بررسی‌ها حاکی از رشد 128 درصدی بدهی دولت به بانک مرکزی نسبت به شهریور سال قبل است که علت اصلی این امر رشد استقراض دولت از بانک مرکزی بوده است.
بانک مرکزی آمار بخش پولی و بانکی مربوط به شهریور ماه سال جاری را منتشر کرد. در این آمار به مقدار پایه پولی به تفکیک 4 جزء اصلی آن در سمت منابع موجود است. پایه پولی پول پر قدرتی است که توسط بانک مرکزی انتشار داده می‌شود و می‌تواند تبدیل به مقادیر بیشتری نقدینگی شود و ایجاد تورم کند. یکی از اجزای پایه پولی خالص مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی است، که مقدار مثبت آن به معنای بدهکار بودن دولت به بانک مرکزی و مقدار منفی آن به معنای طلبکار بودن دولت از بانک مرکزی است. آمار بانک مرکزی نشان می‌دهد در شهریور 1402 مقدار 0.8 درصد از کل پایه پولی را خالص مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی برابر با 7 هزار و 700 میلیارد تومان تشکیل داده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد از ابتدای سال 1400 در اغلب ماه‌ها بانک مرکزی بدهکار دولت بوده است.
بانک مرکزی و دولت در همه کشورها تعاملات گسترده‌ای دارند که البته حدود این تعاملات با توجه به استقلال یا عدم استقلال بانک مرکزی از دولت متفاوت است. خالص مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی یکی از اجزای پایه پولی است که به دلیل همین تعاملات گسترده اغلب دچار تغییر و نوسانات زیادی می‌شود. این جزء خود از دو جزء دیگر تشکیل شده است. مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی و سپرده‌های بخش دولتی نزد بانک مرکزی. جزء اول همان بدهی دولت به بانک مرکزی است که در نتیجه استقراض دولت از بانک مرکزی برای جبران کسری بودجه ایجاد می‌شود. اما دولت در کنار استقراض از بانک مرکزی درآمدهای دریافتی خود را نیز از محل مالیات و درآمدهای دیگر نزد بانک مرکزی می‌سپارد. این سپردهها در واقع طلب دولت از بانک مرکزی هستند. اختلاف مقدار سپرده دولت نزد بانک مرکزی و بدهی‌های آن نزد این بانک رقمی را به دست می‌دهد که همان خالص مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی است.
آمار بانک مرکزی نشان می‌دهد خالص مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی در اغلب ماه‌های نیمه اول سال 1400 مثبت بوده و دولت بدهکار بانک مرکزی بوده اما پس از آن از مهر 1400 (اوایل دولت سیزدهم) در اغلب ماه‌ها بانک مرکزی بدهکار دولت بوده است، یعنی مقدار سپرده‌های دولت نزد بانک مرکزی بیشتر از مقداری بوده که از این بانک استقراض کرده است. منفی بودن خالص مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی را به طوری کلی می‌توان امری مثبت دانست، زیرا به کاهش پایه پولی کمک می‌کند. اما در شهریور 1402 خالص مطالبات بانک مرکزی از دولت پس از 14 ماه دوباره مثبت شد و دولت دوباره بدهکار بانک مرکزی شد.
از سوی دیگر روند اجزای هر دو جزء خالص این مطالبات نشان‌دهنده این است که هم مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی و هم سپرده‌های بخش دولتی نزد بانک مرکزی نسبت به ابتدای سال 1400 به طور کلی روندی افزایشی داشته‌اند.
مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی در شهریور 1402 به بیشترین مقدار خود از ابتدای سال 1400 برابر با 284 هزار و 950 میلیارد تومان رسیده است. این یعنی در این ماه دولت بیشترین مقدار استقراض را از بانک مرکزی از ابتدای سال 1400 کرده است.
از سوی دیگر مقدار سپرده دولت نزد بانک مرکزی نیز در این مدت رشد کرده و به 277 هزار و 240 میلیارد تومان رسیده است. البته روند تغییر این سپردهها با افت و خیز زیادی مواجه بوده است. در فروردین 1400 دولت 174 هزار و 460 میلیارد تومان سپرده نزد بانک مرکزی داشته که در اسفند 1401 به بیشترین مقدار خود در این مدت برابر با 471 هزار و 80 میلیارد تومان رسیده و سپس در شش ماه نخست سال جاری مقدار سپردهها کاهش یافته است.
مشاهده روند رشد نقطه به نقطه خالص مطالبات بانک مرکزی از دولت نیز حاکی از افزایش 128.3 درصدی خالص مطالبات بانک مرکزی از دولت است.
مطابق داده‌های بانک مرکزی خالص مطالبات بانک مرکزی از دولت شهریور سال جاری نسبت به شهریور سال گذشته 128 درصد افزایش یافته است. این به معنای بیش از دو برابر شدن مقدار بدهی دولت به بانک مرکزی است. با بررسی رشد اجزای خالص مطالبات مشخص می‌شود که مقدار مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی نسبت به شهریور سال قبل 27.7 درصد افزایش یافته است، در حالیکه مقدار تنها سپردهها 0.27 درصد کم شده است. بنابراین رشد خالص مطالبات بانک مرکزی از دولت در این یک سال بیشتر به دلیل افزایش استقراض دولت از بانک مرکزی بوده است.
در یک نگاه بلندمدت‌تر نیز مشخص است که رشد نقطه به نقطه مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی از ابتدای سال 1400 در اغلب ماه‌ها منفی بوده و تنها در 5 ماه مقداری مثبت داشته است. روند رشد همچنین نشان می‌دهد در این مدت رکورد کاهش مربوط به آبان 1400 بوده که خالص مطالبات در این ماه به میزان 5 هزار 975 درصد نسبت به آبان 1399 کاهش یافته است.
