هفتم اکتبر که با حمله حماس به اسرائیل، درجه حرارت چشم‌انداز ژئوپلیتیکی جهان افزایش یافت، دور از انتظار نبود که بازار‌های مالی به‌عنوان دماسنج‌های اقتصاد به آن واکنش نشان دهند.
در همان اوایل که شوک این حمله بسیار بالا بود، افزایش قیمت طلا در هر اونس را شاهد بودیم. نفت که در سرازیری بود، گویی کبریتی زیر آن روشن شده و دوباره شعله‌ور شد و بازار‌های مالی با چشم‌انداز منفی پیش رو که جنگ در خاورمیانه را به تصویر می‌کشید، سرخ شدند.
با این حال با گذشت سه هفته از این حملات پی‌درپی و به خاک و خون کشیده‌شدن طرفین، تب بازار‌های مالی کمی فروکش کرده بود، اما حملات سنگین این روزهای اسرائیل که ازهرسو بر مردم غزه سرازیر شد، دوباره شوکی جدید به بازار‌ها وارد کرد. نگرانی از درگیر شدن کشور‌های عربی، ترکیه و ایران که چاه‌های نفت بزرگی زیر پا دارند، سبب شد تا بار دیگر قیمت‌ها در بازار‌های کالایی و نفت و طلا، صعودی شده و بازار‌های سهام ریزش‌های سنگینی را تجربه کنند.
این ریزش در سطحی بود که بازار سهام ایران یکپارچه سرخ شد و آژیر قرمز دولت و سهامداران بزرگ به صدا درآمد. از آن‌سو، بازار سهام استانبول از ترس ریزش بیشتر تعطیل شد و مجید عشقی، رئیس سازمان بورس ایران هم از بررسی تعطیلی بازار سرمایه ایران در شورایعالی بورس خبر داد.
در چنین جو ملتهبی که فارغ از مسائل انسانی، سیاسی و نظامی، بازار‌های مالی در جهان را هم با خود درگیر کرده، بار دیگر پس از حمله روسیه به اوکراین، یادآور سلطنت اقتصاد شبکه‌ای در جهان است و تأکید دارد که نمی‌توان خرابی در جایی به بار آورد و در جای دیگری از جهان، در آرامش زیست.
افزایش نگرانی‌ها از این جنگ سبب شده تا سرمایه‌گذاران به بازار‌های ایمن روی بیاورند. طبیعی است که طلا همواره در خطرات ژئوپلیتیکی، آرامش را برای سرمایه‌داران به همراه آورده است. اما حالا گزینه‌های دیگری هم روی میز است. «بی‌سی‌ای»، یک شرکت استراتژی سرمایه‌گذاری جهانی می‌گوید بهترین مکان سرمایه‌گذاری در نفت و تجهیزات دفاعی است. تحقیقات آن‌ها نشان می‌دهد که احتمالاً جنگ بین اسرائیل و حماس تا ۱۲ ماه آینده از مرز‌های غزه عبور خواهد کرد و باعث ایجاد شوک نفتی قابل‌توجهی خواهد شد.
براساس تحقیقات بی‌سی‌ای، با تشدید احتمالی جنگ، خطر افزایش شدید قیمت نفت در ۱۲ تا ۱۸ ماه آینده وجود دارد. این شرکت البته معتقد است که جنگ در غزه تنها دلیل این موضوع نخواهد بود: روسیه که همچنان در دام تحریم‌های غرب به دلیل حمله به اوکراین قرار دارد، احتمالاً تولید نفت خود را کاهش خواهد داد، البته نفت تنها بخشی نیست که ارزش آن بیشتر خواهد شد، به گفته محققان بی‌سی‌ای بخش تجهیزات دفاعی هم قابلیت بازدهی مطلوبی در سرمایه‌گذاری خواهد داشت.
فارغ از این دو گزینه مورد اشاره، برخی تحلیل‌ها بر آن است که سرمایه‌گذاران به سمت سرمایه‌گذاری‌های امن مانند طلا و اوراق قرضه خزانه‌داری آمریکا پیش خواهند رفت. با این حال، تأثیر جنگ بر بازار‌های مالی جهانی و قیمت نفت تاکنون متوسط بوده است. اما این عدم تغییر نوسان در بازار نفت نتیجه دو اثر متضاد است.
به گزارش یورونیوز، بخشی از پیش‌بینی‌ها درباره نوسان قیمت نفت به اقدامات غافلگیرانه ربط دارد. به گفته تحلیلگران اگر ایران از طریق یک جنگ نیابتی وارد معرکه شود و صادرات ۷۰۰ هزار بشکه‌ای‌اش متوقف شود، احتمالاً قیمت نفت جهش ۱۰ دلاری خواهد داشت.
اما نگرانی بزرگ‌تر، حمله و جنگ مستقیم و درگیر شدن با قدرت‌های بزرگ، مانند آمریکا است. طبق گزارش بلومبرگ، اگر این اتفاق رخ دهد، این پتانسیل وجود دارد که تقریباً یک تریلیون دلار از تولید ناخالص داخلی جهان از بین برود و اساساً اقتصاد جهان وارد رکود شود. این وضعیت همچنین پتانسیل قیمت نفت برای رسیدن به ۱۵۰ دلار در هر بشکه را هم در اختیار دارد.
با افزایش خطرات ژئوپلیتیکی معمولاً قیمت طلا و دلار با افزایش روبه‌رو می‌شود، چراکه سرمایه گذاران باتجربه دریافته‌اند که این دو در برابر بحران‌های جهانی مقاوم هستند. ارز‌هایی مانند ین ژاپن و فرانک سوئیس هم مانند اوراق خزانه‌داری آمریکا، گزینه‌های مناسبی برای زمان بحران هستند و در کنار دلار به‌عنوان یک پناهگاه امن سرمایه‌گذاری می‌نشینند.
جیمی دیمون، مدیرعامل جی‌پی‌مورگان چیس درباره تنش ایجادشده به بازار‌ها گفت: «انتظار افزایش نوسانات بازار در تمام طبقات دارایی در هفته‌ها و ماه‌های آینده را داشته باشید. این ممکن است خطرناک‌ترین دورانی باشد که دنیا در دهه‌های اخیر دیده است».
سعید ساویز؛ کارشناس اقتصاد انرژی: نفت این طلای سیاه از زمانی‌که در ایالات‌متحده به‌عنوان یک کالای تجاری و کسب‌و‌کار شناخته شد، تا به امروز بیش از هر کالای دیگری تحت تأثیر داینامیک بازار تعیین قیمت شده است. از افزایش تقاضا و شگرد‌های راک‌فلری برای القای کاهش عرضه به بازار تا تأسیس سازمانی، چون اوپک، جنگ، تحریم فروش و سقوط نقدینگی در بازار، همه و همه از جمله عوامل جهش یا کاهش قیمت در تاریخ بازار نفت است. بگذارید اندکی روی بزرگترین جهش‌ها و رکود‌ها تمرکز کنیم؛ تا پیش از ۱۹۷۳ و جنگ اعراب و اسرائیل بیشتر نوسانات محدود به بازار ایالات متحده و کشور‌های توسعه‌یافته بود. حتی خیز استاندارد اویل برای توسعه بازار و صادرات به روسیه تزاری با ابتکار روس‌ها در باکو و استخراج از منابع آن نقش بر آب شد و تا سال‌ها رقیبی به نام برادران نوبل را برای استاندارد اویلی‌ها علم کرد.
اما جنگ ۱۹۷۳ و تحریم کشور‌های عمده مصرف‌کننده نفت به فرمان عربستان و از سوی کشور‌های عربی، فضایی را در بازار بین‌المللی به‌وجود آورد که هم قدرت پیمانی به نام اوپک جدی گرفته شود و هم فرصتی برای محمدرضاشاه پهلوی فراهم گردد تا با اتخاذ سیاستی مبتنی بر سود حداکثر بخشی از خلأ به‌وجود آمده در بازار را با افزایش چهار برابری قیمت نفت پر کند؛ این اولین جهش بزرگ قیمت نفت در بازار است، چیزی که شاید دولت مصدق منتظر وقوع آن بود که البته رخ نداد.
شوک دوم و بزرگ‌تر زمانی رخ داد که ایران به‌عنوان مهم‌ترین نقش‌آفرین آن روزهای بازار نفت با وقوع انقلاب در سال ۱۹۷۹ برای مدتی در بازار کمرنگ شد و بیم کاهش عرضه، نفت را تا ۴۰ دلار در هر بشکه افزایش داد. از سوی دیگر حمله عراق به ایران و جنگ خانمان‌سوز و فرسایشی ۸ ساله هر دو کشور را تا به امروز از زمره تعیین‌کنندگان بازار خارج کرد و در واقع این جنگ هدیه‌ای شد برای عربستان سعودی برای سلطنت بر بازار نفت.
از این پس اکونومیست معتقد است که چهار جنگ قیمتی وجود دارد که هر چهار جنگ توسط عربستان آغاز شده و بیش از ۵۰درصد قیمت نفت را کاهش داده است؛ عربستان تاج نهاده تنها در قدرت، از اینجا به بعد را بر بازار نفت سلطنت می‌کند. در ژوئن ۱۹۸۵ عربستان سعودی به کشور‌های اوپک هشدار داد که کشورش، از این‌پس، دیگر، کاهش تولید را بر دوش نخواهد کشید و در ماه نوامبر، در پاسخ به تخطی اعضای اوپک از سهمیه‌های تولیدی خود، عرضه نفت خود را به‌شدت افزایش داد؛ این اقدام موجب شد، قیمت نفت از ۳۱ دلار در هر بشکه به ۷۵/۹ دلار در هربشکه برسد. جنگ قیمتی دوم که هفده‌ماه به‌طول انجامید، در نوامبر ۱۹۹۷ آغاز شد. در این زمان، عربستان سعودی تولید خود را برای مبارزه با ونزوئلا، که تلاش می‌کرد سهم بیشتری از بازار ایالات متحده را به‌دست آورد، افزایش داد. قیمت نفت از حدود ۲۰ دلار در هر بشکه به کمتر از ۱۰ دلار کاهش یافت و صلح تا آوریل ۱۹۹۹ برقرار نشد. در اینجا ناگفته نماند که به عقیده نگارنده همین شوک‌های قیمتی اوضاع مالی شوروی سابق را که بسیار به پول فروش نفت وابسته بود، به هم ریخت و سرانجام در آغاز هزاره دوم باعث فروپاشی آن شد.
یکی از مهم‌ترین رکود‌های به‌وجود آمده در اقتصاد جهانی رکود سال ۲۰۰۷ است که در خلال ترکیدن حباب مسکن در ایالات متحده و بازار بین‌المللی، کاهش نقدینگی و فروپاشی اساسی اقتصاد جهانی را موجب شد. این رکود و کاهش نقدینگی و فروپاشی مؤسسات مالی، مذاکرات تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان باعث شد تا در ۲۰۰۸ قیمت نفت به اوج قله یعنی ۱۴۶ دلار برسد و سپس به زیر ۶۰ دلار سقوط کند که ضربه مالی حاصل از آن به شدت اقتصاد تولیدکنندگان نفت را تحت تأثیر قرار داد.
رکود بعدی در نتیجه کاهش تقاضا در زمان پاندمی کرونا اتفاق افتاد و زمانی‌که با جنگ نفتی عربستان و روسیه همراه شد، توانست قیمت را تا زیر ۲۰ دلار کاهش دهد.
منظور از این مرور تاریخی اشاره به فراز و فرود بازار نفت به دلایل عملکرد داینامیک‌هایی به غیر از جنس تولید و اکتشاف بود که به نظر می‌رسد تغییرات سیاسی به‌وجود آمده در جهان از کاهش سرمایه‌گذاری در نفت و گاز و همهمه کوچ سرمایه‌ها به بازار انرژی‌های نو گرفته تا جنگ روسیه و اوکراین و تنش این روزهای اعراب و اسرائیل که بیم سرایت آن به جا‌های دیگر نیز می‌رود از یک سو و از سوی دیگر کاهش نقدینگی احتمالی در نتیجه تخصیص بودجه‌های کلان به پروژه‌های نظامی، سال آینده را سالی پر از عدم قطعیت برای بازار نفت رقم زده است و اگر با یک سقوط و رکود اساسی در بازار انرژی در آینده نزدیک مواجه شویم، نباید چندان برای کارشناسان غیرقابل پیش‌بینی باشد. به‌عنوان یک کارشناس توصیه می‌شود که کمربند‌ها برای یک سقوط در قیمت جهانی نفت اندکی محکم‌تر بسته شود.
طلا آرام می‌گیرد؟
سهراب اشرفی تحلیلگر بازار‌های طلا و ارز: با شدت گرفتن حملات زمینی و هوایی اسرائیل به نوار غزه، قیمت هر اونس طلا به یکباره از مرز دو هزار دلار عبور کرد. سهراب اشرفی، تحلیلگر بازار‌های طلا و ارز در گفتگو با «هم‌میهن» از تفاوت قیمت هر اونس طلا، قبل و بعد از حمله حماس به اسرائیل می‌گوید. به گفته او، طلا به دلیل امنیت در سرمایه‌گذاری همواره موردتوجه سرمایه‌گذاران در موقعیت‌های حساس سیاسی بوده است. او معتقد است که با آرام‌شدن فضای تنش‌آلود در نوار غزه، قیمت طلا به زیر دو هزار دلار در هر اونس بازمی‌گردد.
در نتیجه تحولات اخیر و جنگ بین حماس و اسرائیل، شاهد تغییراتی در روند قیمت‌ها در بازار داخلی هستیم. با وقوع این جنگ، چه اتفاقی در بازار‌های جهانی و داخلی رخ داد؟
تا قبل از حمله حماس به اسرائیل، در بازار‌های جهانی قیمت هر اونس طلا در محدوده ۱۸۰۰ دلار بود. علت آن نیز به سیاست‌های فدرال‌رزرو در مورد نرخ بهره بازمی‌گشت که باعث شده بود شاخص ارزش دلار در بازار‌های جهانی افزایش داشته باشد و در نتیجه با تحت فشار قرار گرفتن اونس جهانی طلا، سبب شد قیمت طلا روند کاهشی دشته باشد و به سمت ۱۸۰۰ دلار سقوط کند. در بازار داخلی هم در آن مقطع سیاست‌گذاران و مرکز مبادله طلا و ارز و بانک مرکزی با سیاست‌گذاری‌هایشان توانسته بودند دلار را در کمتر از ۵۰ هزار تومان نگهدارند و ثباتی در بازار دلار داشته باشیم، اما روز شنبه ۷ اکتبر که حماس به سمت سرزمین‌های اشغالی حمله کرد و یکشنبه بازار‌های جهانی تعطیل بود، در بازار داخلی قیمت دلار کمی افزایش پیدا کرد. بعد از بازشدن بازار‌های جهانی شاهد تأثیر این اتفاق در بازار‌های جهانی بودیم و شاهد کاهش شاخص ارزش دلار و به دنبال آن افزایش قیمت طلا در بازار‌های جهانی.
بدین ترتیب ارزش هر اونس طلا از محدوده ۱۹۰۰ دلار هم بالاتر رفت و تا چند روز اخیر تا حدود ۲۰۰۰ دلار هم افزایش قیمت داشتیم، اما اونس جهانی طلا نتوانست محدوده مقاومتی دو هزار دلار را بشکند. با این حال جمعه‌شب با توجه به تشدید درگیری‌ها و تجاوز زمینی اسرائیل به نوار غزه، باوجود اینکه در آخرین ساعات فعالیت بازار جهانی طلا بودیم، انتشار این خبر تأثیرش را در بازار‌های جهانی گذاشت و باعث شد قیمت جهانی طلا ناگهان روند افزایشی داشته باشد و به بالاتر از دو هزار دلار برسد.
چرا سرمایه‌گذاران تا این اندازه به طلا اقبال نشان می‌دهند؟
در نهایت بازار جهانی طلا در محدوده ۲۰۶۰ دلار بسته شد. علت هم هجوم معامله‌گران برای خرید طلا به‌عنوان یک سرمایه‌گذاری امن بود. در طرف مقابل، بازار‌های سهام با ریزش شدید همراه شد. بازار‌های منطقه‌ای و حتی بورس اسرائیل سقوط را تجربه کرد. در سایر کشور‌های منطقه هم همینطور، شاهد سقوط بورس بودیم. تقریباً در ایران هم در محدوده ۵ درصد شاهد افت شاخص بود که نسبت به سایر کشور‌های منطقه در سطح پایین‌تری قرار گرفت.
وضعیت دلار را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در بازار داخلی شاهد افزایش مختصری در قیمت دلار بودیم که باعث شد در بازار داخلی شاهد افزایش قیمت در طلا و سکه باشیم. البته در اواخر روز گذشته با توجه به مقداری کاهش قیمت دلار، قیمت‌ها کمی پایین‌تر آمدند. یکشنبه هم که بازار جهانی تعطیل است.
معامله‌گران در بازار داخلی منتظر بازار جهانی طلا هستند که همزمان با سایر بازار‌ها آغاز به کار کند و ادامه واکنش معامله گران را در بازار جهانی طلا شاهد باشیم. بسیار مهم است که شروع معاملات به چه صورتی باشد و با توجه به مسائل یکی دو روز گذشته و شکست اسرائیل در ورود زمینی به غزه، احتمال دارد روند آرامی را با شروع بازار جهانی داشته باشیم و انتظار داریم مجدداً شاهد برگشت قیمت طلا به کمتر از دو هزار دلار باشیم مگر اینکه در ساعات آینده اخباری منتشر شود که اتفاق دیگری در بازار‌های جهانی رقم بزند.
