نفس شهر بند آمد، اما دولت فقط وعده می دهد

حقیقت این است که ما هیچ راهی نداریم به جز این که از الگو‌های موفق جهانی پیروی کنیم. کشور‌های مختلف به سرعت در حال تغییر مکانیسم‌های شهری خود هستند و ما نیز باید به همین سمت حرکت کنیم و اقتصادی تعریف کنیم که کمتر «آب محور» باشد، تا بتوانیم منابع آبی خود را ذخیره کنیم. باید آماده باشیم که به استقبال شرایط سختی برویم که سراسر جهان نیز با ان دست و پنجه نرم می‌کنند؛ شرایطی که شامل «جهان گرمایی» و «تغییر اقلیم» می‌شود. دولت سیزدهم صراحتا وعده داده که «هدف ما تولید ۱۰ هزار مگاوات برق از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر» است. دولت آقای رئیسی چه زمانی به این ادعا جامه عمل خواهد پوشاند؟

سازمان هواشناسی کشور، روز یکشنبه ۲۱ آبان ماه، نسبت به افزایش غلظت آلاینده‌های جوی همراه با انباشت و کاهش کیفیت هوا در ۹ شهر تهران، اراک، مشهد، اهواز، قم، کرج، تبریز، اصفهان و سمنان تا سه‌شنبه هشدار داد.

 تهران از نیمه هفته گذشته، وارد شرایط آلودگی هوا شد و در تاریخ ۲۱ آبان ماه، پنجمین روز آلوده متوالی را ثبت کرد. با توجه به شرایط جوی انتظار می‌رود که آلودگی هوای تهران تا انتهای هفته پایدار بوده و حتی به میزان آن افزوده شود. براساس برخی گزارش‌ها، همزمان با بالا رفتن شاخص آلودگی هوا و قرار گرفتن آن در محدوده هوای ناسالم، احتمال تعطیلی مدارس تهران دور از ذهن نیست. استانداری اصفهان نیز اعلام کرد روز یک‌شنبه، تمامی مدارس شهر اصفهان و ۹ شهر دیگر این استان به دلیل آلودگی هوا تعطیل هستند.

مدارس اصفهان در حالی تعطیل شده‌اند که کمتر از ده روز قبل و در تاریخ ۱۲ آبان ماه، بیش از یک هزار نفر از مردم استان خوزستان با مشکلات قلبی و تنفسی ناشی از آلودگی هوا روانه بیمارستان‌ها و مراکز درمانی شده‌اند. متهمان پرونده آلودگی هوای تهران و سایر کلانشهر‌های ایران، معمولا مازوت سوزی، ریزگرد‌ها و وسایل حمل و نقل عمومی عنوان می‌شوند، سرهنگ محمد رازقی معاون عملیات پلیس راهنمایی و رانندگی تهران بزرگ در این خصوص گفت: «وسایل نقلیه ۶۰ تا ۷۰ درصد از میزان آلودگی هوای شهر تهران را به خود اختصاص داده‌اند» این آمار در شرایطی اعلام شده که مطابق آئین‌نامه اجرایی ماده ۷ قانون هوای پاک و برای جلوگیری از تشدید آلودگی هوا، پلیس راهور، علاوه بر اعمال قانون از طریق دوربین‌های کنترل ترافیک و دوربین‌های مکانیزه ثبت تخلفات، به محض مشاهده خودروی دودزا، با راننده‌های متخلف برخورد می‌کند.

رایج‌ترین روش‌های کوتاه مدت و معمول در کشور برای کنترل الودگی هوا، شامل طرح محدودیت تردد خودرو‌ها با پلاک زوج و فرد، تعطیلی مدارس و تشویق به دورکاری برای کارمندان ادارات است. با این وجود معضل آلودگی هوا در شهر‌های پر جمعیت کشور، همچنان ادامه دارد، با توجه به شرایط موجود، پرسش‌هایی مطرح است از جمله این که علل و پیامد‌های آلودگی هوا شامل چه مواردی است و راهکار‌های کوتاه مدت و بلند مدت برای حل وضعیت موجود چیست؟ محمد درویش پژوهشگر و فعال محیط زیست در گفتگو با فرارو به این پرسش‌ها پاسخ داده است:

 

 
 
نقش پررنگ «آلاینده‌های متحرک» در آلودگی هوای تهران

آلاینده‌های متحرک و ثابت نفس کلان شهر‌های ایران را بند آورده اندمحمد درویش به فرارو گفت: «اطلاعاتی که سازمان کنترل کیفیت هوای تهران، وابسته به شهرداری منتشر کرده نشان می‌دهد ما ۲ نوع آلاینده داریم. برخی آلاینده‌ها، «آلاینده‌های متحرک» هستند و برخی آلاینده‌ها، ثابت. آلاینده‌های متحرک شامل وسایل نقلیه و آلاینده‌های ثابت شامل کارخانه‌ها و سایر مراکزی است که آلودگی تولید می‌کنند. بر اساس آمار‌های رسمی، ۸۱.۹ درصد از آلودگی‌های گاز‌های سمی که در فضای شهر تهران منتشر می‌شود ناشی از منابع آلاینده متحرک است. ۶۰ درصد از آلاینده‌های دیگری که در فضا منتشر می‌شود (از جمله ذرات کوچکتر از ۲.۵ میکرون و تمامی ریزگرد‌های مشهود) به علت فعالیت‌های معدنی پیرامون شهر تهران و ساخت و ساز‌های داخل پایتخت ایجاد می‌شود. همچنین شهر تهران با پدیده افزایش نرخ گرد و خاک رو به رو است؛ شرایطی که ناشی از بیایان زایی اطراف تهران و به ویژه اطراف دریاچه نمک قم است؛ بنابراین می‌توانیم تایید کنیم که سهم بالای وسایل نقلیه در ایجاد آلودگی هوای شهر تهران صادق است.»

وی افزود: «شرایط شهر‌هایی مثل اراک، اردکان و یزد با تهران متفاوت است. به نظر می‌رسد در این شهرها، بیشترین دلیل الایندگی، وجود کارخانجات صنعتی و منابع آلاینده ثابت است تا متحرک. به هر حال هر مکانی نسبت به مکان دیگر، شرایط متفاوتی دارد. اما به طور کلی با آغاز فصل سرد، پدیده آلودگی تشدید می‌شود. مسلما در فصل سرما، که کشور با کمبود گاز رو به رو می‌شود، مازوت سوزی افزایش پیدا می‌کند. قطعا مازوت در آلودگی هوای کلان شهر‌ها نقش دارد و این نقش انکارناپذیر است. افزایش محسوس مشتقات گوگرد در کلانشهر‌ها کاملا اثبات کننده این موضوع است که مازوت مهم است و وجود دارد. جالب این که اتفاقا راهکار این شرایط در برنامه‌های توسعه پنجم و ششم و حتی برنامه هفتم وجود دارد. راهکار شرایط موجود ساده است: ما باید بخشی از نیاز‌های تولید انرژی را به جای تمرکز بر نیروگاه‌های حرارتی، روی ایجاد «مزارع خورشیدی» و «توربین‌های بادی» ببریم و به این ترتیب نیازمان را به سوزاندن مازوت کاهش داده و مشکل را حل کنیم.»

به فرهنگ سازی و الگو گرفتن از دیگر کشور‌ها نیاز داریم

این فعال محیط زیست گفت: «ما باید از تجربه کشور‌های دیگر، درس بگیریم و مجبور هم نیستیم چرخ را از ابتدا اختراع کنیم. دنیا در حال حرکت به سمت کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی است. دنیا از کسب و کار‌های «سبز» حمایت می‌کند. جهان به تغییر «مبلمان شهری» از خودرو محوری به سمت بوم محوری اعتقاد پیدا کرده است. کشور‌های مختلف در حال توسعه سیستم‌های حمل و نقل شهری هستند تا مردم ترغیب شوند به جای استفاده از خودرو شخصی، از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنند. یک اقدام مهم دیگر این است که کشور‌ها در حال فاصله گرفتن از استفاده از سوخت‌های فسیلی و نزدیک شدن به وسایل حمل و نقل برقی یا مبتنی بر انرژی‌های پاک هستند. احداث مسیر‌های جذاب برای پیاده روی، از دیگر اقداماتی است که کشور‌های گوناگون برای مدیریت آلودگی هوا، کاهش آلودگی صوتی، مدیریت «جزیره گرمایی» و کاهش ترافیک انجام داده اند. خواه در کشور‌های توسعه یافته و خواه در کشور‌های در حال توسعه، این نوع اقدامات از مهمترین گزینه‌هایی است که باعث کنترل تغییرات اقلیمی و آلاینده‌های شهری شده است.»

وی افزود: «حقیقت این است که ما هیچ راهی نداریم به جز این که از الگو‌های موفق جهانی پیروی کنیم. کشور‌های مختلف به سرعت در حال تغییر مکانیسم‌های شهری خود هستند و ما نیز باید به همین سمت حرکت کنیم و اقتصادی تعریف کنیم که کمتر «آب محور» باشد، تا بتوانیم منابع آبی خود را ذخیره کنیم. باید آماده باشیم که به استقبال شرایط سختی برویم که سراسر جهان نیز با آن دست و پنجه نرم می‌کنند؛ شرایطی که شامل «جهان گرمایی» و «تغییر اقلیم» می‌شود. دولت سیزدهم صراحتا وعده داده که «هدف ما تولید ۱۰ هزار مگاوات برق از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر» است. این نوع وعده دادن شاید غلو آمیز یا حتی غیرقابل اجرا باشد، اما همین سخن را باید مورد توجه قرار داد و رسانه ها، کنشگران و مردم پرسشگری کنند که دولت آقای رئیسی چه زمانی به این ادعا جامه عمل خواهد پوشاند.»

وی تاکید کرد: «ما برای رو به رو شدن با بحران کمبود آب، افت سفره‌های آب زیرزمینی، جزیره گرمایی، افزایش نرخ خشک شدن تالاب‌ها و تشدید چشمه‌های تولید گرد و خاک، باید سهم خود را به عنوان یک عضو مسئولیت پذیر در جامعه جهانی پرداخت کنیم. برای رسیدن به این هدف باید حداقل ۱۲% میزان انتشار گاز‌های گلخانه‌ای را کاهش دهیم. رفتن به سمت استفاده از انرژی‌های پاک، گام بلندی خواهد بود در راستای تحقق همین هدف. برای دستیابی به تغییرات کوتاه مدت راهکار‌هایی مشخص وجود دارد. از جمله: افزایش خطوط مترو و وسایل حمل و نقل شهری در کلانشهر‌هایی مثل تهران و کاهش هزینه‌های استفاده از این وسایل برای شهروندان. همچنین فرهنگسازی در مدارس نیز بسیار مهم است که کودکان و اولیا یاد بگیرند پیاده، با دوچرخه یا با وسایل حمل و نقل عمومی تردد کنند. به خصوص اگر معلم‌ها با دوچرخه سر کار بروند، می‌تواند الگوی خوبی برای سایرین باشد. با همین راهکار‌های ساده می‌توانیم حداقل ۳۰ درصد از بار تردد شهری را کاهش دهیم. در بلند مدت، بهترین راهکار کنترل کیفیت هوا، کاهش تعداد نیروگاه‌های حرارتی و تشویق خودروسازان کشور برای تولید خودرو‌های برقی است»