بورس در حالی از ابتدای مهرماه افت ۲.۴۲درصدی شاخص‌کل را به سهامداران تحمیل کرده که بنابر اظهارات کارشناسان، سناریوی احیای این بازار وارد فاز مبهمی شده است. با استناد به رفتار معامله‌گران بازار سهام، می‌توان به روشنی دریافت که طی روزهای گذشته برخی اظهارنظرها از سوی سیاستگذار سبب حذف سناریوی ورود پول قدرتمند به تالار شیشه‌ای شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که این بازار همواره در زیر پوست خود اثرپذیری بالایی از تصمیم‌گیری‌ها و مهم‌تر از آن شوک‌های ناشی از آن دارد که خروجی آن نتیجه‌ای جز فرار و تشدید احتیاط معامله‌گران نبوده است.
بازار سهام در هفته گذشته با یک روز کاری کمتر، در فضایی نوسانی قرار داشت؛ به‌نحوی که شاخص کل با عملکردی مایوس‌کننده همچنان زیر کانال حساس 2.1میلیون واحد قرار دارد. افت 2.42درصدی شاخص‌کل و خروج 2هزار و 180میلیارد تومانی پول (از بورس و فرابورس) طی 8 روز معاملاتی مهرماه نشان‌دهنده آن است که سهامداران عمدتا خرد در نقش فروشنده ظاهر شدند. روند رخوت انگیز بازار پس از آنکه سرمایه‌گذاران با شوک ناشی از اظهارات وزیر راه مبتنی بر خروج فولاد و سیمان از بورس کالا، وارد فضایی مبهم و پرتردید شدند، با جدیت ادامه دارد. اظهارات مزبور اگرچه با توجیه غیر‌عادی‌بودن شرایط مسکن و با هدف ایجاد فرصت برای عبور از فضای ملتهب کنونی بیان شده است، اما شواهد حاکی از آن است که متغیرهای دیگری از جمله انتظارات تورمی، سبب پیچیده شدن کلاف سردرگم قیمت مسکن بوده است.
بررسی‌های «دنیای اقتصاد» از فراز و فرود بازار مسکن نیز نشان می‌دهد «تورم ساخت» مساله اصلی بازار مسکن نیست؛ به‌طوری‌که طی ۱۲ سال گذشته دو فاکتور تورمی درون بازار ملک، تهدیدکننده خانه‌اولی‌ها محسوب می‌شوند و می‌توان از فاکتور «سیمان» که سهم آن در «قیمت تمام‌شده مسکن» 0.1درصد است، با عنوان «دشمن فرضی» این بازار نام برد. به این ترتیب در‌حالی‌که به نظر می‌رسید بعد از اتفاقات مرتبط با نرخ خوراک صنایع پتروشیمی، فعالان بورسی از سیاستگذاری‌های مبهم و پرحاشیه فاصله بگیرند و بتوانند به روال عادی بازگردند، اما این اتفاق رخ نداد و مباحث گوناگونی به این حواشی پیوست. با‌این‌حال طیفی از کارشناسان بازار سرمایه بر تداوم روند فوق تاکید می‌کنند. به اعتقاد آنها از دلایل استمرار شرایط کم‌تحرکی تقاضا، ایجاد هیجانات کوتاه‌مدت و حتی کاذبی است که از سوی سیاستگذار به فعالان اقتصادی تحمیل شده است. بنابراین این عامل بازار را با بی‌ثباتی مواجه کرده است. واکنش معامله‌گران به وضعیت کنونی حاکی از پررنگ شدن ناامیدی نسبت به کسب بازدهی از بازار مذکور در بازه کوتاه‌مدت است؛ به‌طوری‌که می‌تواند بیانگر این موضوع باشد که توقف روند نزولی با اختلال مواجه و با همین پشتوانه طرف خرید سهام در روزهای آینده مجددا تضعیف شود.
شاخص کل در دو روز معاملاتی هفته قبل با رشدی ناچیز (درحدود 0.13درصد ) کار خود را خاتمه داد؛ با‌این‌حال روند مذکور از جذابیت چندانی برخوردار نبوده است که بتوان آن را آغازی بر بازگشت اعتماد به چرخه داد‌و‌ستدها دانست. با وجود اینکه بورس تهران به نیمه دوم مهرماه پا گذاشته است، اما کمبود نقدینگی سبب شده انتظارها برای آغاز یک روند صعودی با اما و اگرهای فراوانی روبه‌رو باشد. در هفته گذشته نرخ دلار بازار آزاد در کانال 49هزار تومان در نوسان بود که نشانه‌ای از همراهی این بازار با کند شدن انتظارات تورمی است. اما با توجه به اینکه نرخ دلار محاسباتی معاملات در بورس‌کالا همچنان با سیاست‌های دستوری کنترل می‌شود، نباید انتظار داشت محصولات مزبور وارد چرخه رشد شوند. از این‌رو با عنایت به اینکه معاملات بورس کالا براساس قیمت پایه تعیین‌شده انجام می‌شود، تا زمانی که این نرخ اجازه صعود به سطوح بالاتر را نداشته باشد، نمی‌توان شاهد تغییرات مثبت در جهت رشد بازارهای کالایی بود. در مورد قیمت‌های جهانی نیز وضعیت بر همین روال بوده و می‌توان گفت قیمت اقلام اثرگذار جهانی بر روند بورس در مسیر خنثی حرکت کرده است.
تداوم حرکت در مسیر نوسانی
اکنون باید دید آیا بازار سهام می‌تواند در روزهای آینده سرمایه‌گذاران را غافلگیر کند یا نه. تحلیلگران معتقدند با اتمام مهرماه، وضعیت تالار شیشه‌ای رو به بهبود خواهد رفت. در همین رابطه مرتضی کاظم‌پور، کارشناس بازار سرمایه، با تاکید بر روند نوسانی نماگرهای سهامی در هفته جاری، افزود: در هفته‌های گذشته بر ریسک‌پذیری بازار سهام افزوده شده‌است. در بررسی این اتفاق عوامل مختلفی دخیل بوده‌اند. اما قبل از پرداختن به متغیرهای اثرگذار بر این روند، یک پرسش مهم مطرح می‌شود؛ در بازاری که به‌صورت مستمر با حواشی مختلف از سوی سیاستگذار دست به گریبان است، چرا باید انتظار داشت که سرمایه‌گذاران پول خود را وارد آن کنند؟ نیمی از سال گذشته اما همچنان مشخص نیست که سیاستگذار در خصوص عرضه و قیمت‌گذاری خودرو در بورس کالا، عرضه فولاد و سیمان، کنترل قیمت ارز و مواردی از این قبیل چه راهبردهایی را دنبال می‌کند. طبیعتا در چنین شرایطی نمی‌توان از فعالان اقتصادی انتظار داشت که پول خود را وارد این بازار پرریسک کنند. با بررسی رفتار معامله‌گران از نیمه اردیبهشت می‌توان این‌طور استنباط کرد که اوج بلاتکلیفی در خصوص ورود پول به همین دوره بازمی‌گردد که سیاستگذاران با ایجاد موانع متعدد، نه‌تنها راهبردهای حمایتی در بورس تهران را پیاده نکردند، حتی زمینه‌ساز فرار پول حقیقی قابل‌توجه از این بازار نیز شدند. اگرچه بازارهای موازی نیز درگیر رکود هستند اما شواهد حاکی از آن است که سیاستگذار نگاهی تبعیض‌آمیز نسبت به بازار‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها دارد. در واقع با توجه به نقطه‌ضعف تالار شیشه‌ای در خصوص مباحث اقتصادی، اظهارات گوناگون به صورت غیرمستقیم بر سرعت خروج پول از بازار سهام افزوده است؛ ازاین‌رو در چنین فضایی که سیاستگذار در تلاش برای اعمال دستورالعمل‌های بدون پشتوانه است، انتظارات در جهت جهش بورس عملا منتفی است.
به گفته این کارشناس، به نظر می‌رسد بازار سهام در کوتاه‌مدت بر مدار نوسانی حرکت کند. او در همین رابطه گفت: حرکت در مدار نوسانی همراه با ارزش معاملات ناچیز از سناریوهای احتمالی قوی در این خصوص است. اگرچه برخی از سهام به لحاظ تکنیکالی با اصلاح قیمتی که دچار آن شدند در وضعیت مناسبی برای خرید قرار دارند، اما ریسک‌های حاکم بر بازار مانع از تقویت سمت تقاضا خواهد شد. برخی از نبود پول در بازار گلایه دارند اما در روزهای قبل پذیره‌نویسی «شگستر» نشان داد پول در بازار وجود دارد. همان‌طور که ملاحظه کردیم در کمتر از دو روز مبلغی در حدود 2همت جذب شرکت فوق شد؛ بنابراین وجود حواشی بیرونی سبب‌شده پول با‌احتیاط و به‌سختی وارد بازار شود. این روند حتی ممکن است تا پایان سال به درازا بکشد. اگرچه با ورود به اواسط تابستان، برخی از گمانه‌زنی‌ها از بازگشت زودهنگام شاخص کل به قله اردیبهشت حکایت می‌کرد، اما با بررسی رفتار سیاستگذار می‌توان این‌گونه نتیجه‌گیری کرد که حتی دستیابی به کانال 2میلیون و 535هزار واحدی تا پایان سال دور از دسترس است. مرتضی کاظم‌پور با اشاره به وضعیت معامله‌گران مختلف اظهار کرد: درحال‌حاضر معامله‌گران به دو دسته تقسیم می‌شوند. گروهی از معامله‌گران در انتظار بهبود بازار هستند تا همزمان با دریافت سیگنال‌های مثبت و قوی، وارد بازار شوند و اقدام به خرید سهام کنند. این اتفاق منوط به آن است که بازار به صورت مستمر طی روزهای آینده با رشد پیوسته روبه‌رو شود. اما بعد از ورود به فاز منفی و امتناع بزرگان از خرید، برخی از معامله‌گران به لاک دفاعی فرو‌خواهند رفت و ترجیح می‌دهند از دور نظاره‌گر بازار باشند. وضعیت صنایع مختلف نیز نشان می‌دهد پول در حال جا‌به‌جا شدن است. در برخی روزهای معاملاتی سیمانی‌ها یک‌دست سبز می‌شوند و در برخی روزها نیز زراعی‌ها به دسته سبزپوشان می‌پیوندند. ارزش معاملات کنونی که در محدوده پایین کانال 4هزار میلیارد تومان قرار دارد نیز از وجود نوسان‌گیرهای بازار حکایت می‌کند.
تحلیل‌ها از P/E بازار حکایت از آن دارد که اکنون نسبتP/E بازار و شرکت‌ها پایین است. هرچند بازار ارزان است و وضعیت حباب‌گونه مشاهده نمی‌شود، اما می‌توان گفت این شرایط به دلیل ریسک‌های متعدد و متنوع بر بازار ایجاد شده است؛ عاملی که منجر به بی‌رغبتی پول به تالارشیشه‌ای شده است. از این‌رو این عامل (P/E پایین بازار و شرکت‌ها) طی هر شرایطی نمی‌تواند گواه بر ورود پول باشد.P/E پایین در صورتی می‌تواند منجر به احیای بازار شود که حال بازار خوب باشد. اکنون که بورس تهران با اظهارات منفی قانون‌گذاران دست‌و‌پنجه نرم می‌کند حتی افت بیشتر قیمت بازار مبتنی بر ارزندگی بازار نیست. او در ادامه به وضعیت مبهم برخی متغیرهای اثرگذار بر بازار پرداخت و گفت: با توجه به وضعیت متغیرهای اثرگذار بر این بازار، از جمله نرخ دلار، بی‌ثباتی و ناآرامی در روابط ایران، آمریکا و اروپا، ورود مجدد خودرو به بورس کالا و قیمت‌گذاری دستوری در صنعت شوینده که (به یکی از صنایع زیان‌ده مبدل شده است) به نظر می‌رسد چالش‌های بورسی‌ها تداوم یابد. در شرایط کنونی که تنها صنعتی که با حداقل حواشی دست به گریبان است، صنعت داروسازی است که آن هم در وضعیت چندان مناسبی قرار ندارد. «صنعت دوده» نیز از جمله صنایعی است که در گروه صنایع کم‌ریسک قرار دارد. مابقی صنایع درگیر حواشی بسیاری هستند. به همین دلیل مردم و صندوق‌ها برای ورود پول ریسک نمی‌کنند.
