نسخه ای که بورس برای بحران صندوق های بازنشستگی پیچیده است

بحران صندوق‌های بازنشستگی به قدری بالا گرفته که مجلس با هدف تعویق تعهدات این صندوق‌ها به اعضا، سن بازنشستگی را افزایش داده است! بررسی صورت‌های مالی صندوق‌های بازنشستگی نیز عموما حاکی از زیان‌سازی است و هر سال نیز با افزایش تعهدات، بر زیان آنها افزوده می‌شود. با این حال کارشناسان اقتصادی بر این باورند که با استفاده از روش‌های نوین و ابزارهای بازار سرمایه، می‌توان چالش صندوق‌های بازنشستگی را تا حدی حل و فصل کرد.

صندوق‌های بازنشستگی عموما منابع اولیه خود را از حق بیمه اعضا تامین می‌کنند. در ابتدای کار صندوق‌ها، همین میزان منابع مالی، کفاف حقوق پرداختی به بیمه‌شدگان و اعضا را می‌دهد اما مشکل از جایی آغاز می‌شود که چند سالی از کار صندوق‌ها می‌گذرد و با افزایش تعداد اعضا و بالارفتن تعهدات حمایتی و بیمه‌ای، منابع ورودی، دیگر تکافوی هزینه‌های خروجی را نمی‌دهد. اینجا نقطه آغاز بحران مالی صندوق‌هاست!

راهکار تامین منابع مالی برای صندوق‌ها

با این وصف صندوق‌های بازنشستگی باید چگونه تامین مالی کنند؟ یک راهکار پیشنهادی که در کشورهای توسعه‌یافته نیز به‌عنوان یک مدل برای تامین مالی صندوق‌های بازنشستگی مورد توجه قرار گرفته، کاهش سهم سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار و حرکت به سمت سرمایه‌گذاری در پروژه‌ها و بازارهای سودساز و پایدارتر مانند بازار بدهی است.

در همین حال برخی کشورها نظیر نروژ مدل دیگری را در پیش گرفته‌اند که بر اساس آن، صندوق بازنشستگی اجازه تملک بیش از 10 درصد سهام یک شرکت را ندارد اما مجاز است در بسیاری از شرکت‌های سودده همان کشور یا حتی کشورهای خارجی سرمایه‌گذاری کند. مدلی که البته برای صندوق‌های بازنشستگی ایران قابل اجرا نیست و صندوق‌ها به دلیل تحریم‌ها از چنین سرمایه‌گذاری محروم هستند.

با این حال باید توجه داشت که بحران صندوق‌های بازنشستگی، بحرانی جهانی است و به ایران محدود نمی‌شود اما به دلیل ساختار مدیریتی صندوق‌ها و نوع سرمایه‌گذاری آنها در کشورهای توسعه‌یافته، بحران مالی صندوق‌ها معمولا بازارهای سهام را تحت‌الشعاع قرار نمی‌دهد.

در همین حال، به دلیل دخالت اندک دولت‌ها در اقتصاد کشورهای توسعه‌یافته، بازارهای سهام با نوسانات غیرعادی کمی مواجهند و بر همین اساس، صندوق‌های بازنشستگی می‌توانند با اتکا بر سرمایه‌گذاری در سهام، بخشی از منابع مالی مورد نیاز خود را تامین و تضمین کنند.

عملکرد صندوق‌های بازنشستگی تکمیلی بازار سرمایه

در ایران نیز نوعی از صندوق‌های بازنشستگی با عنوان صندوق‌های بازنشستگی تکمیلی تاسیس شده‌اند که گفته می‌شود با توجه به مکانیزم فعالیت آنها، می‌توان این صندوق‌های جدید را به‌عنوان نسخه خروج از بحران معرفی کرد.

عباس سلطانی، تحلیلگر بازار سرمایه در مورد مزایای صندوق بازنشستگی تکمیلی، می‌گوید: مجموعه‌های خصوصی که با مجوز سازمان بورس و اوراق بهادار اقدام به تاسیس صندوق بازنشستگی تکمیلی می‌کنند قاعدتا به سبب حفظ منافع وعایدیشان در مقایسه با صندوق‌های بازنشستگی دولتی عملکرد بهتری را ثبت می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه صندوق‌های بازنشستگی تکمیلی در سه نوع سهامی، سهامی شاخصی و صندوق‌درصندوق با توجه به ریسک پروفایل مدیر صندوق با مجموعه طرف قرارداد طراحی شدند، به سنا گفته است: این صندوق‌ها به مرور نقدینگی را به بازار سرمایه تزریق می‌کنند و به سبب آنکه ماهیت صندوق‌ها برای بازنشستگی بلندمدت است موجب تقویت فرهنگ سهامداری با دیدگاه بلندمدت می‌شود.

این کارشناس بازار سرمایه تصریح کرد: صندوق‌های بازنشستگی تکمیلی از نوع صندوق‌های صدور و ابطالی هستند و رقم مشخصی هم برای صدور و ابطال از جانب کارفرما و هم از جانب پرسنل در نظر گرفته می‌شود، در حالی که سایر صندوق‌ها محدودیتی به منظور صدور و ابطال ندارند و رقم توسط شخص معین خواهد شد.

نقطه عطف صندوق بازنشستگی تکمیلی

سلطانی گفت: بازار سرمایه ایران در حوزه به کارگیری ابزارها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری در مقایسه با سایر کشورها عقب مانده است، اما می‌توان صندوق بازنشستگی تکمیلی را نقطه عطفی برای پیشرفت در حوزه ابزارهای سرمایه‌گذاری غیرمستقیم دانست.

این کارشناس بازار سرمایه درباره اقدامات موثر سازمان بورس و اوراق بهادار، وزارت اقتصاد و دولت به منظور تقویت صندوق‌های بازنشستگی تکمیلی، اظهار کرد: صندوق‌های بازنشستگی دولتی غالبا بازدهی منفی و خروجی مناسبی ندارند، از این رو، هرچه صندوق‌های بازنشستگی تکمیلی پذیرفته شده در بازار سرمایه مورد اقدامات حمایتی دولت و مجلس همچون معافیت‌های مالیاتی قرار گیرند شاهد استقبال بیشتری از سوی سرمایه‌گذارن و شرکت‌های دولتی به منظور بهره‌گیری از این صندوق‌ها خواهیم بود.