دکتر علیرضا مهدوی در آستانه روز جهانی دیابت درباره نام‌گذاری یک روز جهانی برای بیماری دیابت با اشاره به شعار امسال این روز مبنی بر "دیابت: شناخت خطرات، اقدام موثر"، توضیح داد: در پاسخ به سیر صعودی بروز دیابت در جهان از سال ۱۹۹۱ میلادی، فدراسیون بین‌المللی دیابت و (IDF) و سازمان بهداشت جهانی روزی در تقویم به این بیماری اختصاص یافت.
وی افزود: علت انتخاب ۱۴ نوامبر (۲۳ آبان) به عنوان روز جهانی دیابت به مناسبت سالروز تولد "فردریک بانتینگ" (کاشف انسولین) است. روز جهانی دیابت توسط ۲۳۰ عضو IDF در ۱۷۰ کشور جهان گرامی داشته می‌شود.
دیابت؛ از شایع‌ترین بیماری‌های غیرواگیر
وی با اشاره به اینکه دیابت یکی از شایع‌ترین بیماری‌های غیرواگیر در جهان است، گفت: این بیماری چهارمین یا پنجمین علت مرگ در اکثر کشورهای توسعه یافته است. در کشورهایی که از نظر اقتصادی در حال توسعه هستند نیز شواهدی علمی مبنی بر اپیدمی این بیماری وجود دارد.
وی با تاکید بر اینکه علاوه بر دیابت، اختلال تحمل گلوکز (IGT) نیز یکی از معضلات بزرگ در زمینه سلامت است، تصریح کرد: مبتلایان به اختلال تحمل گلوکز بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به دیابت و بیماری‌های قلبی - عروقی هستند.
انواع دیابت را بشناسید
معاون فنی مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت با اشاره به اینکه دیابت یک بیماری جدی و طولانی‌مدت است، تصریح کرد: دیابت زمانی رخ می‌دهد که بدن یا نمی‌تواند انسولین تولید کند یا نمی‌تواند به طور موثر از آن استفاده کند. به طور کلی دیابت در سه گروه دیابت نوع یک، نوع ۲ و دیابت بارداری طبقه‌بندی می‌شود.
ابتلای بیش از یک میلیون کودک به دیابت نوع یک
وی با بیان اینکه دیابت نوع یک بیماری دوران کودکی و نوجوانی است، اظهار کرد: البته دیابت نوع یک می‌تواند در هر سنی رخ دهد و حداقل در حال حاضر نمی‌توان از آن پیشگیری کرد؛ اما در صورت تامین دائمی انسولین، آموزش، خودمراقبتی و اندازه‌گیری قندخون، مبتلایان به دیابت نوع یک می‌توانند در سلامت زندگی کنند؛ ولی به طور کلی هیچ مداخله موثر و ایمنی در حال حاضر برای پیشگیری از دیابت نوع یک وجود ندارد. بیش از ۱.۲ میلیون کودک و نوجوان در جهان (تا ۱۹ سال) با دیابت نوع یک زندگی می‌کنند.
به گفته وی، عدم دسترسی به انسولین و عدم تشخیص و یا تاخیر در تشخیص دیابت نوع یک منجر به کتواسیدوز دیابتی، علت شایع مرگ در کودکان و جوانان مبتلا به دیابت است.
افزایش بروز دیابت نوع ۲ در جوانان
وی افزود: دیابت نوع ۲ معمولا بیماری میانسالان و سالمندان است؛ اما طی سال‌های اخیر به علت افزایش میزان چاقی، عدم تحرک بدنی و رژیم غذایی نامناسب در گروه سنی نوجوانان و جوانان نیز به طور فزاینده‌ای دیده می‌شود.
مهدوی با اشاره به اینکه حدود ۹۰ درصد دیابت در سراسر جهان دیابت نوع ۲ گزارش شده است، گفت: آموزش، خودمراقبتی و پیروی از شیوه زندگی سالم و استفاده از دارو در کنترل بیماری موثر است. دیابت نوع ۲ قابل پیشگیری است و در برخی موارد در اوایل بیماری قابل بهبود است.
شیوع دیابت در جهان چگونه است؟
او درباره وضعیت بروز دیابت در جهان، بیان کرد: تعداد مبتلایان به دیابت در گروه سنی ۲۰ تا ۷۹ سال در سال ۲۰۲۱ بیش از ۵۳۷ میلیون نفر بود و پیش‌بینی می‌شود این تعداد تا سال ۲۰۴۵ از مرز ۷۸۴ میلیون نفر بگذرد. از طرفی هزینه‌های بهداشتی _ درمانی ناشی از دیابت در سال ۲۰۲۱ حداقل ۹۶۶ میلیارد دلار بوده است که این مقدار در سال ۲۰۴۵ بالغ بر ۱۰۵۴ میلیارد دلار خواهد شد.
بی‌اطلاعی ۲۳۰ میلیون مبتلا به دیابت از بیماری خود
مهدوی با اشاره به اینکه تعداد مبتلایان به دیابت نوع یک و نوع ۲ در جهان درحال افزایش است، اظهار کرد: متاسفانه بیش از ۷۵ درصد بیماران در کشورهای با درآمد کم و متوسط زندگی می‌کنند و نیمی از مبتلایان به دیابت یعنی بیش از ۲۳۰ میلیون نفر هم از بیماری خود بی‌خبر هستند.
نقش دیابت در بروز بیش از ۶ میلیون مرگ و میر
وی با بیان اینکه دیابت سالانه عامل مستقیم ۶.۷ میلیون مرگ در دنیا است، تصریح کرد: این درحالی است که با اصلاح سبک زندگی تا ۷۰ درصد می‌توان از بروز بیماری دیابت نوع۲ پیشگیری کرد؛ زیرا کنترل عوامل خطر ابتلا به دیابت تا ۱۱ درصد از کل هزینه مراقبت‌های بهداشتی می‌کاهد.
دیابت از علل اصلی مرگ زودهنگام
معاون فنی مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت، دیابت و عوارض آن را یکی از علل اصلی مرگ زود هنگام در اکثر کشورها معرفی کرد و گفت: عوارض قلبی_عروقی یکی از علل اصلی مرگ در مبتلایان به دیابت است و در برخی از کشورها مسئول بیش از نیمی از مرگ‌ها است. ۳۲.۶ درصد مرگ‌های ناشی از دیابت در سنین زیر ۶۰ سال رخ می‌دهد.
آخرین آمار بروز دیابت در ایران
وی درخصوص وضعیت بروز دیابت در ایران نیز اظهار کرد: بر اساس آمار منتشر شده از آخرین مطالعه کشوری در سال ۱۴۰۰، برآورد تعداد کل بیماران دیابتی در جمعیت بالای ۲۵ سال در ایران بیش از ۷ میلیون نفر و در همان سال شیوع دیابت نیز ۱۴.۱۵ درصد (متوسط قند خون در جمعیت ذکر شده ۱۰۵.۵۱ میلیگرم در دسی لیتر بوده است) برآورد شد که سهم زنان ۱۴.۷۱ درصد و سهم مردان ۱۳.۴۴ درصد بود. همچنین شیوع پیش دیابت نیز در همین جمعیت، ۲۴.۷۹ درصد بوده است که سهم زنان ۲۳.۵۴ درصد و سهم مردان ۲۶.۳۵ درصد بود.
به گفته وی، در این جمعیت میزان آگاهی از دیابت ۷۳.۲۹ درصد، پوشش درمان ۶۵.۰۵ درصد و درمان موثر ۳۱.۰۶ درصد بوده است.
سهم دیابت در هزینه‌های نظام سلامت
مهدوی درباره هزینه‌های درمان دیابت در کشور، توضیح داد: طبق مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۱ انجام شد، هزینه کلی دیابت تیپ ۲ در ایران ۳.۷۸ میلیارد دلار برآورد شده بود که هزینه‌های مستقیم پزشکی و هزینه‌های غیر پزشکی معادل ۲.۰۴ میلیارد دلار و هزینه‌های غیر مستقیم ۱.۷۳ میلیارد دلار برآورد شده بود. به طور کلی حدود ۸.۶۹ درصد کل هزینه‌های سلامت در ایران برای کنترل بیماران دیابتی تیپ ۲ مصرف می‌شود.
وضعیت پوشش بیمه‌ای خدمات مرتبط با دیابت
او درباره وضعیت دسترسی به داروهای درمان دیابت، بیان کرد: میزان دسترسی به داروهای دیابت در نقاط مختلف جهان متفاوت است؛ در کشورهای با درآمد بالا دسترسی به انسولین بیشتر است و در کشورهای با درآمد پایین میزان دسترسی کمتر است. در ایران اما کلیه داروهای دیابت تحت پوشش بیمه قرار گرفته است و بیش از ۹۰ درصد داروهای دیابت (از هر گروه دارویی حداقل یک دارو تحت پوشش بیمه است) در فارماکوپه کشور وجود دارد.
اهمیت اصلاح سبک زندگی در جلوگیری از بروز دیابت
وی با اشاره به نقش مهم اصلاح سبک زندگی در جلوگیری از بروز دیابت، اظهار کرد: با پیگیری روش‌های سالم برای زندگی می‌توان بروز دیابت را حداقل ۱۱ سال به تاخیر انداخت و حتی در۲۰ درصد موارد از بروز آن جلوگیری کرد. مداخلات موثر در روش زندگی شامل کاهش وزن (حداقل تا ۷ درصد) از وزن اولیه فرد با استفاده از رژیم غذایی سالم (کم چربی و کم کالری) و فعالیت بدنی با شدت متوسط (حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته) است.
او غربالگری برای دیابت نوع ۲ را در مقایسه با دیگر غربالگری‌ها در سایر بیماری‌ها، هزینه‌اثربخش‌تر دانست و گفت: به خصوص اگر در مبتلایان به فشارخون (در هر سنی) و یا در افراد ۵۵ تا ۷۵ سال غربالگری انجام شود، می‌تواند بسیار مفید باشد. غربالگری بیماری در حین ویزیت‌های روتین، به مراتب هزینه اثربخش‌تر از غربالگری همگانی و جمعیتی است؛ اما، غربالگری هدفمند در افرادی که یک یا چند عامل خطر بیماری‌های غیرواگیر دارند از همه اثربخش‌تر گزارش شده است.
چه عواملی سبب بروز دیابت نوع۲ می‌شود؟
معاون فنی مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت با اشاره به اینکه دیابت نوع ۲ بیش از ۹۰ درصد از کل دیابت را تشکیل می‌دهد، درباره ریسک فاکتورهای دیابت نوع دو، گفت: چندین عامل خطر شامل سابقه خانوادگی دیابت، اضافه وزن، رژیم غذایی ناسالم، عدم تحرک بدنی، افزایش سن، فشارخون بالا، قومیت، اختلال تحمل گلوکز (IGT) و اختلال قند ناشتا، سابقه دیابت بارداری و تغذیه نامناسب در دوران بارداری با دیابت نوع ۲ مرتبط است.
وی با تاکید بر اینکه هرچه فعالیت بدنی افزایش یابد برای کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ خوب است، توصیه کرد: افراد باید حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت هوازی با شدت متوسط تا شدید (مثلا پیاده‌روی، دویدن، شنا یا دوچرخه‌سواری) در هفته در فواصل منظم طی ۳ تا ۵ روز را به عنوان هدف خود قرار دهند. علاوه بر این توصیه می‌کنیم در هفته یک ساعت فعالیت‌های قدرتی، استقامتی و انعطلاف‌پذیری انجام دهند.
