به گزارش ایران اکونومیست، ریترکشن، بازپس‌گیری یا سلب اعتبار مقالات علمی؛ فرآیندی است که طی آن یک مقاله منتشر شده در یک مجله علمی به دلیل وجود شبهه در مورد اعتبار یافته‌های آن، برچسب «سلب اعتبار شده» یا «Retracted» می‌خورد. مقاله‌های ریترکت‌شده معمولا از فهرست مقالات مجله حذف نمی‌شوند، ولی در یک بیانیه عنوان می‌شود که نباید به داده‌های این مقاله اتکا کرد.
دلایل ریترکت شدن مقالات متفاوت است و موارد گوناگونی از جمله عدم رعایت مالکیت فکری و سرقت علمی، داده‌سازی، وجود اشتباه اساسی در محاسبات، شبهه در فرآیند داوری، انتشار مقاله در چند مجله، شبهه در نحوه تالیف مقاله (مقاله خریداری شده از مراکز خرید و فروش مقاله یا کارخانه‌های مقاله‌سازی) می‌توانند سبب سلب اعتبار شدن یک مقاله شوند.
با افزایش تولیدات علمی در سراسر جهان، میزان ریترکشن مقالات نیز در دنیا افزایش یافته است. در ایران نیز به واسطه افزایش مقالات، مقالات سلب اعتبار شده نیز افزایش پیدا کرده‌اند. بر اساس آمار مقالات ریترکت‌شده که اول اسفندماه ۱۴۰۰ در پنجاه و پنجمین اجلاس معاونان پژوهش و فناوری دانشگاه‌ها و رؤسای پژوهشگاهی سراسر کشور، ارائه شد؛ ایران تا سال ۲۰۲۲ میلادی از نظر تعداد مقالات ریترکت‌شده، در دنیا رتبه هشتم را پس از کشورهای چین، آمریکا، انگلستان، هند، ژاپن، آلمان و کانادا داشته است.
نسبت مقالات ریترکت‌شده در هر ۱۰ هزار مقاله نشان می‌دهد که ایران در رتبه دوم پس از چین قرار دارد و از هر ۱۰ هزار مقاله منتشرشده در ایران، ۱۱.۵۸ مقاله، ریترکت شده است.
اکتبر ۲۰۱۸ ( آبان ۱۳۹۷) در یک گزارش نشریه ساینس نیز عنوان شده بود که ایران در شاخص نسبت تعداد مقالات ریترکت‌شده به ازای مقالات منتشر شده، جایگاه اول را در بین کشورهای جهان داشته است.
دکتر پیمان صالحی، معاون پژوهشی وزیر علوم در گفت‌وگو با ایران اکونومیست، در مورد مقالات ریترکت‌شده یا سلب اعتبار شده، گفت: نسبت مستقیمی بین تعداد مقالات و ریترکشن آن‌ها وجود دارد و هر چه تعداد مقالات بیشتری تولید شود، میزان مقالات سلب اعتبار شده نیز افزایش می‌یابد. کشورهای آمریکا و چین بالاترین آمار را در مقالات ریترکت شده دارند.
وی با بیان اینکه بررسی‌ها نشان می‌دهد که بسیاری از مقالات ریترکت‌شده مربوط به وزارت علوم نیستند، تاکید کرد: بسیاری از این مقالات به دلیل عدم آگاهی پژوهشگران از قوانین و مقررات ریترکت می‌شوند. برای مثال بسیاری از پژوهشگران ما نمی‌دانند که مجاز به استفاده از شکل‌های یک مقاله دیگر بدون ارجاع به آن مقاله نیستند. بسیاری از موارد مقالات سلب اعتبارشده به دلیل این موارد است و یا برخی اعضای هیات‌علمی از یک ماده شیمیایی استفاده کردند و شرکت تولیدکننده آن ماده را اشتباه ذکر کردند.
معاون پژوهشی وزیر علوم با تاکید بر اهمیت آموزش اخلاق در پژوهش برای آگاهی پژوهشگران، گفت: وظیفه ما به عنوان وزارت علوم، «آموزش» است. ما کارگاه‌های مفصلی را در مورد سلب اعتبار مقالات در نظر گرفته‌ایم که در نشست بعدی معاونان پژوهش و فناوری برای مسؤولان برگزار خواهیم کرد. همچنین ظرف کوتاه‌ترین زمان ممکن ما اولین کارگاه ریترکشن را برای اطلاع‌رسانی به اعضای هیات‌علمی به صورت وبینار برگزار می‌کنیم. ما برنامه‌ریزی منسجمی داریم که تا پایان سال این کارگاه‌ها را برگزار کنیم و از طریق مکانیسم‌های موجود در جلسات مناطق چندگانه پژوهشی نیز اطلاع‌رسانی خواهیم کرد.
صالحی در پاسخ به سؤال ایران اکونومیست در مورد ضروت آموزش اخلاق در پژوهش به عنوان یک واحد درسی، گفت: همه اعضای هیات‌علمی که استخدام می‌شوند ملزم به گذراندن دوره‌های مهارت‌افزایی هستند. ما در حال پیگیری این موضوع از طریق دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها هستیم که اعضای هیات‌علمی تازه استخدام، دوره‌های اخلاق در پژوهش را به صورت دوره‌های مهارت‌افزایی بگذرانند.
وی اظهار کرد: این موارد از آخرین مصوبات کارگروه اخلاق در پژوهش وزارتی است و به تمام دانشگاه‌ها ابلاغ شده است. پیشنهاد ما این است که در دوره‌های مهارت‌افزایی اعضای هیات‌علمی جوان این آموزش‌ها وارد شود و مطمئنم که با چند ترم آموزش می‌توان به شدت از این موارد جلوگیری کرد و امیدواریم که با این پیشنهاد موافقت شود.
