پاییز و زمستان پایتخت، امسال هم همچون سال‌های پیش، تیره، سنگین و دودآلود است. آلودگی هوا از چند صباح پیش حسابی تازید و دوباره آش به قدری شور شد که دو روز گذشته مهدها و مدارس ابتدایی تهران تعطیل شدند.
بهار امسال، آب‌و‌هوای تهران بهتر از سال گذشته بود و در روزشمار سنجش کیفیت هوای تهران، هیچ روز ناسالم و خطرناکی به ثبت نرسید و تعداد روزهای پاک و قابل قبول آن، در مجموع ۲۰ روز از سال قبل بیشتر بود. اما از تابستان کم‌کم ورق برگشت و بازی آلودگی هوا دوباره به‌تدریج شروع شد و در تیر‌ماه تقریبا اغلب روزها در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس قرار داشت. شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران اعلام کرد آسمان پایتخت در ۱۴ روز سپری‌شده از تابستان ۱۴۰۲، تنها دو روز در وضعیت قابل قبول قرار داشت و ۱۱ روز در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس و یک روز نیز در وضعیت ناسالم برای همه بوده است.
شاخص کیفیت هوا به پنج دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شود؛ بر اساس این تقسیم‌بندی، از عدد صفر تا 50 هوا پاک، از 51 تا 100 هوا قابل قبول، از 101 تا 150 هوا ناسالم برای گروه‌های حساس، از 151 تا 200 هوا ناسالم برای همه گروه‌ها، از 201 تا 300 هوا بسیار ناسالم و از 301 تا 500 شرایط کیفی هوا خطرناک است.
سهم ۱۸ درصدی مدارس در آلودگی هوا
سال گذشته آلودگی هوا بیش از ۲۰ روز مدارس را به تعطیلی کشاند و امسال هم تاکنون چند روز این اتفاق افتاده است. روز شنبه، کودکستان‌ها و مدارس مقطع دبستان در استان تهران به‌جز دماوند، فیروزکوه و بخش رودبار قصران، با توجه به تشدید آلودگی هوا و بر اساس مصوبه کارگروه هماهنگی شرایط اضطرار آلودگی هوا، غیرحضوری شد. همچنین تمام مقاطع تحصیلی مدارس استثنائی در دو نوبت صبح و عصر هم غیرحضوری شد. قرار شد پلیس راهور تهران بزرگ و پلیس راهور شرق و پلیس راهور غرب تهران هم از تردد شبانه خودروهای گازوئیلی سنگین که آلایندگی قابل رؤیت دارند، جلوگیری کنند.
مدیرکل محیط زیست استان تهران گفته است مدارس سهم ۱۸درصدی در آلودگی هوا دارند و دلیل برخی مسئولان برای تعطیلی مدارس، پیشگیری از در معرض آلودگی قرار‌گرفتن دانش‌آموزان و حفظ بیشتر سلامتی آنهاست. اداره کل هواشناسی استان تهران هم پیش‌بینی کرده است از یکشنبه تا چهارشنبه آلودگی هوای تهران افزایش می‌یابد.
توقف فروش روزانه طرح ترافیک
علاوه بر تعطیلی مدارس، آلودگی هوای اخیر، ممنوعیت فروش روزانه طرح ترافیک در تهران را هم به دنبال داشت. روز گذشته علیرضا مزینانی، دبیر کارگروه مواقع اضطرار آلودگی هوای استان تهران، از توقف فروش روزانه طرح ترافیک تا چهارشنبه ۱۵ آذر در تهران خبر داد و گفت: «اعمال تردد نوبتی (طرح زوج و فرد) همه خودرو‌ها از محدوده طرح کاهش آلودگی هوا انجام شده و پلیس راهور تهران بزرگ نسبت به نظارت و اعلام نتیجه به استانداری اقدامات لازم را به عمل آورد».
مزینانی درباره سایر مصوبات این کارگروه نیز گفت: کارکنان دستگاه‌های دولتی دارای بیماری‌های قلبی و عروقی، بیماری‌های زمینه‌ای، تنفسی و خودایمنی و زنان باردار در صورت موافقت دستگاه مربوطه می‌توانند فردا از ظرفیت دورکاری استفاده کنند. او تأکید کرد از هرگونه فعالیت ورزشی اعم از انفرادی، همگانی و باشگاهی در محیط باز خودداری شود. او همچنین گفت: «بر اساس تصمیم کارگروه، تردد شبانه خودروهای گازوئیلی سنگین مانند کامیون، تریلی، جرثقیل و... درمحدوده کامیون ممنوع شهر تهران ممنوع است. پایگاه‌های سیار فوریت‌های پزشکی اعم از اورژانس و هلال‌احمر در مناطق پرتردد شهر جانمایی شوند».
دبیر کارگروه مواقع اضطرار آلودگی هوا به نکته دیگری نیز اشاره کرد: شهرداری‌ها و اداره کل راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای استان نسبت به جلوگیری از روشن‌ماندن اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌ها در پایانه‌های مسافربری اقدام کنند. سازمان صدا‌و‌سیما، رسانه‌ها و روابط‌عمومی همه دستگاه‌های اجرائی نیز نسبت به اطلاع‌رسانی لازم، توصیه‌ها و جلب همکاری و مشارکت عمومی در‌خصوص پرهیز از اقدامات منجر به آلودگی هوا، رعایت نکات بهداشتی ویژه شرایط اضطرار آلودگی هوا و کاهش استفاده از وسایل نقلیه شخصی و پرهیز از سفرهای غیر‌ضروری و نظایر آن اقدام کنند».
کارگروه مواقع اضطرار آلودگی هوا اعلام کرده است استفاده از ماسک‌های مورد تأیید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی توسط آحاد مردم به‌ویژه گروه‌های حساس مانند کودکان، افراد سالمند، بیماران قلبی و تنفسی، زنان باردار، شاغلان پلیس راهور و شهرداری‌ها و... که بیشترین مواجهه با آلودگی هوا و حضور در فضای باز را دارند، ضرورت دارد. همچنین این کارگروه تصمیم گرفته است پلیس راهور تهران بزرگ نسبت به جلوگیری از تردد همه موتورسیکلت‌ها، خودروهای دودزا و فاقد معاینه فنی و همچنین وسایل نقلیه دودزا دارای معاینه فنی، اقدامات لازم را انجام دهد. جلوگیری از تردد وسایل حمل‌ونقل عمومی که آلایندگی قابل رؤیت دارند، مانند مینی‌بوس، اتوبوس، ون و تاکسی، از محل توقفگاه اتوبوس‌های شرکت واحد و پایانه‌های مسافربری توسط شهرداری و اداره کل راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای صورت پذیرد.
مازوت‌سوزی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین گره‌های آلودگی هوای تهران اعلام می‌شود؛ موضوعی که گاهی با اما‌واگرهایی نیز همراه است. دبیر کارگروه مواقع اضطرار آلودگی هوا در‌این‌باره گفته است: «بر اساس تصمیم کارگروه، ممنوعیت مصرف نفت کوره و مازوت در کلیه واحدهای نیروگاهی، صنعتی، تولیدی، معدنی و خدماتی استان، توسط شرکت پخش فراورده‌های نفتی منطقه تهران صورت پذیرد و شرکت گاز استان نسبت به تداوم تأمین سوخت گاز مورد نیاز نیروگاه‌ها و سایر واحدهای متصل به شبکه گاز‌رسانی که فعالیت آنها در این شرایط ضروری است، اقدام کند».
تلفات آلودگی هوا
میزان مرگومیر و تلفات بر اثر آلودگی هوا باورکردنی نیست. این عامل، سومین عامل مرگومیر در ایران اعلام شده است. پاییز سال گذشته عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت، درباره مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در سال 1400 گفته بود: میانگین تعداد مرگ کل منتسب به مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق PM2.5 در بزرگسالان بالاتر از 30 سال در 27 شهر مورد مطالعه 20هزارو 837 نفر بوده است. در شهر تهران در سال قبل بهطور میانگین مرگ شش‌هزارو 398 نفر منتسب به مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق PM2.5 است. نتایج نشان می‌دهد در سال 1400 بهطور میانگین جزء مرگ کل منتسب به ذرات معلق در کشور برابر با 12.59 درصد است که این جزء منتسب در شهرهایی نظیر اهواز، تهران، زابل، کرج، اصفهان و دزفول که با آلودگی هوای شهری و پدیده گردو‌غبار درگیر هستند، بالاتر از میانگین کشوری است. آن‌طورکه شاهسونی گفته است، میانگین تعداد مرگ در سال 1400 به علت سرطان ریه در بزرگسالان بالاتر از 30 سال، در مجموعِ 27 شهر مورد مطالعه بهطور میانگین 513 نفر است. در شهر تهران بهطور میانگین مرگ 161 نفر منتسب به مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق PM2.5 به علت سرطان ریه بوده است. در سال 1400 هزینه‌های مرتبط با مرگومیر ناشی از سرطان ریه 201 میلیون دلار تخمین زده شده است. میزان خسارت اقتصادی مرگ‌و‌میرهای ناشی از سرطان ریه منتسب به آلودگی هوا به نحو چشمگیری بیشتر از پنج سال قبل بوده است.
اما هولناک‌ترین بخش این آمار، افزایش 87درصدی مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در سال1400 است؛ «در سال 1400 تعداد همه مرگ‌های منتسب به مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق PM2.5 بیش از 87 درصد نسبت به سال 1399 افزایش یافته است. این روند افزایشی در تمامی علل مرگ به علت مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق PM2.5 مشهود است». سال گذشته داریوش گل‌علیزاده، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست ایران نیز از میزان مرگومیر بر اثر آلودگی هوا آماری ارائه داده بود: «در سال 1400 در 27 شهر آلوده کشور، حدود 21 هزار مرگومیر منتسب به آلودگی هوا و 11.3 میلیارد دلار خسارت گزارش شده است». براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، مجموع هزینه اقتصادی مرگ‌های ناشی از مواجهه با ذرات معلق در سال 1400 در شهر تهران بهطور میانگین برابر با سه‌میلیاردو 400 میلیون دلار است. نکته کلیدی این میزان خسارت بالا، آن است که اگر این مبلغ به‌جای هزینه‌کرد برای درمان و خسارت‌های وارده، در جهت جلوگیری از انتشار آلاینده‌ها استفاده شود، علاوه بر کنترل پیامدهای مرگ و بیماری منتسب، به بهبود کیفیت زندگی به شکل پایدار و اصولی منجر خواهد شد.
