افول سرزندگی و نشاط در میان شهروندان تهران

در پژوهش انجام شده با عنوان «سنجش و ارزیابی سرزندگی شهری با رویکرد ورزشی - فراغتی که در سال ۱۴۰۱ در مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران انجام شد نتایج نشان داد که شاخص «سرزندگی شهری در تهران از وضعیت مطلوبی برخوردار نبوده به نحوی که در مجموع 80.8درصد از شهروندان تهرانی سرزندگی پایینی را گزارش کردند.

براساس نتایج بدست آمده شهروندان مناطق ۵ ،۲۲، ۳ و ۸ شهرداری تهران به ترتیب بیشترین میزان سرزندگی شهری و شهروندان مناطق ۱۱، ۲۰، ۱۶ ، ۱۲ و ۱۹ شهرداری تهران به ترتیب کمترین میانگین رتبهٔ سرزندگی شهری را در مقایسه با دیگر مناطق شهر به خود تخصیص داده اند.

سرزندگی شهری نامطلوب علاوه بر آنکه نماینگر نشاط اجتماعی پایین و یا حتی نارضایتی عمومی است می تواند آسیب ها و مسائلی همچون بزهکاری، جرم، اعتیاد ، فحشاء و... را نیز در سطح شهر توسعه دهد از این رو ضروری است که بهبود و ارتقاء سرزندگی شهری با فوریت بیشتری در دستور کار مدیریت شهری تهران قرار گیرد.

در تهران داده ها حاکی از آن است که اکثریت قاطع شهروندان؛ یعنی حدود ۸۱ درصد سرزندگی پایینی را گزارش کرده اند، در حالی که18.9درصد از شهروندان سرزندگی در سطحی متوسط و تنها ۳۰ درصد سرزندگی بالایی را نشان داده اند .

دلایل عمده وضعیت نامطلوب سرزندگی شهری در تهران مشتمل بر چهار عامل میزان پایین مشارکت و تعاملات اجتماعی توزیع نامتوزان و نامطلوب خدمات ورزشی و فراغتی وضعیت نامطلوب محیط زیست و شرایط نامساعد فضاها یا عرصه های عمومی برآورد شده است .

شهروندان مناطق ۵ ، ۲۲ ،3 و ۸ شهرداری تهران به ترتیب بیشترین میزان سرزندگی شهری و شهروندان مناطق ۱۱، ۲۰، ۱۶ ، ۱۲ و ۱۹ شهرداری تهران به ترتیب کمترین میانگین رتبه سرزندگی شهری را در مقایسه با دیگر مناطق شهر گزارش کرده اند .

میانگین رتبه سرزندگی شهری در مناطق با وخیم ترین وضعیت وضعیت قرمز نشان داده شده است. مناطق مشخص شده میزان سرزندگی با میانگین رتبه زیر ۱۰۰۰ را نشان داده اند  .

میانگین سرزندگی شهروندان تهرانی در وضعیت نامطلوبی قرار دارد در این میان مناطق پنجگانه ،۱۱ ،۲۰، ۱۶، ۱۲ و ۱۹، حائز نامطلوب ترین وضعیت بوده و بنابراین از اولویت اصلی برای مداخله به قصد تغییر برخوردارند با ارجاع به عوامل تبیین کننده میزان پایین سرزندگی شهری در تهران میتوان بستهای سیاستی مشتمل بر سیاستها و اقدامات پیشنهاد کرد که میتوانند سرزندگی شهروندان تهرانی را ارتقاء بخشند.  

دراین پژوهش اشاره شده  طی سال‌های اخیر؛ شیوع اختلالات روانی، سیری صعودی در این شهر داشته است. به طوری‌که طی سال‌های 1378، 1387 و 1390 شیوع اختلال‌های روانی به ترتیب 21.5، 34.2 و 39.6 درصد بوده است .علاوه بر این‌ها؛ وضعیت پراکنش فضایی آسیب‌های جرم‌زا در تهران نیز از الگوی خاصی تبعیت می‌کند.در بین مناطق 22 گانه شهر، به ترتیب مناطق 4، 5، 7، 8، 9، 10، 13، 11، 16، 21، 19، 17، 18، 12، 15 بیش‌ترین آسیب‌های اجتماعی را داشته‌اند . از این رو این سوال به ذهن متبادر می‌شود که آیا رابطه‌ای میان فضاهای آسیب‌خیز و سرزندگی شهری به طور عام و وجود امکانات ورزشی و فراغتی به طور خاص وجود دارد؟

از سوی دیگر رشد سالمندی و به تبع آن مسائل جسمانی و  اجتماعی سالخوردگی؛ مستلزم توجه ویژه بر سرزندگی (به خصوص در حوزه ورزشی- فراغتی) است. به طور کلی سرزندگی شهری و به طور خاص ورزش فراتر از یک مقوله تفریحی، نقش چند بعدی در جامعه ایفا می‌کند و به مثابه یک سیستم حیات جمعی است. آمار تقریبی سرانه مشارکت ورزشی در ایران کم‌تر از 20 درصد است در حالی‌که در عمده کشورهای پیشرفته بیش از 70 درصد گزارش شده است.

نتایج مطالعات مراکز پژوهشی و مطالعاتی شهرداری تهران و نظرسنجی که توسط مرکز پژوهش و سنجش افکار صدا و سیما انجام شده است، نشان می‌دهد که شهرداری تهران با وجود دارا بودن اعتبارات و امکانات ورزشی، توفیق چندانی در جهت توسعه ورزش همگانی به دست نیاورده است.

دراین پژوهش نظرسنجی از شهروندان تهرانی درخصوص احساس امنیت در محل زندگی شان شده است که نتایج نشان‌دهنده آن است که  52.5 درصد از افراد به میزان متوسطی در محل سکونت خود احساس امنیت دارند. 28.7 درصد به میزان کم و 18.8 درصد نیز امنیت بالایی را احساس نمودند. بطور کلی احساس امنیت در میان شهروندان تهرانی در سطح متوسطی بوده است. 

یکی دیگر از پرسش های مطرح شده میزان لذت از محل زندگی بوده است . این لذت در رابطه با گویه‌های متفاوتی نظیر لذت از وقت‌گذرانی با دوستان و خانواده، لذت از محیط زندگی و فضاهای موجود و لذت از قدم زدن در محله حاصل شده است. 82.6 درصد از افراد که بیش‌ترین فراوانی را به خود اختصاص داده‌اند، لذت از زندگی بالایی را ابراز کرده اند، 16.1 درصد به میزان متوسط و 1.3 درصد نیز لذت از زندگی پایینی را اذعان کرده اند .   لذت از زندگی در میان شهروندان تهرانی در وضعیت بسیار مطلوبی قرار دارد. 

در رابطه با امید به آینده که مختص به امید به آینده محل زندگی شامل منطقه، محله و شهر بوده است، 44 درصد از افراد (بیش‌ترین فراوانی) به آینده محل زندگی‌شان امید کمی داشته‌اند. 33 درصد به میزان متوسط و 22.8 درصد نیز امید بالایی به آینده محل زندگی خود داشته‌اند. علیرغم لذت از زندگی بالا، میزان امید به آینده در شرایط نسبتا نامطلوبی قرار دارد. 

میزان رضایت از زندگی منتج از گویه‌های رضایت از وضعیت سلامتی، اقتصادی، رضایت از خود، محله خود و رضایت کلی از زندگی بوده است. 56 درصد از پاسخگویان به میزان متوسطی از زندگی خود رضایت دارند. 36.4 درصد به میزان کمی از وضعیت خود رضایت داشته و 7.6 درصد رضایت از زندگی زیادی را ابراز کردند.

  یکی از پرسش ها از شهروندانی که در این نظرسنجی شرکت کرده اند چگونگی گذراندن  اوقات فراغت است که بر اساس  یافته‌های پژوهش نشان‌دهنده آن است که بیش‌ترین تمایل شهروندان با 63.6 درصد مربوط به وقت‌گذرانی در طبیعت است. پس از آن سفر رفتن، استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی و گپ و گفت با دوستان در فضاهای شهری به ترتیب با 61.7، 44.3 و 41.4 درصد فراوانی در مراتب بعدی تمایل قرار گرفته است.

 کم‌ترین تمایل شهروندان با 74.2 درصد فراوانی مربوط به گذران اوقات فراغت از طریق بازی‌های یارانه‌ای و الکترونیکی است. پس از آن انجام فعالیت‌های هنری، بازدید از موزه‌ها و اماکن تاریخی و فرهنگی و ورزش فردی کم‌ترین مخاطب را در میان شهروندان تهرانی داشته است.

میزان تمایل شهروندا ن به برگزاری رویدادها و جشن‌های شهری هم مورد پرسش قرار گرفته که  45.7 درصد از شهروندان تهرانی (بیش‌ترین فراوانی) به میزان متوسطی به برگزاری رویدادها و جشن‌های شهری تمایل دارند. 29.8 درصد به میزان زیاد و 24.6 درصد نیز به میزان زیادی به برگزاری رویدادهای مختلف مناسبتی، جشنواره‌های بازی و نمایشگاه‌های مختلف در منطقه محل زندگی‌شان تمایل دارند.

شاخص نشاط اجتماعی از مجموع 4 مولفه «احساس امنیت»، «لذت از زندگی»، «امید به آینده» و «رضایت از زندگی» حاصل شده است. نتایج پژوهش بیانگر آن بوده است که میزان نشاط اجتماعی در میان 51.3 درصد از شهروندان تهرانی در سطح متوسط برآورد شده است. نشاط اجتماعی در میان 41.1 درصد از افراد مورد بررسی در سطح کم و تنها در میان 7.7 درصد از آنان به میزان زیادی برآورد شده است. در مجموع میزان شاخص نشاط اجتماعی در میان شهروندان تهرانی در سطح متوسط و رو به افول ارزیابی شده است.

شاخص سرزندگی ورزشی- فراغتی از مجموع مولفه‌های «فعالیت و مشارکت ورزشی»، «سلامت جسمانی و روانی» و «رضایت از خدمات ورزشی- فراغتی» حاصل شده است. نتایج نشان‌دهنده آن است که 60.1 درصد از پاسخگویان در حوزه ورزشی سرزندگی پایینی داشته‌اند، 36.9 درصد به میزان متوسط، و تنها 3.1 درصد به میزان بالایی در حیطه ورزشی-فراغتی، احساس سرزندگی نمودند.

در رابطه با شاخص کلی سرزندگی نیز که حاصل ابعاد «نشاط اجتماعی»، «سرزندگی ورزشی- فراغتی»، «فضای همگانی»، «برگزاری رویدادهای جمعی» و «محیط زیست» است؛ نتایج بیانگر آن است که 80.8 درصد از پاسخگویان در مجموع سرزندگی پایینی داشته‌اند. سرزندگی شهری در میان 18.9 درصد از شهروندان تهران در سطح توسط و تنها 0.3 درصد سرزندگی بالایی را ابراز نمودند. بطور کلی شاخص سرزندگی در شهر تهران در وضعیت بسیار نامطلوبی برآورد شده است.

بطور کلی به لحاظ ویژگی‌های جمعیتی‌شناختی تقریبا نیمی از پاسخگویان در گروه سنی 25 تا 44 سال قرار دارند. در حدود نیمی از جامعه آماری از مردان تشکیل شده است و نیمی دیگر از زنان، 66 درصد از پاسخگویان متاهل و 34 درصد از آن‌ها مجرد بوده‌اند.

در رابطه با تحصیلات، در حدود 42 درصد از پاسخگویان که بیش‌ترین فراوانی را تشکیل داده اند دارای دیپلم بوده، پس از آن افراد با تحصیلات لیسانس با 25 درصد بیش‌ترین فراوانی را به خود اختصاص دادند. قومیت فارس بیش‌ترین نمونه مورد بررسی را تشکیل داده است. در حدود نیمی از پاسخگویان از قومیت فارس تشکیل شده است.

درآمد ماهیانه 44.4 درصد از افراد6 میلیون تومان نا 11 میلیون و 990 هزار تومان (در سال انجام نظرسنجی1401)بوده است. با توجه به این‌که خانوارهای 4 نفره بیش‌ترین فراوانی را به خود اختصاص داده‌اند و بر اساس برآوردهای وزارت کشور نرخ فقر در شهر تهران برای خانوارهای 4 نفره برابر با 14.7 میلیون تومان بوده است؛ به نظر می‌رسد نیمی از پاسخگویان دارای درآمدی پایین‌تر از خط فقر در شهر تهران هستند.

در حدود نیمی از پاسخگویان به میزان متوسطی در شهر تهران احساس امنیت داشته‌اند. در رابطه با لذت از زندگی که حاصل مولفه‌های وقت‌گذرانی با دوستان و خانواده، لذت از محیط زندگی و فضاهای موجود و لذت از قدم زدن در محله بوده است بیش از 82 درصد از افراد لذت از زندگی بالایی را اذعان داشته اند.

در رابطه با امید به آینده محل زندگی شامل منطقه، محله و شهر، 44 درصد از پاسخگویان به میزان کمی به آینده امیدوار بوده‌اند. 56 درصد از افراد از زندگی خود (وضعیت سلامتی، اقتصادی، رضایت از خود، محله خود و رضایت کلی از زندگی) به میزان متوسطی رضایت داشتند.

میزان رضایت از خدمات ورزشی- فراغتی در میان شهروندان تهرانی در سطح متوسطی است. در رابطه با تمایل به انواع فعالیت‌های ورزشی- فراغتی؛ بیش‌ترین تمایل شهروندان با 63.6 درصد مربوط به وقت‌گذرانی در طبیعت است. پس از آن سفر رفتن، استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی و گپ و گفت با دوستان در فضاهای شهری در مراتب بعدی تمایل قرار گرفته است.  کم‌ترین تمایل شهروندان با 74.2 درصد فراوانی مربوط به گذران اوقات فراغت از طریق بازی‌های یارانه‌ای و الکترونیکی است. میزان برگزاری رویدادهای جمعی از نظر 57 درصد از پاسخگویان در سطح پایینی برآورد شده است.

52 درصد از پاسخگویان از وضعیت محیط زیست محل زندگی خود رضایت پایینی داشته‌اند. وضعیت فضاهای همگانی از نظر 69 درصد از افراد در وضعیت نامطلوبی بوده است. مولفه‌هایی نظیر تنوع مغازه‌ها، فعالیت شبانه آن‌ها، امکانات مناسب جهت تردد تمامی گروه‌های سنی، وجود المان‌ها و عناصر فضایی و چشم‌اندازهای مختلف طبیعی و مصنوعی جهت سنجش فضاهای همگانی مورد بررسی قرار گرفتند.

در مجموع شهروندان تهرانی به لحاظ میزان نشاط اجتماعی که از مجموع 4 مولفه «احساس امنیت»، «لذت از زندگی»، «امید به آینده» و «رضایت از زندگی» حاصل شده است؛ در سطح متوسطی قرار دارند. میزان سرزندگی ورزشی- فراغتی (ترکیب مولفه‌های «فعالیت و مشارکت ورزشی»، «سلامت جسمانی و روانی» و «رضایت از خدمات ورزشی- فراغتی») در سطح نامطلوبی ارزیابی شده است. در نهایت شاخص سرزندگی شهری در میان شهروندان این منطقه در سطح بسیار نامطلوبی بوده است. بطوری که بیش از 80 درصد از پاسخگویان سرزندگی شهری پایینی داشته‌اند.