به نقل از پترونت، قیمت‌های جهانی نفت پس از حدود سه ماه کاهش تدریجی، در روز 14 ماه اکتبر یکباره تقریباً 4 دلار به ازای هر بشکه یافت. در واقع، این بیشترین میزان کاهش قیمت نفت در یک روز طی بیش از یک سال بود و به این ترتیب، قیمت نفت خام برنت به 85 دلار به ازای هر بشکه رسید. این در حالی بود، که در ماه ژوئن، قیمت نفت برنت تا 115 دلار به ازای هر بشکه نیز رسیده بود.
در شرایط عادی، کاهش قیمت جهانی نفت خام منجر به رشد بیشتر اقتصاد جهانی خواهد شد. در واقع، کاهش 10 دلار به ازای هر بشکه نفت خام، معادل انتقال حدود 0.5 درصد از رشد ناخالص داخلی کشورهای صادرکننده نفت به کشورهای واردکننده نفت است. به این ترتیب، با توجه به افزایش مصرف، نفت ارزان‌تر سبب افزایش تولید و رونق اقتصاد خواهد شد.
اما این‌بار، موضوع به این سادگی نیست. در واقع، پرسش اقتصادی اصلی این است که آیا قیمت‌های پایین نفت حاکی از کاهش تقاضا است یا ناشی از افزایش عرضه نفت خام از جانب تولیدکنندگان. در صورتی‌که پاسخ، کاهش تقاضا باشد، مایه نگرانی خواهد بود. به عبارت دیگر، در این صورت قیمت نفت نشانه کاهش روند رشد اقتصاد جهانی است. بنابراین، در صورتی‌که دلیل رکود اقتصادی، امور مالی (وام‌های معوقه و غیره) باشد، نفت ارزان‌تر ممکن است رونق اقتصادی چندانی را به‌دنبال نداشته باشد. در واقع، ممکن است مصرف‌کنندگان درآمدهای خود را صرف بازپرداخت وام‌هایشان کنند. اساساً، قیمت ارزان‌تر نفت ممکن است در برخی از کشورها سبب افزایش خطر بروز رکود اقتصادی شود و چنین امری، مطلوب سیاستمداران نخواهد بود. از طرف دیگر، اگر عامل کاهش قیمت نفت، مازاد عرضه باشد، این امر بالقوه می‌تواند خبر خوبی محسوب شود. در واقع، به این ترتیب نفت ارزان‌تر نهایتاً می‌تواند منجر به افزایش مصرف در اقتصادهای بزرگ جهانی شود.
آنچه مسلم است، اقتصادی جهانی در حال‌حاضر وضعیت مساعدی ندارد. در ژاپن، تولید ناخالص داخلی در سه ماهه دوم سال جاری کاهش یافته است. در آلمان نیز وضع به همین ترتیب است و احتمال بروز بحران اقتصادی در این کشور وجود دارد. (آمارهای اخیر پیرامون تولید صنعتی و صادارت در آلمان، حاکی از وخامت اوضاع در این کشور است). در ایالات متحده، اخیراً روند رشد سرعت یافته است، اما با توجه به استانداردهای تاریخی، روند بازیابی توان اقتصادی در این کشور نیز ضعیف است. اخیراً صندوق بین‌المللی پول، برای سومین بار در سال جاری نرخ رشد مورد انتظار خود اقتصاد جهانی در سال 2014 را کاهش داده و نهایتاً، نرخ رشد را 3.3 درصد پیش‌بینی کرده است. البته، همچنان انتظار می‌رود که در سال 2015 نرخ رشد به تدریج افزایش یابد.
در واقع، رشد ضعیف‌تر به‌معنای تقاضای کمتر برای انرژی است. آژانس بین‌المللی انرژی اخیراً اعلام کرد که انتظار می‌رود تقاضای جهانی برای نفت خام در سال جاری تنها 700 هزار بشکه در روز افزایش یابد. این مقدار، 200 هزار بشکه در روز کمتر از مقدار پیش‌بینی‌شده قبلی توسط آژانس است.
با این وجود، کاهش تقاضا، تنها عامل دخیل در نوسان قیمت جهانی نفت نیست. در واقع، اخیراً عرضه نفت تا حد قابل‌توجهی افزایش یافته است. از ماه آوریل سال گذشته به بعد، کل خروجی نفت در جهان شدیداً افزایش یافته است. با توجه به داده‌های موجود، در اکثر ماه‌ها خروجی روزانه، 1 تا 2 میلیون بشکه بیشتر از خروجی روزانه در سال گذشته بوده است. در ماه سپتامبر، افزایش عرضه چشمگیرتر بوده و خروجی جهانی 2.8 میلیون بشکه در روز بیش از خروجی ماه سپتامبر سال گذشته بوده است.
در این میان، رشد عرضه عمدتاً ناشی از افزایش تولید در کشورهای غیرعضو در سازمان اوپک- به‌خصوص آمریکا- بوده است. در واقع، به لطف رونق صنعت شیل در ایالات متحده، خروجی این کشور افزایش چشمگیری یافته و در ماه سپتامبر به 8.8 میلیون بشکه در روز رسیده است (که 13 درصد بیش از سطح تولید در سال گذشته و 56 درصد بیش از سطح تولید در سال 2011 است). در روسیه نیز تولید نفت افزایش یافته، که حاکی از عدم تأثیرگذاری تحریم‌های غرب بر میزان تولید نفت در این کشور است. در ماه سپتامبر، خروجی نفت خام روسیه تا 10.6 میلیون بشکه در روز افزایش یافته است که بیشترین افزایش ماهانه از زمان فروپاشی شوروی تاکنون محسوب می‌شود.
بنابراین، تولید کشورهای غیرعضو اوپک افزایش یافته است. اما اعضای این سازمان نیز اخیراً تولید خود را افزایش داده‌اند. در لیبی که به دلیل بروز جنگ داخلی، سطح تولید نفت در ماه آوریل تا 200 هزار بشکه در روز کاهش یافته بود، در ماه سپتامبر افزایش یافت و به 900 هزار بشکه در روز رسید. این در حالی است که ظرفیت تولیدی این کشور، 1.5 میلیون بشکه در روز است و در آینده نزدیک ممکن این میزان خروجی بازیابی شود. در عراق نیز تولید نفت افزایش یافته است. نهایتاً، خروجی اوپک پس از حدود دو سال، از ماه سپتامبر روند صعودی خود را آغاز کرده و همزمان‌شدن آن با افزایش عرضه کشورهای غیرعضو در اوپک، سبب کاهش قیمت جهانی نفت شده است.
در حال حاضر، الگوهای جدید تجارت نفت نیز سبب وارد آوردن فشار روی قیمت‌ها شده است. در واقع، صادرکنندگان پیش از این، به‌طور غیررسمی کشورهای مختلف را بین خود تقسیم کرده بودند؛ نیجریه و ونزوئلا نفت خود را به ایالات متحده می‌فروختند، کشورهای کوچک حوزه خلیج فارس نفت خود را به ژاپن صادر می‌کردند و بقیه نیز به همین ترتیب. اما واردات ایالات متحده از 309 میلیون بشکه در ماه در سال 2010، اکنون به 236 میلیون بشکه در ماه رسیده است. از سوی دیگر، تقاضای کشورهای اروپایی نیز پایین است. بنابراین، رقابت برای دستیابی به سهم بیشتری از بازار آسیا، افزایش یافته است.
در واقع، عربستان سعودی اخیراً با کاهش قیمت فروش نفت به کشورهای آسیایی و افزایش (107 هزار بشکه‌ای) خروجی نفت خود در ماه سپتامبر، آن هم در زمانی که صادرکنندگان خواهان کاهش عرضه بودند، دیگر اعضای اوپک را شوکه کرد. اعضای اوپک به‌منظور تصمیم‌گیری پیرامون سطح خروجی این سازمان، در ماه نوامبر با یکدیگر ملاقات خواهند کرد. اما همان‌طور که وزیر نفت کویت اخیراً خاطرنشان کرده است، بعید به‌نظر می‌رسد که در حال‌حاضر و با توجه به وابستگی بودجه‌ای شدید کشورهای صادرکننده به سودهای نفتی، کاهش تولید از جانب اعضای اوپک امکان‌پذیر باشد. به این ترتیب، نمی‌توان با قطعیت گفت که چه زمانی و با چه قیمتی، تقاضا جهانی برای نفت افزایش خواهد یافت.
*مهر
ف/ف
