به گزارش ایران اکونومیست، آنچه می‌خوانید گزارش «نورنیوز» از خسارت‌های انسانی و اقتصادی آلودگی هوا است:
شاخص آلودگی هوای تهران بازهم از حد گذشت و تهران را در ابری غلیظ از آلودگی فروبرد. نمایشگرهای شرکت کنترل آلودگی هوا، که از روز جمعه روی عدد میانگین ۱۳۰ جاخوش کرده بودند روز شنبه به عدد میانگین ۱۳۵ ارتقا یافتند و روز یکشنبه در برخی مناطق مرکزی شهر، عدد ۱۵۰ را هم پشت سر گذاشتند. به این ترتیب،هوای یکشنبه تهران در ساعاتی برای تمام گروه های سنی ناسالم بود.
تقویم که از کمر تا می خورد و روزهای رفته ی سال با روزهای پیش رو هم اندازه می شود، آرام آرام شهرهای شلوغ و پرجمعیت خوف می کنند از روزهای گرفته ای که قرار است لحاف بویناک آلودگی را روی سر شهر پهن کنند. نقل امسال و پارینه هم نیست. سال هاست خزان و زمستان ما نه با درختان حنا به سر بسته ی رنگی، بلکه با آفتاب زرد و سرد و آسمان دلمرده و دوداندودش شناخته می شود.
در هوایت بی قرارم روز و شب!
آلودگی هوا در ایران، دیوی با دو چهره است؛ هردو چهره بی رحم و مهلک: چهره ی اولش گردوغبار است و چهره ی دوم، ذرات آلاینده. اولی را مدیون خشک شدن تالاب ها و گسترش اقلیم بیابانی هستیم و دومی را مرهون وارونگی هوا و نیز استفاده از چشمه های تولید آلودگی مثل خوروها و موتورسیکلت ها. در برابر هردو هم عاجز مانده ایم؛ تا آنجا که تهران در سال ۱۴۰۰ فقط ۲ روز و در سال ۱۴۰۱ فقط ۳ روز هوای پاک (طبق تعریف مراجع علمی و معتبر) را تجربه کرد. امسال البته طبق چیزی که شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اعلام می کند، تاکنون ۹ روز هوای پاک در پایتخت حاکم بوده است.
سال پیش تقریبا در همین روزها بود که مرکز پژوهش های مجلس با استناد به آمار وزارت بهداشت گزارش جامعی درباره ی خسارت های مستقیم و غیرمستقیم آلودگی هوا منتشر کرد که فقط در یک قلم از این خسارت ها آمده بود سالانه تقریبا ۱۱ هزار و ۲۰۰ نفر در سراسر کشور جان خود را بر اثر آلودگی هوا از دست می دهند؛ یعنی هر روز بیش از ۳۰ نفر یا به تعبیر دیگر هرساعت بیشتر از یک نفر. در تهران، این رقم حدودا ۳۸۰۰ نفر بوده است یعنی روزی بیش از ۱۰ نفر یا به بیانی دیگر تقریبا هردو ساعت و نیم یک نفر.
همان گزارش اعلام کرده بود که خسارت مالی این حجم از آلودگی،سالانه به بیش از ۷ میلیارد دلار می رسد. اگر به منابع خبری و تحلیلی دیگر مراجعه کنیم آمار تلفات و هزینه ی خسارات ناشی از آلودگی هوا از این هم به مراتب بیشتر است. رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس، این خسارت را تا ۱۱ میلیارد دلار برآورد کرده و یکی از مقامات وزارت بهداشت نیز، تعداد تلفات ناشی از این آلودگی را ۲۰ هزار نفر دانسته است.
هوا البته فقط برای ما و میهن ما پس نیست. دیو آلودگی هوا گلوی تمام دنیا را می فشارد. سازمان بهداشت جهانی سال ۲۰۲۱ اعلام کرد که در سراسر جهان، سالانه ۶ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر بر اثر هوای آلوده جان می سپارند که ۱۲ درصد از تمام مرگ هایی است که در سال اتفاق می افتد.
آمار بانک جهانی در همین زمینه حکایت از آن دارد که ۵/۵ میلیون نفر سالانه در جهان به مرگ زودرس ناشی از آلودگی هوا دچار می شوند. چین و هند، به عنوان دو کشوری که در صدر جدول آلودگی هوا قرار دارند هرسال بخش قابل توجه و البته غیرقابل باوری از تولید ناخالص داخلی شان را به خاطر آلودگی هوا از دست می دهند. منابع خبری از قول بانک جهانی، این رقم را در چین، ۱۰ درصد و در هند ۸ درصد اعلام کرده است، ارقامی هنگفت که دود از کله ی اهالی حساب و کتاب می پراند.
قانون آمد، آلودگی نرفت
آنچه در این میان اهمیت فراوان دارد این است که آلودگی هوا از میانه های دهه هفتاد شمسی، آرام آرام به مسأله ای جدی و فراگیر تبدیل شد. سال ۱۳۷۴ یکصد کارشناس از حوزه های محیط زیست، جغرافیا و شهرسازی در پی یک نشست تخصصی،متنی را تنظیم و منتشر کردند که به بیانیه "هوای تهران ۷۴" مشهور شد.
در این بیانیه برای نخستین بار از آلودگی تهران به عنوان یک "بحران ملی" یاد شد که رفع آن در گرو "عزم ملی" است. این بیانیه بر آثار بهداشتی و بیماری زای آلودگی هوا تأکید داشت. هرچند پس از این تاریخ،اقداماتی در مهار آلودگی هوا به عمل آمد اما روند افزایش آلودگی ها کم نشد و در سال های پایانی دهه ۸۰ شدت گرفت تا آنجا که مثلا در سال ۱۳۹۰ تعداد روزهای ناسالم به ۲۱۵ روز در سال رسید و تعطیلی های مکرر، هم فرایند آموزش و هم چرخه تولید را در معرض مخاطره قرار داد.
آرام آرام این معضل از یک پدیده زیست محیطی و اجتماعی محض بیرون آمد و در آستانه تبدیل به یک مخاطره امنیتی قرار گرفت؛ مخاطره ای که هم سلامت جسمی و روانی شهروندان را تهدید می کرد؛ هم امنیت اقتصادی کشور را؛ و هم اعتماد عمومی به کفایت حکمرانی را.
شاید به اعتبار درک همین نکته بود که سال ۱۳۹۳ دولت وقت (دولت یازدهم) لایحه ای را تقدیم پارلمان کرد و مجلس شورای اسلامی هم در سال ۱۳۹۶، این لایحه را با عنوان "قانون هوای پاک" تصویب کرد تا ایران در عرصه مقابله با آلودگی هوا، قانونی جامع و راهگشا داشته باشد.
پیش از این تاریخ هم البته برخی مقررات حقوقی در نظام قانون نویسی ایران ناظر بر مسائل آلودگی هوا وجود داشت. مثلا در سال ۱۳۴۵ ذیل قانون شهرداری ها موادی به این موضوع اختصاص داده شده بود. یا در سال ۱۳۷۹ "قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا" تصویب شده بود اما قانون هوای پاک به مراتب جامع تر از تمام آن قوانین بود. این قانون ۳۴ ماده دارد و در آن ۱۷۶ "تکلیف دستگاه" احصا شده است. سازمان حفاظت محیط زیست نیز به عنوان ناظر بر حسن اجرای این قانون معرفی شده است.
قانون هوای پاک به اذعان کارشناسان، قانون جامعی است. برخی از مهم ترین تکالیفی که در آن آمده از این قرار است: اسقاط وسایل نقلیه فرسوده،استاندارد سازی سوخت مصرفی وسایل نقلیه،بهینه سازی مصرف سوخت خانگی و صنایع، توسعه و نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی، تجهیز نیروگاه ها به سیستم های کنترلی، توسعه انرژی های تجدید پذیر، استاندارد سازی سوخت نیروگاه ها.
قانونی تا این اندازه همه جانبه اما هنوز چنانکه انتظار می رفت نتوانسته هوای سالم و پاک را به ریه های شهروندان ایرانی برساند. ریشه را وقتی بجوییم نهایتا به همان عامل آشنا می رسیم: نقص و ضعف در اجرا. ریشه این ضعف و نقص را هم اگر بکاویم به بودجه هایی که اختصاص داده نشده می رسیم.
سال گذشته رئیس سازمان محیط زیست اعلام کرد که اجرای قانون هوای پاک به ۱۸۰ هزار میلیارد تومان به علاوه ۳ میلیارد دلار بودجه ارزی نیاز دارد تا در بازه ای سه ساله معضل آلودگی هوا حل شود. همان سال رئیس جمهور هم از عزم دولت برای اختصاص بودجه خاص برای این موضوع خبر داد.
اما تیرماه امسال رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست خبر داد که در بودجه امسال برای اجرای مفاد قانون هوای پاک به طور خاص تنها ۸۴۰ میلیارد تومان پیش‌بینی شده است که آن هم عمدتا به موضوع نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی کلانشهرها اختصاص دارد.
ترمز فرسوده ها را بکشید
به این ترتیب به نظر می رسد که با تمام زحمات و مرارت های مدیران، امسال هم نباید شاهد جهشی در حل معضل آلودگی هوا باشیم. طبق اعلام کارشناسان، ۸۸درصد آلودگی هوا در ایران مربوط به منابع متحرک ( خورو و موتور سیکلت) و ۱۲ درصد مربوط به منابع ثابت خانگی و صنایع است.
از سوی دیگر در کشور حدود ۲۶ میلیون دستگاه خودرو شماره گذاری شده وجود داردکه دست کم ۷ میلیون دستگاه از آنها به سن فرسودگی رسیده اند. ۱۲ و نیم میلیون موتورسیکلت شماره گذاری شده هم داریم که ۱۰ میلیون دستگاه از آنها در موقعیت فرسوده هستند.
کارشناسان می گویند خودروهای فرسوده ۲۵ برابر بیشتر از خودروهای صاحب استاندارد یورو ۲ آلودگی تولید می کنند و موتورسیکلت ها نیز بیش از ۴ برابر خودروها آلایندگی دارند.
طبق اعلام مراکز رسمی، ۸۶ درصد از خوردوهای ناوگان حمل و نقل عمومی فرسوده اند. در تهران به ۸ تا ۹ هزار دستگاه اتوبوس نیاز است که فعلا کمتر از ۲ هزار دستگاه در شهر فعالیت دارند.
با این ارقام فرسودگی خودروها و با آن رقم بودجه برای اجرای قانون هوای پاک، احتمالا امسال هم باید فقط چشمی به باد داشته باشیم تا شاید حریف ذرات آلوده معلق در هوای شهرها بشود، یا امیدی به باران ببندیم که غبار را بشوید و تجربه یک تنفس عمیق را رایگان و بی دغدغه بودجه نصیب شهروندان کند.
