نگرانی آمریکا از عقب ماندن در تکنولوژی هایپرسونیک

به گزارش ایران اکونومیست، نشریه وال استریت ژونال در گزارشی درباره چالش آمریکا برای توسعه تسلیحات هایپرسونیک (ما فوق صوت) نوشت:

«پکن اخیرا این سلاح را بر فراز دریای چین جنوبی شلیک کرد که در ضمن گردشش به دور زمین سرعت بیش از ۱۵۰۰۰ مایل بر ساعت داشت. این سلاح با سرعتی دست کم ۲۰ برابر بیشتر از سرعت صوت پرواز کرده و قابلیت رسیدن به هر جایی در زمین در کمتر از یک ساعت را دارد.

این موشک هایپرسونیک چین در خاتمه آزمایشش در تابستان ۲۰۲۱ به نزدیکی هدفی در داخل چین اصابت کرد اما این اتفاق لرزه بر اندام واشنگتن انداخت. مقام‌های امنیت ملی آمریکا تایید کردند که پکن یک سلاح هایپرسونیک – موشکی که قادر به رسیدن به سرعت دست کم پنج برابر سرعت صوت است – را پرتاب کرده است.

این دسته از سلاح‌ها می‌توانند با سرعت فوق‌العاده زیادی حمله کنند، از فواصل خیلی دور شلیک شوند و از اکثر سامانه‌های پدافند هوایی بگریزند. آنها قادر به حمله کلاهک‌های متعارف و کلاهک‌های هسته‌ای هستند. چین و روسیه هم اکنون این تسلیحات را در اختیار و در وضعیت آماده برای استفاده دارند اما آمریکا هنوز به چنین تسلیحاتی دست نیافته است.

آمریکا بیش از ۶۰ سال است که میلیاردها دلار را در قالب ده‌ها برنامه برای دستیابی به نسخه خودش از این فن آوری سرمایه گذاری کرده است. اما این تلاشهایش یا به شکست منجر شده‌اند یا قبل از آنکه شانس موفقیت بیابند لغو شده‌اند.

حالا واشنگتن که در دهه‌های اخیر بودجه‌هایش را صرف جنگ با تروریست‌ها و شبه نظامیان کرده، بار دیگر منابعش را به حوزه تسلیحات هایپرسونیک اختصاص می‌دهد. در بودجه سال ۲۰۲۳ پنتاگون، بیش از پنج میلیارد دلار برای این گروه از تسلیحات اختصاص داده شده است. آمریکا از طرفی در اتفاقی که در گذشته کمتر مشابهش دیده شده، به سراغ بخش خصوصی شامل سرمایه‌داران ریسک پذیر دره سیلیکون رفته تا از آنها در مسیر توسعه این تسلیحات کمک بگیرد.

بودجه تنها یک بخش از چالش آمریکا برای برقراری دوباره تسلطش در حوزه فن آوری‌های نظامی کلیدی همزمان با ورود به دوران جدید رقابت ابرقدرتی است. آمریکا در تلاشی شدید برای برابری با چین در مجموعه‌ای از فن آوری‌های نظامی اعم از هوش مصنوعی تا بیوتکنولوژی است.

نگرانی دیگر پنتاگون نیز فعالیت‌های مسکو در حوزه تسلیحات هایپرسونیک به رغم مبتنی بودن این تسلیحات روسیه بر تحقیقات مربوط به دوران جنگ سرد و پیچیدگی کمتر تسلیحات هایپرسونیک روسیه در مقایسه با تسلیحاتی که اکنون چین در دست توسعه دارد، است.

مسکو تسلیحاتی با قابلیت تهدید کردن نیروهای ناتو در اروپا ساخته و ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه اخیرا به تمجید از موشک هایپرسونیک "آوانگارد" کشورش که می‌تواند به خاک آمریکا برسد، پرداخت.

مشکلاتی که پنتاگون در مسیر توسعه تسلیحات هایپرسونیک تجربه کرده شامل شکست آزمایشات پروازی، ناکافی بودن زیرساختها برای آزمایش و فقدان وجود یک برنامه جامع و واضح برای استقرار این تسلیحات هستند. این وضعیت موجب شده که چند مقام سابق آمریکایی زنگ خطر را به صدا در آورند.

جان هایتن که در زمان آزمایش سلاح هایپرسونیک چین، معاون رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا بود و هم اکنون بازنشسته شده، اظهار کرد: نگرانی من نسبت به عدم حصول پیشرفت در توسعه تسلیحات هایپرسونیک در آمریکا تنها رو به افزایش بوده است. لازم است ما در چندین مسیر سریع تر حرکت کنیم.

وجود تسلیحات هایپرسونیک در دست قدرتهایی نظیر چین و روسیه این پتانسیل را دارد که توازن راهبردی که مدتها زیربنای سیاستگذاری دفاعی آمریکا بوده را تغییر دهد. ارتش آمریکا احتمالا هنوز قدرتمندترین ارتش در جهان است و وجود موشک‌های هایپرسونیک به یک دشمن آمریکا اجازه می‌دهد برتری نظامی آن را از جمله با گریز از سامانه‌های هشدار اولیه آمریکا که برای تشخیص حملات به قاره آمریکای شمالی طراحی شده‌اند یا با حمله به قوای دریایی آمریکا نظیر ناوهای هواپیمابر و پایگاه‌های مهم واشنگتن در دیگر کشورها به چالش بکشد.

حتی پیشرفته‌ترین رزمناو آمریکایی نیز در دریای چین جنوبی در برابر حمله با سلاح هایپرسونیک بی دفاع خواهد بود.

موشک‌های بالستیک می‌توانند با سرعتهای مافوق صوت حرکت کنند اما آنها از یک مسیر پروازی قابل پیش بینی پیروی می‌کنند که کار را برای رهگیری کردن آنها قبل از اصابت به یک هدف آسانتر می‌کند. موشک‌های کروز نظیر موشک آمریکایی تاماهاک موشک‌های مانور پذیر هستند اما اکثرا با سرعتی کمتر از سرعت صوت حرکت می‌کنند.

موشک‌های هایپرسونیک در ضمن داشتن سرعت بالا، توانمندی پرواز در ارتفاع پایین و مانور حین پرواز را داشته و این کار رادار یا ماهواره برای شناسایی آنها را سخت تر می‌کند. رهگیری این تسلیحاتت با سامانه‌های پدافندی کنونی تقریبا غیرممکن است.

پکن در زمان بروز یک نبرد فرضی در دریای چین جنوبی می‌تواند در صورت استفاده از موشک‌های هایپرسونیک برد دسترسی خود را بیش از دو برابر کرده و با وجود آنها کشتی‌های آمریکایی در این منطقه تقریبا بی دفاع می‌شوند. چین حتی می‌تواند با آنها به گوام که میزبان هزاران سرباز آمریکایی و تاسیسات نظامی مهم واشنگتن است، حمله کند.

آمریکا شروع به سرمایه گذاری در سامانه‌های پدافند موشکی که بتوانند موشک‌های هایپرسونیک را خنثی کنند کرده است. یکی از این سرمایه‌گذاری‌های آمریکا مربوط به یک پروژه مشترک با ژاپن برای توسعه چنین سامانه‌هایی است. با این حال هنوز آمریکا در اول راه توسعه چنین سامانه‌هایی است و انتظار نمی‌رود دست کم تا ۱۰ سال دیگر بتواند چنین سامانه‌ای را به خدمت بگیرد.

چین در طول یک دهه گذشته، صدها بار دست به پرواز آزمایشی این نسل جدید از تسلیحات زده است. پکن هم اکنون تسلیحات هایپرسونیک آماده برای استقرار در زرادخانه تسلیحاتش دارد. روسیه نیز چنین موشک‌هایی را در اختیار داشته و از آنها علیه اوکراین استفاده کرده است.

مقام‌های اطلاعاتی آمریکا و پنتاگون هنوز برآوردی از این که روسیه و چین چه تعداد از این موشک‌ها در اختیار دارند منتشر نکرده‌اند. آمریکا تنها کسر کوچکی از تعداد آزمایش‌های چین در حوزه تسلیحات هایپرسونیک را انجام داده و هنوز به صورت عملی هیچ موشک هایپرسونیکی را در ارتش خود مستقر نکرده است.

با این حال مهندسان آمریکایی سالهاست که در حال پیشبرد تحقیقات در حوزه تکنولوژی تسلیحات هایپرسونیک بوده و به روی این تکنولوژی در زمینه موشکها و هواپیماها کار می‌کنند.

سابقه تحقیقات در این حوزه به اواخر دهه ۱۹۵۰ برمی‌گردد. در آن دوران ارتش آمریکا یک هواپیمای سرنشین دار هایپرسونیک آزمایشی تحت عنوان هواپیمای ایکس-۱۵ را به پرواز در آورد. این برنامه هر چند با موفقیت پیش می‌رفت اما در سال ۱۹۶۸ به دلیل درگیر شدن آمریکا در جنگ ویتنام لغو شد. هواپیماهای هایپرسونیک برای مبارزه با نیروهای شبه نظامی در جنگل‌های ویتنام چندان مناسب به نظر نمی‌رسیدند.

رونالد ریگان، رئیس جمهور اسبق آمریکا در دهه ۱۹۸۰ علاقه آمریکا به تسلیحات برخوردار از تکنولوژی هایپرسونیک را احیا کرده و برنامه‌هایی برای توسعه یک هواپیمای هایپرسونیک با قابلیت پرواز کردن مسیر واشنگتن تا توکیو در عرض دو ساعت را اعلام کرد. بعد از آن آمریکا دست کم ۱.۷ میلیارد دلار روی توسعه نمونه پروتوتایپ این هواپیمای سرمایه گذاری کرد اما چنین هواپیمایی هرگز پرواز نکرد و این برنامه بعد از پایان جنگ سر لغو شد.

تا به امروز هنوز هیچ کشوری در جهان یک هواپیمای هایپرسونیک سرنشین‌دار را به پرواز در نیاورده است. آمریکا و دیگر ارتشهای جهان جنگنده‌های مافوق صوت سوپرسونیکی دارند به این معنی که می‌توانند از سرعت صوت فراتر رفته و به سرعت یک ماخ برسند اما هیچ کدام تکنولوژی هایپرسونیک یعنی رسیدن به سرعت پنج برابر صوت یا پنج ماخ را ندارند.

چین در این میان با دست زدن به پروازهای آزمایشی مکرر تلاش‌هایش در حوزه توسعه تسلیحات هایپرسونیک را تسریع کرده و روسیه نیز که از مدت‌ها قبل در این زمینه سرمایه‌گذاری کرده، به شکلی مشابهی برنامه‌اش را پیش می‌برد. پکن اغلب از نتایج تحقیقات آمریکایی‌ها در حوزه تکنولوژی هایپرسونیک که برای چند دهه با بودجه دولت آمریکا به اجرا در آمده و به شکل علنی در مجلات علمی منتشر شدند نیز بهره برده است.

محققان آمریکایی یک بار نتایج تحقیقات خود در حوزه دینامیک سیالات محاسباتی که به مدل‌سازی پرواز هایپرسونیک کمک می‌کرد را منتشر کردند اما بعدا مشاهده کردند که چین برای کدهایی که توسعه داد به وضوح از کدهای توسعه‌یافته در آمریکا استفاده کرد.

لیو پنگیو، سخنگوی سفارت چین در واشنگتن، گفت که آمریکا قبل از چین در حوزه هایپرسونیک فعالیت کرده و واشنگتن را به اشاعه فناوری هایپرسونیک متهم کرد. وی در بیانیه‌ای نوشت: ما هرگز وارد مسابقه تسلیحاتی با هیچ کشوری نخواهیم شد.

در این میان، روسیه هم که تحولات آمریکا را نیز از نزدیک دنبال می‌کرد، کار بر روی برنامه‌های هایپرسونیک خود را که در طول جنگ سرد دنبال می‌کرد، دوباره از سر گرفت.

ریچارد هالیون، تحلیلگر حوزه هوافضا که برای بیش از ۵۰ سال تحولات در حوزه فن آوری هایپرسونیک را از نزدیک دنبال کرده است، می‌گوید: "اساسا ما به جهان در حوزه هایپرسونیک آموزش دادیم."

مقامات پنتاگون اکنون در حال بحث هستند که چگونه به این تقویت تسلیحات هایپرسونیک در جهان واکنش نشان دهند. برخی از آنها استدلال می‌کنند که ایالات متحده باید بیشتر بر روی سامانه‌های پدافندی تمرکز کند تا موشک. برخی دیگر می‌گویند حتی اگر دشمنان آمریکا تعداد موشک‌های هایپرسونیک بیشتری داشته باشند، تسلیحات هایپرسونیک آمریکا - حتی اگر هنوز مستقر نشده باشد - در نهایت پیشرفته‌تر خواهند بود. خیلی از آنها معتقدند که تعداد موشک‌ها در رقابت بر سر تسلیحات هایپرسونیک اهمیت نخواهد داشت. هایدی شیو، کارشناس امور فن آوری ارشد پنتاگون به کنایه پرسید: "آیا رقابت به این معنی است که اگر تو ۱۰ موشک داری من باید ۱۱ تا موشک داشته باشم؟"

نیروی هوایی آمریکا سال گذشته میلادی به شرکت تسلیحات سازی ریتیون تکنولوژیز که با مخفف آر.تی.ایکس شناخته می‌شود، قراردادی به ارزش نزدیک به یک میلیارد دلار برای توسعه موشک کروز هاپیرسونیک که از هواپیما پرتاب و برای حمله به کشتی‌های دشمن طراحی شود اعطا کرد. نیروی زمینی آمریکا نیز امید داشت که امسال اولین موشک هایپرسونیک ارتش آمریکا که از کامیون پرتاب شود را در اختیار داشته باشد.

پیشرفت آمریکا در حوزه این تسلیحات تا حدی متوقف شده چون ساخت سلاح‌های هایپرسونیک بسیار دشوار است. حرکت با سرعت بیشتر از یک مایل در ثانیه گرمای بیش از ۲۰۰۰ درجه فارنهایت تولید می‌کند که فراتر از تحمل اکثر مواد است. وس کرمر، رئیس شرکت ریتیون می‌گوید: "بزرگترین چالش در تکنولوژی هایپرسونیک همیشه مدیریت حرارت بوده است."

هزینه هم یک مشکل دیگر تحقیقات آمریکا در این حوزه است. بر اساس اعلام دفتر بودجه کنگره آمریکا، موشک‌های هایپرسونیک، که فرآیند تولیدی پیچیده‌تر و به مواد تخصصی‌تر نیاز دارند از موشک‌های معمولی بیشتر هزینه می‌برند و هزینه تولید آنها به اندازه حدودا یک سوم بیشتر از هزینه تولید موشک‌های بالستیک با قابلیت‌های مشابه است. کرمر گفت که موشک‌های هایپرسونیک یک "توانمندی ویژه" برای تعقیب اهداف متحرک که  در آن سرعت بسیار مهم است محسوب می‌شوند. او گفت: بدیهی است که برای هدف گرفتن یک پل که حرکت نمی‌کند به آنها احتیاج ندارید.

طرح نیروی زمینی آمریکا برای توسعه موشک هایپرسونیک دوربرد در سال جاری میلادی پس از لغو دقیقه نودی برنامه پرواز آزمایشی این موشک در اوایل ماه مارس با تردید مواجه شد. این نیرو این برنامه پرواز آزمایشی را پس از مشخص شدن فعال نشدن یک باتری در بررسی‌های پیش از آزمایش، لغو کرد. یک آزمایش مشابه دیگر ارتش آمریکا هم در اوایل ماه جاری میلادی لغو شد. نیروی زمینی آمریکا اکنون می گوید که این موشک را تا پس از آزمایش موفقیت آمیز آن مستقر نخواهد کرد.

نیروی هوایی آمریکا در ماه مارس پیشرفته ترین برنامه توسعه تسلیحات هایپرسونیکش توسط شرکت لاکهید مارتین را بعد از شکست خوردن چند آزمایش لغو کرد. فرانک کندال، مقام ارشد غیرنظامی نیروی هوایی آمریکا به قانونگذاران این کشور گفت، این نیرو به جایش به روی توسعه برنامه تولید موشک کروز هایپرسونیک توسط شرکت ریتیون تمرکز خواهد کرد. نمونه اولیه این موشک انتظار نمی‌رود که دست کم تا سال ۲۰۲۷ آماده استفاده شود.

طبق محتوای یک سند اطلاعاتی فوق محرمانه آمریکا که چندی پیش در شبکه اجتماعی دیسکورد افشا شد، واشنگتن معتقد است که پکن در اواخر فوریه موشک هایپرسونیک DF-۲۷ خود را به مدت ۱۲ دقیقه و در مسافت بیش از ۱۳۰۰ مایل به پرواز درآورده است. این موشک برای رسیدن به منطقه به اصطلاح دومین زنجیره جزایر آمریکا که شامل گوام می‌شود، طراحی شده است.

در این سند نوشته شد که این موشک احتمالاً به سامانه‌های پدافند هوایی آمریکا نفوذ خواهد کرد و چین در سال گذشته میلادی توانسته تعداد کمی از موشک‌های DF-۲۷ را آماده استفاده کند.

مسکو نیز بسیار موشک هایپرسونیک قدرتمند کینژال خود را که از آن برای حمله به اهدافی در اوکراین استفاده کرد، تبلیغ کرده است. از آنجایی که کینژال یک موشک بالستیک هوا پرتاب است، منتقدان این که، این موشک واقعا هایپرسونیک باشد را زیر سوال برده و می‌گویند که در برابر رهگیری آسیب پذیر است. روسیه همچنین ادعا می‌کند که موشک هایپرسونیک آوانگارد با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای که می‌تواند تا ۲۷ برابر سرعت صوت حرکت کند را آماده استفاده کرده است.»