‌ای بلای جان سفره‌های زیرزمینی
عبدالرضا واعظی استاد آب‌های زیرزمینی دانشگاه تبریز هم در این نشست آبیاری قطره‌ای را بلای جان سفره‌های زیرزمینی توصیف کرد و گفت: در حالی که این روش می‌بایست مصرف آب را ۳۰ درصد کم می‌کرد اما کشاورز آب صرفه‌جویی شده را به افزایش سطح زیرکشت اختصاص داد و همین امر وضع منابع زیر زمینی را بدتر کرد.
این استاد دانشگاه معتقد است آگاهانه دریاچه ارومیه خشک شد تا کشاورزی رونق گیرد.
وی با بیان اینکه در فاصله سال‌های ۱۳۷۷ تا ۱۳۹۸ سطح زیرکشت در حوزه دریاچه ارومیه ۱۴۰ هزار هکتار افزایش یافته است که منجر به مصرف سالانه ۱.۴ میلیارد مترمکعب حقابه دریاچه بوده است، افزود: این میزان آب در ۲۵ سال معادل حجم آب لازم برای رساندن تراز آب دریاچه به تراز اکولوژیک بوده است.
واعظی با اشاره به این موضوع که در فاصله سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۴۰۰ تعداد چاه‌های کشاورزی ۷۰۰ درصد افزایش داشته که این فقط مربوط به چاه‌های دارای پروانه است، ادامه داد: کشاورزی در کشور باید به کشت محصولات راهبُردی محدود شده و سایر محصولات از خارج وارد شود.
این استاد دانشگاه تبریز ادامه داد: امنیت غذایی تولید هندوانه و خیار نیست و تولید اینها با توجه به وضع وخیم منابع زیرزمینی درست نیست.
وی با بیان اینکه برای اثربخش شدن طرح‌های مدیریت منابع آب باید زمین و آب در یک وزارتخانه تجمیع شود، گفت: اینکه زمین (تقاضا) در اختیار وزارت جهاد کشاورزی باشد و آب (عرضه) در اختیار وزارت نیرو باشد باعث شکست طرح‌های مدیریت آب و آبخوان و نیز طرح مدیریت توامان آب و برق خواهد شد.
