به گزارش ایران اکونومیست، رئیس کل بانک مرکزی در اظهارات اخیر خود، علت بسیاری از مشکلات نظام بانکی را بنگاه داری بانک ها اعلام کرد و از برنامه‌های بانک مرکزی برای بهبود این شرایط گفت.
یکی از چالش‌های اقتصاد ایران در نظام بانکی کشور، بنگاه داری بانک‌هاست؛ چالشی که از دلایل مهم ناترازی بانک‌ها محسوب می‌شود و این ناترازی از مسیر اضافه برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی، به آتش تورم دامن می‌زند.
با وجود اینکه بنگاه داری بانک‌ها سابقه‌ای طولانی در اقتصاد ایران دارد اما این موضوع در سال‌های اخیر اوج گرفته و مورد توجه دولت‌ها بوده است؛ طوری که مسئولان دولت و بانک مرکزی بارها با نکوهش بنگاهداری توسط بانک‌ها، سعی کرده‌اند که با تهدید آنها از گسترش این موضوع جلوگیری کنند.
حتی چندی پیش، دیوارنگاره میدان ولیعصر تهران نیز با جمله «بانک‌ها غلط می‌کنند با پول مردم بنگاه داری کنند» که از سخنان رهبری در سال 97 خطاب به مسئولان دولت بود، به این موضوع اختصاص یافت. البته طولی نکشید که فشار بانک‌ها باعث جمع شدن این دیوارنگاره شد.
در روزهای اخیر نیز یکی از محورهای جلسه مشترک رئیس کل بانک مرکزی با مدیران عامل بانک‌ها، موضوع بنگاه داری بود و محمدرضا فرزین با تاکید بر اینکه در این زمینه نمی‌توان نسخه واحدی برای تمامی بانک‌ها تجویز کرد، اعلام کرد که فعالیت بنگاهداری بانک‌های تجاری قابل قبول نیست و این بانک‌ها باید با فروش بنگاه‌ها، از بنگاه داری خارج شوند.
نقش بنگاه‌ها در مشکلات شبکه بانکی
رئیس کل بانک مرکزی در ادامه اظهارات خود در این جلسه توضیح داد: «امروز شاهد هستیم که برخی از بانک‌ها که بانک تجاری هستند، بنگاه داری می‌کنند و این به یک معضل اساسی برای شبکه بانکی تبدیل شده است. چندین سال است که این مساله هم در قانون رفع موانع تولید و هم در قانون برنامه دیده شده، اما همچنان حل نشده است.»
وی همچنین در ادامه افزود: «اگر بانکی بنگاه داری می‌کند، بر این بنگاه‌ها نیز باید نظارت وجود داشته باشد. چراکه الان بانک‌هایی وجود دارند که کار بنگاه داری می‌کنند اما به دلیل نفوذ سهامداران، اعم از دولتی و غیردولتی، بر بنگاه‌ها ناکارایی حاکم است. طوری که بسیاری از مسائل و مشکلات شبکه بانکی ناشی از اتفاقاتی است که در بنگاه‌ها می‌افتد و بانک مرکزی هیچ اطلاعی ندارد.»
رئیس شورای پول و اعتبار یکی دیگر از معضلات در بنگاه داری بانک‌ها را وجود بنگاه‌های چندلایه عنوان کرد و توضیح داد که این موضوع نظارت را دشوار کرده و احتمال فساد را افزایش می‌دهد. به حدی که در برخی موارد حتی هیات مدیره بانک‌ها هم از اتفاقاتی که در این بنگاه‌ها می‌افتد، خبر ندارند.
لزوم انتخاب مدیران خارج از کارکردهای سیاسی
البته فرزین در اظهارات خود بانک مرکزی را نماینده حفظ حقوق سپرده‌گذاران در شبکه بانکی دانست و تاکید کرد که بانک مرکزی علاوه بر نظارت بر بانک‌ها، باید از فرآیند اتفاقاتی که در بنگاه‌های وابسته به آنها رخ می‌دهد نیز مطلع باشد. زیرا بنگاه‌های بانک‌ها هم با سپرده‌های مردمی ایجاد می‌شوند و این پول متعلق به مردم است.
وی در ادامه به موضوع انتخاب مدیران بانکی و بنگاه‌های مرتبط به این بانک‌ها نیز گریزی زد و تاکید کرد که ورود افراد متخصص در پست‌های مدیریتی باید خارج از کارکردهای سیاسی باشد. زیرا فشارهای حاکم در این زمینه به بنگاه داری بانک‌ها آسیب وارد می‌کند و معاونت نظارت بانک مرکزی باید برای این بخش نیز برنامه مشخصی داشته باشد.
چرا بانک‌ها بنگاه داری می‌کنند؟
همانطور که فرزین تاکید کرده، بانک مرکزی به عنوان نهاد ناظر در نظام بانکی، مسئولیت برخورد با بانک‌ها در زمینه بنگاهداری را بر عهده دارد. با این حال به نظر می‌رسد که عملکرد بانک مرکزی در این زمینه تاکنون به تهدید مدیران بانکی خلاصه شده و بی‌حاصل بوده است. با این وجود کارشناسان عقیده دارند که باید ریشه‌ای‌تر به این موضوع نگاه کرد.
با وجود اینکه عوامل مختلفی در بروز چنین مشکلاتی اثر دارند، اما تورم مزمن در اقتصاد ایران و به دنبال آن، سیاست‌گذاری‌های نادرست اقتصادی، نقش مهمی را در این میان ایفا می‌کنند.
سرکوب نرخ بهره در شرایط تورمی ایران، نرخ بهره حقیقی را در اقتصاد کشور منفی کرده و سبب شده که انجام عملیات بانکداری برای بانک‌ها به صرفه نباشد. بنابراین بانک‌ها برای کسب درآمد به فعالیت‌های دیگری جز عملیات بانکداری روی می‌آورند.
در این میان، بخش بزرگی از سرمایه بانک‌ها هم به سوی بازار مسکن روانه می‌شود. زیرا بازار مسکن در اقتصاد ایران همواره سودده بوده و تقریبا بدون ریسک است. به همین دلیل است که طبق گزارش‌های رسمی بانک مرکزی، ارزش روز اموال غیرمنقول 16 بانک به بیش از 150 هزار میلیارد تومان می‌رسد.
هزار و یک مشکل برای فروش اموال مازاد بانک‌ها
از سوی دیگر، به نظر می‌رسد که با وجود تاکید فراوان بر لزوم فروش اموال مازاد بانک‌ها، شرایط همچنان برای این موضوع مهیا نیست.
موضوعی که هادی اخلاقی، مدیرعامل بانک تجارت، چندی پیش به آن اشاره کرد و گفت: «در حال حاضر اگر بانک‌ها بخواهند دارایی‌های خود را بفروشند، با هزار و یک مشکل مواجه می‌شوند. بانک‌ها نگران هستند که پس از فروش دارایی‌های خود به چندین نفر پاسخگو باشند. بنابراین باید موجبات این موضوع نیز فراهم شود.»
بنابراین بانک مرکزی علاوه بر آنکه باید نقش نظارتی خود را با جدیت بیشتری دنبال کند، باید شرایط را برای فروش اموال مازاد بانک‌ها نیز فراهم شود. با این وجود همچنان مهم‌ترین اقدام در این مسیر، حل مشکلات ریشه‌ای نظام بانکی است تا بانک‌ها انگیزه‌ای برای بنگاه داری نداشته باشند.
