احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی می‌گوید: «پیش‌بینی می‌شود که بارندگی در پاییز و زمستان امسال نرمال یا فراتر از نرمال باشد، اما باز هم این بارندگی کمبود شدید آب در ایران را جبران نمی‌کند. استخراج بسیار از منابع آب زیرزمینی در دهه‌های گذشته باعث شده است که بسیاری از دشت‌های کشور به شرایط بسیار حاد برسند.»
بحران آب در ایران ادامه دارد و بارندگی‌های نرمال پاییزی هم تغییر اساسی در وضعیت ایجاد نمی‌کند. گویی صحبت از این بحران تکراری شده است و دیگر خریداری ندارد. بحرانی که گریبان همه را می‌گیرد؛ چه آنها که در شهرهایی با وضعیت بارندگی بهتر سکونت دارند، چه آنها که در خاک‌های تشنه شهرشان با بی‌آبی سر می‌کنند.
سال آبی جدید آمد، اما گره بحران آب در کشور باز نشد. منابع آب زیرزمینی هم دیگر کشش برآوردن نیازهای آبی مردم را ندارد. کوچ اجباری هم بسیاری از روستاها را خالی از سکنه کرده است. مبدا خالی و مقاصد مهاجرتی هم دستخوش تغییرات جدید شده است؛ از نیازهای جدید آبی در این مقاصد گرفته تا بازار کاری که گنجایش نیروی کار جدید ندارد و آسیب‌های اجتماعی که کارشناسان می‌گویند به دنبال این توسعه نامتوازن شکل می‌گیرد.
ورشکستگی یا کمبود آب؟
یکی از مسائل اساسی در ایران، وضعیت آبی است. برخی می‌گویند کشور با ورشکستگی آب مواجه شده است و برخی از آن با عنوان کمبود آب یاد می‌کنند. فارغ از عناوین مختلفی که به وضعیت فعلی آب در کشور گفته می‌شود، منابع آبی حال و روز خوبی ندارند. درصد پرشدگی برخی از سدها ماه‌هاست که از 10 درصد بالاتر نرفته و گاهی حتی به صفر هم رسیده است.
بررسی گزارش دفتر اطلاعات و داده‌های آب ایران نشان می‌دهد در حال حاضر درصد پرشدگی 39 سد کمتر از 50 درصد است. برای مثال درصد پرشدگی سدهای رودبال داراب در استان فارس صفر، دوستی و طرق در استان خراسان رضوی نیز به ترتیب 7 درصد و 8 درصد است.
پیش‌بینی بارندگی نرمال در پاییز امسال
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی درباره وضعیت بارندگی و خشکسالی در ایران به تجارت‌نیوز می‌گوید: «در سه سال آبی گذشته، هر سه پاییز با کمبود بارش مواجه بودیم. به‌ویژه در پاییز گذشته که کسری بارش نسبت به وضعیت نرمال، بسیار شدید بود. این کم‌بارشی تا پایان سال تداوم پیدا کرد، به‌ویژه در نیمه شرقی و دامنه‌های البرز بسیار تحت تاثیر این کم‌بارشی بود. به طور کلی ایران سه سال پیاپی با خشکسالی مواجه بود.»
او ادامه می‌دهد: «تقریبا سه هفته است که وارد سال آبی جدید شدیم. شاخص‌های دورپیوندی نشان می‌دهد که امسال شرایط بهتر از سال‌های قبل است. انتظار داریم تقریبا در کل کشور و در پاییز و نیمه اول زمستان بارندگی در حد نرمال و فراتر از نرمال باشد.»
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی می‌گوید: «بارندگی کمتر از نرمال در هیچ منطقه‌ای پیش‌بینی نکردیم. برعکس سال قبل که انتظار داشتیم بارندگی کمتر از نرمال باشد و متاسفانه این اتفاق هم افتاد. بهتر شدن بارندگی در ماه‌های پیش رو امیدوارکننده است، زیرا که وضعیت کشاورزی بهتر می‌شود؛ به‌ویژه وضعیت کشت دیم.»
بارندگی پاییزی، کمبودها را جبران نمی‌کند
حالا سوال این است که با بهبود وضعیت بارندگی در پاییز امسال، کمبود آب در ایران جبران می‌شود؟ رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی به تجارت‌نیوز می‌گوید که وضعیت کلی تغییری نمی‌کند.
او می‌گوید: «بارندگی در حد نرمال تغذیه منابع زیرزمینی را بهبود می‌دهد، اما متاسفانه با یک یا دو فصل بارش خوب، کمبود آب در کشور جبران نمی‌شود.»
احد وظیفه توضیح می‌دهد: «در دهه‌های گذشته استخراج از منابع آب زیرزمینی سبب شده است که بسیاری از دشت‌ها به شرایط بسیار حاد برسند. بنابراین بارندگی در یک فصل تاثیر آنچنانی روی سطح آب زیرزمینی داشته باشد. باید تلاش کنیم مصارف آب در بخش کشاورزی، صنایع و شرب را مدیریت کنیم و بیش از این به منابع آب لطمه وارد نکنیم.»
او می‌گوید: «در بسیاری از شهرها مانند تهران بخش زیادی از آب مصرفی روزانه وابسته به سفره‌های زیرزمینی است. بنابراین کاهش ارتفاع سطح آب زیرزمینی تبعات ناگواری دارد.»
خشکسالی اقتصادی-اجتماعی در ایران
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی می‌گوید: «خشکسالی تعاریف و شدت متفاوتی دارد. خشکسالیِ هواشناسی، کشاورزی، هیدرولوژیکی و اقتصادی-اجتماعی داریم.»
او می‌گوید: «اگر کاهش بارش یک تا سه ماه باشد، به آن خشکسالی هواشناسی می‌گویند. اگر کم‌بارشی طولاتی‌تر شد بر کشاورزی تاثیر می‌گذرد که به آن خشکسالی کشاورزی گفته می‌شود. اگر کاهش بارندگی 6 ماه، 9 ماه و یک سال شود، بر آوردِ رودخانه‌ها تاثیر می‌گذرد. در این شرایط رودخانه‌های دائمی تبدیل به رودخانه فصلی می‌شود و رودخانه فصلی هم خشک می‌شود.»
احد وظیفه توضیح می‌دهد: «اگر وضعیت کاهش بارندگی دو سال و بیشتر طول بکشد، دیگر بر اقتصاد و معیشت خانوارهای وابسته به کشاورزی اثر می‌گذرد. در این شرایط ساکنان مناطقی که با خشکسالی مواجه هستند، مجبور به کوچ می‌شوند. این نوع خشکسالی را هم اقتصادی-اجتماعی می‌گویند.»
مهاجرت اقلیمی از شرق کشور
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی درباره مهاجرت اقلیمی ناشی از خشکسالی می‌گوید: «شاید برخی از شهرهایی که با خشکسالی مواجه هستند، خالی نشوند چون آب شرب آنها به هر شکلی باشد، تامین می‌شود. اما روستاهای اطراف این شهرها خالی می‌شود.»
احد وظیفه ادامه می‌دهد: «این نوع مهاجرت بیشتر در مناطق شرقی و فلات مرکزی مشاهده می‌شود. برای مثال برخی از ساکنان اصفهان به استان‌های دیگر مانند لرستان و ایلام و مناطق شمال غرب کشور رفته‌اند.»
برداشت از آب زیرزمینی 4 برابر حد نرمال
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی درباره وضعیت برداشت از آبهای زیرزمینی می‌گوید: «سطح برداشت از منابع آب زیرزمینی در کشور بسیار بالاست. یعنی حتی اگر بارندگی در سال‌های گذشته نرمال می‌بود، باز هم شرایط بدی داشتیم. با توجه با کاهش بارندگی وضعیت بدتر هم شده است.»
او ادامه می‌دهد: «آمار برداشت از آبهای زیرزمینی در کشور بیش از 80 درصد است. برای اینکه شرایط ثابت بماند، برداشت‌ها نباید بیش از 40 درصد شود. گفته می‌شود برای اینکه شرایط سرزمینی پایدار بماند، بهتر است برداشت از آبهای زیرزمینی به 20 درصد محدود شود. اگر نیازها خیلی شدید شود، در نهایت 40 درصد باشد و بیش از آن نشود. در حالی‌که در ایران بیش از 80 درصد است. این برداشت‌ها همان شرایط ناپایدار سرزمینی را رقم می‌زند. بنابراین حتی با بارش‌های نرمال ممکن است وضعیت وخیمی در پیش باشد.»
