به گزارش ایران اکونومیست، نگاهی کوتاه به کارنامه دو ساله دولت سیزدهم در حوزه آموزش عالی نشان می‌دهد بازگشایی آموزش حضوری دانشگاهها و موسسات آموزش عالی و بازگشت دانشجویان به کلاس‌های درس پس از شیوع ویروس کرونا شاید مهم ترین اقدام و عملکرد این دولت به شمار برود. در واقع پس از گذشت دو سال از آموزش مجازی شرایط تقریبا به گونه ای پیش رفت که بازگرداندن دانشجویان به دانشگاه برای آموزش حضوری سخت بود. چراکه از طرفی، دانشجویان به نحوی به آموزش مجازی عادت کرده بودند و از طرفی دیگر، دانشگاهها نیز به دلیل وجود مشکلات اقتصادی، بحث بودجه و گرانی‌های این دو سال اخیر، شرایط سختی برای بازگشت به آموزش حضوری داشتند.
البته تا قبل از آغاز ترم مهر ۱۴۰۰ مانع اصلی برای بازگشت دانشجویان عدم واکسیناسیون همگانی جامعه دانشگاهی بود. به نحوی که به دلیل تکمیل نشدن فرایند واکسیناسیون دانشگاهیان، سال تحصیلی جدید در مهر ۱۴۰۰ در بسیاری از دانشگاهها و مراکز آموزشی کشور به صورت غیرحضوری آغاز شد.
شرایط به همین منوال پیش رفت تا اینکه نیمسال دوم سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ فرا رسید. در این دو سال هیچگاه شرایطی فراهم نشد که مسئولان وزارت علوم و خود دانشگاهها بتوانند برای آموزش حضوری برنامه قطعی داشته باشند. چراکه وضعیت شیوع پیک‌های متوالی کرونا و از طرف دیگر واکسیناسیون، این اجازه را به دانشگاهها نمی‌داد.
اما برای نیمسال دوم سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰، شرایط به نحوی فراهم شده بود که دانشجویان به صورت حداکثری به محیط دانشگاه بازگردند. چراکه هم واکسیناسیون عمومی انجام شد و هم وضعیت کرونا کنترل شده بود. اما به یک باره شیوع سویه اُمیکرون کرونا و به دنبال آن آغاز پیک ششم کووید-۱۹، شرایط را مجددا با وخامت رو به رو کرد و بازگشت تهران به وضعیت قرمز سبب شد اغلب دانشگاه‌های پایتخت، ترم جدید را با ارائه آموزش مجازی آغاز کنند.
اواخر دی ماه سال ۱۴۰۰ بود که آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی، رییس جمهور در جلسه ستاد ملی مقابله با کرونا با صراحت بر بازگشایی آموزش حضوری دانشگاه ها و مدارس از نیم سال دوم تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ تاکید کرد و مسئولان مربوطه را موظف به فراهم نمودن زمینه های این بازگشایی آموزش حضوری کرد.
پس از صحبت‌های رئیس جمهور مبنی بر الزام دانشگاهها برای از سرگیری آموزش حضوری دانشجویان از نیم سال دوم تحصیلی ۱۴۰۰_۱۴۰۱ مسئولان آموزش عالی و روسای دانشگاه ها در نشستی سازوکارهای اجرای این دستور را مورد بررسی قرار دادند.
پس از صحبت‌های رئیس جمهور و وزیر علوم دانشگاهها تقریبا شاهد بازگشت دانشجویان به دانشگاهها بودیم و برخی از کلاس‌ها برای برخی از دانشجویان از جمله دانشجویان تحصیلات تکمیلی به صورت حضوری برگزار شد.
سرانجام، سال ۱۴۰۰ با تمام فراز و فرودهایی که برای نظام آموزش عالی کشور داشت، تمام شد تا اینکه دکتر احمد وحیدی وزیر کشور در اواسط تعطیلات نوروز 1401 اعلام کرد که بر اساس تصمیم ستاد ملی مقابله با کرونا همه مدارس و مراکز آموزشی باید از ۱۴ فروردین با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی، به برگزاری کلاس‌های حضوری برای همه دانش‌آموزان و دانشجویان اقدام کنند. به این ترتیب، دانشگاه‌های مختلف کشور بر اساس دستورالعمل ابلاغ شده از سوی وزارت کشور و ستاد ملی مبارزه با کرونا به آموزش حضوری بازگشتند.
حذف بیش از ۱۰۰۰ کد رشته دانشگاهی از مهر
«بازنگری کد رشته‌های دانشگاهی غیر ضروری و بدون بازار کار» یکی دیگر از اقدامات مثبت وزارت علوم در دولت فعلی به شمار می‌رود. در برنامه هفتم توسعه آموزش مهارتی بر همکاری فرابخشی به منظور توسعه آموزش‌های مهارتی تاکید و عنوان شده است همه صنایع و وزارتخانه‌ها باید در این رابطه همکاری کنند و صنایع و وزارتخانه‌های دارای شرایط باید دانشجویانی که به آنها مراجعه می‌کنند را بپذیرند. همچنین حکم مناسبی در برنامه هفتم توسعه در این زمینه پیش بینی شده و وزارتخانه‌های علوم و بهداشت باید آیین‌نامه اجرایی این حکم را بنویسند تا صنایع و وزارتخانه‌ها در زمینه پذیرش دانشجویان در صنایع همکاری کنند. برای این کار باید پشتوانه علمی و فنی مناسب وجود داشته باشد و از نظرات نخبگان دانشگاه استفاده شود تا دستورالعمل جامع الاطراف باشد و آموزش مهارتی نهادینه شود.
وزارت علوم در این رابطه اقدام به حذف رشته‌محل‌های غیرکاربردی و غیرعملیاتی کرد و تلاش دارد رشته های دانشگاهی را روزآمد و بازبینی کند در این راستا موضوعات چند رشته‌ای و بین رشته‌ای در دانشگاه ها تعریف شد و امسال بیش از ۱۰۰۰ رشته را که متقاضی نداشت حذف شد و رشته های جدید منطبق بر دانش روز و نیازهای جامعه را طراحی شد. تلاش صورت گرفت برخی از این رشته ها به صورت فرادانشکده‌ای تدریس و پیگیری شوند.
چهار راهبرد وزارت علوم برای اشتغال دانشجویان
اشتغال دانشجویان و فارغ التحصیلان یکی از دغدغه‌های مسئولان آموزش عالی در دولت سیزدهم به شمار می‌رود در این راستا برنامه ریزی ها در این زمینه از همان ابتدای فعالیت مسئولان آغاز شده و وزارت علوم به طور کلی چهار راهبرد را در این زمینه تدوین کرده است. در این رابطه رضا نقی‌زاده مدیرکل برنامه ریزی آموزش عالی در جلسه هم‌اندیشی صابنظران صنعت، جامعه و دانشگاه در رشته‌های فنی و مهندسی به وضعیت اشتغال دانش آموختگان اشاره کرد و گفت: بر اساس امار مرکز ملی آمار، بیکاری جمعیت فارغ التحصیل آموزش عالی در بهار ۱۴۰۱ حدود ۱۳.۲ درصد و در بهار امسال ۱۲.۱ درصد بوده که کاهش ۱.۱ درصدی را نشان می‌دهد. اما این امار در خانم های فارغ التحصیل سه برابر نسبت به آقایان است، همچنین بیکاری در حوزه روستایی افزایش یافته و از ۱۶.۵ درصد به ۱۷.۴ درصد رسیده است.
وی به آمار موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی اشاره کرد و افزود: آمار موسسه از دانش آموخته های سال های ۹۶ و ۹۷ ( که زمستان ۱۴۰۱ منتشر شده) نشان می دهد نسبت شاغلان به دانش آموختگان ۴۲.۵۸ درصد و به طور کلی نرخ مشارکت اقتصادی دانش آموختگان در اقتصاد کشور هم ۵۴ درصد است. بالاترین نرخ اشتغال متعلق به مقاطع دکتری، کارشناسی ارشد و بعد کارشناسی است.
مدیرکل برنامه‌ریزی آموزش عالی سخنان خود را با این سوال ادامه داد که برای کاهش نرخ بیکاری چه باید کرد و پاسخ داد: بخشی از ایجاد زمینه و فرصت شغلی برای دانش آموختگان تابع شرایط کلی اقتصاد کشور است که وزارت علوم در این زمینه وظیفه ندارد ولی می تواند با توانمندسازی دانش آموختگان برای احراز شرایط اشتغال می تواند به بهبود وضعیت اشتغال کمک کند.
نقی‌زاده اقدامات وزارت علوم را در این زمینه شامل چهار راهبرد گسترش هدفمند آموزش عالی، اصلاح محتوای رشته های تحصیلی، تحصیلات نخبگان و استعدادهای درخشان و توسعه برنامه های مهارت افزایی حین تحصیل دانست .
وی تاکید کرد: موضوع اشتغال دانش آموختگان باید از ابتدا و در دفترچه انتخاب رشته در نظر گرفته و تعیین تکلیف شود. برای اصلاح محتوای رشته های تحصیلی نیز اقداماتی انجام شده است؛ مانند به روزرسانی محتوای درسی که در این زمینه ۱۵۰۰ رشته تحصیلی با رویکرد افزایش توان مهارتی اشتغال پذیری روزآمد شده است. همچنین نظام های آموزش جامعه و صنعت را در قالب تدوین راهنمای شکل گیری نظام آموزش جامعه و صنعت در حال انجام داریم تا برای نیازهای آینده پیش بینی کنیم؛راهنمای کلی این نظام ها پیش بینی شده است و وزارت علوم آماده سیاست گذاری کلی است، جزئیات دروس باید توسط صنایع پیشنهاد و در نهایت تدوین شود.
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی همچنین با اشاره به مصوبات جلسات ۹۵۴ و ۹۵۹ شورای گسترش آموزش عالی گفت: دروس مهارتی اشتغال‌پذیری در گذشته دو یا سه واحد کارآموزی بود و باکیفیت برگزار نمی شد.
نقی‌زاده افزود: هم اکنون روش‌های مختلفی برای طی کارورزی پیش بینی شده است که سمینار و حضور میدانی و کارورزی در صنایع، شرکت در دوره های پودمان با دانشگاه های علمی کاربردی یا فنی و حرفه ای و همکاری با شرکت های دانش بنیان و توسعه مهارت های نرم شغلی را در بر می گیرد.
وی تاکید کرد: برای اولین بار در کنار دروس تخصصی و علوم پایه، دروس مهارتی در برنامه درسی قرار گرفته و در برنامه هفتم توسعه نیز به آن اشاره شده و اختیار ویژه به دانشگاه ها برای برنامه‌ریزی ۴۰ واحد عملی مهارتی داده شده است
ظرفیت ۱۵۰۰ نفره بورس جامعه و صنعت
نقی زاده با اشاره به تسهیلات برای نخبگان و استعدادهای درخشان در همکاری با بنیاد ملی نخبگان نیز گفت: در همکاری با این بنیاد، رتبه های زیر ۲۰۰۰ هر استان و رتبه های برتر سراسری و کشوری می توانند از بورس جامعه و صنعت ویژه استعدادهای درخشان استفاده کنند و برای این بورس ۱۵۰۰ نفر ظرفیت داریم.
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی گفت: جذب نخبگان به عنوان عضو هیات علمی و بورسیه شغلی و حمایت پژوهشی از رتبه‌های برتر کنکور سراسری تا مقطع دکتری نیز یکی دیگر از همکاری ها با بنیاد ملی نخبگان است.
وی تصریح کرد: امسال برای اولین بار ۱۵ صفحه از دفترچه انتخاب رشته، به بورسیه های مختلف اختصاص دارد.
پذیرش دانشجو به روش "استاد محور"
استفاده بهینه از ظرفیت‌ها و توان علمی استادان دانشگاهها و موسسات آموزش عالی، اعطای نقش بیشتر به استادان در پذیرش دانشجویان دکتری تخصصی پذیرش دانشجویان دکتری بر اساس پروژه محوری، اعطای حق انتخاب استاد راهنما توسط داوطلبان دوره های دکتری در هنگام انتخاب رشته/ محل، جهت دهی رساله‌های دکتری به سمت حل مسائل و نیازهای کشور و در نهایت برخورداری استادان برتر از دانشجویان مستعد و اولویت دانشجویان مستعد در انتخاب استادان برتر از اهداف شیوه نامه عنوان شده است.
همچنین روش و ضوابط اجرایی شیوه نامه فوق به این صورت است که پذیرش دانشجو از طریق شیوه استاد محور در رشته‌هایی از دوره دکتری تخصصی دانشگاه ها امکان دولتی امکان‌پذیر است است که ظرفیت رشته مورد نظر حداقل ۳ نفر باشد.
همچنین تعداد داوطلبان قابل پذیرش به شیوه استاد محور در هر رشته محل بسته به تعداد اعضای هیات علمی مشمول این شیوه نامه حداکثر تا سقف ۳ نفر تعیین شده است.
پذیرش داوطلبان بر اساس شیوه نامه به صورت مازاد و ظرفیت تعیین شده در دانشگاهها و موسسات آموزش عالی است بنابراین دانشگاه موظف است حداقل به میزان ۲۰ درصد ظرفیت پذیرش دکتری تخصصی را به سوی استاد محور پذیرش کنند.
در بند ۳ شیوه‌نامه مصوب و نهایی«پذیرش دانشجو به روش استاد محور» آمده است که اعضای هیات علمی دارنده عنوان استاد نمونه کشوری، سرآمدان آموزشی، پژوهشی و فناوری کشور و دانشمندان ۱ درصد و ۲ درصد مستخرج از پایگاه های بین المللی، برگزیدگان جشنواره های پژوهشی مانند فارابی، خوارزمی، رازی و نظایر آنها و منتخبین جشنواره های آموزشی پژوهشی و فناوری یا غیر با مرتبه استاد و دانشیاری می توانند با استفاده از شیوه نامه دانشجویان دوره دکتری تخصصی را در چارچوب ضوابط پذیرش کنند.
همچنین در این شیوه استاد پذیرنده به عنوان استاد راهنمای دانشجو تعیین می‌شود و باید موضوع رساله دکتری دانشجو را به هنگام اعلام ظرفیت دانشگاه و حسب مورد بر اساس تایید شورای آموزشی و پژوهشی دانشکده و یا دانشگاه در سامانه نظام ایده ها و نیازهای "نان" ثبت کنند.
سازمان سنجش آموزش کشور نیز موظف شد در دفترچه انتخاب رشته دوره های دکتری تخصصی، مشخصات استاد پذیرنده به همراه عنوان طرح تحقیقاتی موضوع رساله را به صورت یک کد رشته/ محل درج کند و در زمان انتخاب رشته/ محل مرتبط به دانشگاه رشته و استاد راهنما را بر اساس اولویت های خود انتخاب می کنند.
سازمان سنجش همچنین پس از برگزاری آزمون مرحله اول و بر اساس نمره های کسب شده در آزمون و اولویت‌های انتخابی داوطلبان به ازای هر کد رشته-محل مربوط به شیوه استاد محور چهار نفر از داوطلبان را برای انجام مرحله دوم پذیرش به دانشگاهها معرفی می‌کند استان پذیرنده پس از انجام مرحله دوم آزمون مطابق با دستورالعمل های مربوطه نمره کسب شده توسط هر یک از داوطلبان را به دانشگاه اعلام کند و دانشگاه نمرات اخذ شده توسط داوطلبان را به سازمان سنجش آموزش کشور ارسال می نماید.
بر اساس شیوه‌نامه مصوب و نهایی«پذیرش دانشجو به روش استاد محور»، تا زمان اعلام رسمی پذیرفته شدگان توسط سازمان سنجش، دانشگاه و استاد پذیرنده حق هیچ گونه اطلاع به داوطلبان ندارد و نتایج محرمانه قلمداد می شود.
سازمان سنجش پس از تکمیل فرایند های مربوطه و بر اساس اولویت های انتخابی داوطلب در صورت قبولی در رشته محل انتخاب شیوه استاد محور نتیجه را به داوطلب و دانشگاه علامه می‌کند پس از قبولی داوطلب بر اساس شیوه نامه استاد محور در صورتی که به هر دلیلی ادامه فعالیت استاد پذیرنده عنوان استاد راهنمای رساله دانشجویان امکان‌پذیر نباشد انتخاب استاد راهنمای جدید که تا حد امکان حائز شرایط استاد پذیر باشد پس از تصویب در گروه آموزشی، شورای آموزشی و پژوهشی دانشکده و شورای آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه ها امکان پذیر خواهد بود.
دانشگاه نیز موظف هستند از حداکثر یک ماه پس از تصمیم گیری در مورد تغییر استاد راهنما موضوع را به صورت مکتوب به معاونت آموزشی وزارت علوم اعلام کنند.
داوطلبانی که با استفاده از شیوه‌نامه «پذیرش دانشجو به روش استاد محور» پذیرفته می‌شوند و باید با استاد پذیرنده دارای رابطه نسبی به‌سر می باشند در صورت صورت اثبات رابطه نسبی یا سببی داوطلب و استان پذیرنده در هر مرحله از تحصیل دانشجو از تحصیل محروم خواهد شد.
مسئولیت حسن اجرای شیوه نامه بر عهده دانشگاه ها و سازمان سنجش گذاشته شده است شرح و تفسیر مفاد آن بر عهده معاونت آموزشی و نظارت بر حسن اجرای را بر عهده مرکز نظارت ارزیابی و تضمین کیفیت وزارت علوم خواهد بود.
سبد بورس‌های ۱۳ گانه دانشجویی
سازمان امور دانشجویان وزارت علوم با تعریف بورس‌های فنی مهندسی( شهید چمران)، علوم پایه(شهید احمدی روشن)، علوم انسانی(شهید علامه طباطبایی)، سلامت(شهید کاظم آشتیانی) و هنر(شهید آوینی) در حوزه تامین اعضای هیات علمی دانشگاهها و بورس های دانش(شهید فهمیده)، مشاغل(شهید رجایی)، ابرار(شهید هادی)، وطن(شهید قاسم سلیمانی)، بورس کوتاه مدت خارج و کوتاه مدت داخل کشور (شهید سیدحسین علم الهدی)، سرآمدان(شهید مجید شهریاری) و بنگاه‌های اقتصادی(شهید طهرانی مقدم) در حوزه دانشجویی، سبد بورس‌های ۱۳ گانه تدوین کرد و بسیاری از این بورس‌ها از سال تحصیلی جاری تحصیلی اجرایی می‌شود و در این صورت تأمین هیات علمی به منظور ایجاد و تقویت رشته/گرایش های اولویت دار و مورد نیاز کشور بر اساس اسناد بالادستی از جمله رشته های: هنر، بین رشته ای، علوم دریایی، نوظهور و تقویت متوازن مراکز آموزشی و پژوهشی کشور صورت می گیرد.
در سبد بورسیه دانشجویی، بورس کامل خارج از کشور ویژه فارغ التحصیلان کارشناسی ارشد، بورس سال آخر خارج از کشور ویژه دانشجویان دوره دکتری در حال تحصیل در خارج از کشور، بورس کامل داخل کشور ویژه فارغ التحصیلان کارشناسی ارشد و بورس سال آخر داخل کشور ویژه دانشجویان دوره دکتری در حال تحصیل در داخل کشور قالب های بورس تأمین هیات علمی تعریف شده است.
در این رابطه دکتر هاشم داداش پور رئیس سازمان امور دانشجویان وزارت علوم ضمن تاکید بر اهمیت تعریف بورس های دانشجویی گزارشی از آمار داوطلبان کنکور در گروه‌های آزمایشی مختلف ارائه داد و گفت: بطورکلی امروزه در کل کشور علی رغم اینکه تب کنکور فروکش کرده است اما همچنان در برخی از رشته‌ها و مقاطع تحصیلی با تقاضای بالای داوطلبان مواجه هستیم. مثلا ما در سال ۱۴۰۱ یک میلیون و ۴۸۹ هزار نفر متقاضی ورود به دانشگاهها از طریق کنکور را داشتیم که ۵۸۰ هزار نفر آنها تمایل داشتند در رشته‌های علوم تجربی به خصوص در سه رشته خاص یعنی پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی تحصیل کنند. این در حالی‌است که کل ظرفیت آموزش در رشته‌های وزارت بهداشت ۳۷ هزار نفر بود. بر این اساس ۵۴۰ هزار نفر از دانش آموزان ما امکان جذب شدن در رشته‌های این حوزه را نداشتند.
وی همچنین تاکید کرد: در علوم ریاضی نیز تعداد متقاضیان سال تحصیلی ۱۳۹۰، ۲۸۱ هزار و ۵۵۸ نفر بودند که این وضعیت در سال ۱۴۰۱ به ۱۴۵ هزار و ۶۱۵ نفر کاهش یافت. به نوعی که ما در رشته‌های این حوزه با کاهش دو برابری داوطلب مواجه بودیم. این در حالی است که نسبت داوطلبان علوم ریاضی در سال ۹۰، ۲۲ درصد کل داوطلبان کنکور را تشکیل می‌داد که این آمار در سال گذشته به ۹.۷ درصد کاهش یافت.
داداش پور همچنین از افزایش آمار متقاضیان حوزه هنر در طی سال‌های اخیر خبر داد و گفت: در سال ۹۰ تعداد ۵۵ هزار نفر از داوطلبان کنکور در حوزه هنر ثبت نام کرده بودند که این تعداد در سال گذشته به ۱۶۱ هزار نفر افزایش یافت. بنابراین ما با یک افزایش تقاضا در این رشته‌ها مواجه بودیم و این وضعیت نشان می‌دهد که یک دگرگونی اساسی در نوع خواسته‌ها و تقاضا برای ورود به دانشگاهها صورت گرفته است.
رئیس سازمان امور دانشجویان همچنین تاکید کرد: در علوم انسانی هم تقاضا برای ورود به این رشته به دلیل اینکه حدود ۵۰ درصد ظرفیت کل دانشگاه‌های کشور به این حوزه اختصاص دارد، افزایش یافته و بر این اساس تحول اساسی در عرصه کلان و جامعه شکل گرفته است که ما باید در برنامه ریزی‌های خود به این تحول توجه کنیم. چرا که در حال حاضر سیاست‌های کلان کشور حرکت به سمت علم و فناوری است اما در جامعه به کارهای کلینیکی و خدماتی توجه بیشتری صورت می‌گیرد و تا زمانی این وضعیت ادامه داشته باشد دانش آموزان علاقمند به حوزه‌های پزشکی برای تحصیل به کشورهای دیگر مهاجرت می‌کنند و حتی در دانشگاه‌هایی جذب می‌شوند که ممکن است از نظر علمی مورد تایید ما نباشد و این نقص باید در کشور ما برطرف شود.
معاون وزیر علوم تاکید کرد: ۵۰درصد دانش آموزانی که قصد تحصیل در رشته‌های خاص کنکور دارند، معدل‌شان بالای ۱۹.۷۵ است. بنابراین اگر ما در حوزه‌های دیگر دانشگاهی نگرانی‌های جامعه و داوطلبان به خصوص در حوزه آینده شغلی پاسخ بدهیم می‌توانیم هدایت شغلی خوبی را انجام بدهیم. همچنانکه طبق بررسی‌های انجام شده مشخص شد از ۱۰۰۰ دانش آموزی که وارد دانشگاه فرهنگیان شدند ۳۴۱ نفر آنها رتبه‌های پایین‌تر از ۱۰۰۰ داشتند. به همین جهت حاکمیت ناگزیر است استعدادها را در حوزه‌های دیگر نیز هدایت کند. ضمن اینکه در حوزه‌های علوم انسانی و علوم پایه اگر نتوانیم پاسخ مناسبی به نیازهای این حوزه ارائه بدهیم بخش مهمی از نیروهای نخبه از سمت علوم بنیادی به سمت حوزه‌های علوم کاربردی حرکت می‌کنند.
رئیس سازمان امور دانشجویان با تاکید بر اینکه اغلب دانشجویان و دانش آموختگان ما دانشگاه‌های کشورهای اروپایی و آمریکایی را که البته دانشگاه‌های رتبه بالایی هم هستند برای مهاجرت انتخاب می‌کنند، گفت: این امر موجب می‌شود که بخشی از جامعه جهانی را که کشورهای آمریکای لاتین و آفریقایی هستند نشناسیم و چون تمایلی از سوی دانشجویان برای تحصیل در این کشورها وجود ندارد در نتیجه کشور ما نیز در ارتباطات و مناسبات خود با مشکل مواجه می‌شود. به همین جهت ما با در نظر گرفتن تمامی شرایط مجموعه‌ای از بورس‌ها را در قالب سبد بورسیه تدوین و تصویب کرده‌ایم.که به شرح زیر است.
ایجاد توازن در ورودی دانشگاهها بر اساس نیاز کشور، جهت دهی و جذب دانشجویان مستعد و جلوگیری از مهاجرت نخبگان، تقویت رشته های مورد نیاز کشور در حوزه های علوم پایه، علوم انسانی، فنی و مهندسی، هنر و علوم بنیادین، ایجاد انگیزه و امید به آینده در دانشجویان، کُند کردن روند مهاجرت دانش آموزان جهت تحصیل در دانشگاه های خارج از کشور از اهداف این بورس است. بر این اساس در این بورس تحصیلی(مقرری ماهیانه) در نظر گرفته شده است که قابلیت اجرا در تمامی مقاطع تحصیلی و دارای اولویت جهت اخذ بورسیه در مقاطع بالاتر را دارد.
بورس دانش نیز از سال تحصیلی جدید به ۱۰۰۰ دانشجو اعطا می شود بر این اساس، دانشجویانی که در رشته‌های مشخص و اولویت دار که اغلب علوم پایه و بنیادی هستند تحصیل می‌کنند مبلغی حدود ۵ میلیون تومان به صورت ماهیانه دریافت خواهند. هدف این است که رتبه‌های برتر کنکور به سمت این رشته‌ها سوق یابند. همچنین این حمایت‌ها از دانشجویانی که در طول تحصیل نیز وضعیت خوبی داشته باشند در مقاطع ارشد و دکتری هم ادامه خواهد داشت و این دانشجویان حتی در بورس‌های سازمان دانشجویان در اولویت قرار خواهند گرفت.
تامین امنیت شغلی و ایجاد انگیزه و امید به آینده دانشجویان، تامین نیروی کار نخبه و توانمند برای صاحبان مشاغل، حفظ نخبگان و کاهش انگیزه های مهاجرت،هدایت دانشجویان مستعد به رشته گرایش‌های مورد نیاز صاحبان مشاغل، آموزش متناسب با شغل مربوطه در حین تحصیل برای کارآمدسازی هر چه بیشتر نیروی کار آینده (دروس اختیاری/انتخابی و کارآموزی)، استفاده از ظرفیت دانشگاه ها و اساتید خصوصا در دانشگاه های تراز اول در راستای تربیت نیروی کار ماهر برای کشور در همه حوزه ها به جای تربیت دانشجو برای مهاجرت از جمله اهداف این بورس تعیین شده است.
بورس مشاغل (شهید رجائی) در دانشگاه‌های یزد، شیخ بهایی دانشگاه اصفهان و فرهنگیان اجرایی شده است زیرا برخی داده های آماری نشان می‌دهد، بیش از ۳۴۰ نفر از رتبه های زیر ۱۰۰۰ علوم انسانی کنکور ۱۴۰۱ ، دانشگاه فرهنگیان را برای ادامه تحصیل انتخاب کردند. همچنین رتبه ورودی های رشته های دارای بورس مشاغل در دانشگاه یزد به شدت کاهش یافته است.
در این بورس استخدام دانشجو مشروط به پیشرفت وی عنوان شده است و واحدهای اختیاری، انتخابی مورد تقاضای صاحبان مشاغل به دانشجو ارائه می‌شود همچنین مسئله سربازی دانشجویان نیز مورد مذاکره قرار گرفته و آئین نامه پیشنهادی به ستاد کل نیروهای مسلح ارسال شده است.
وزارت علوم در این راستا اعلام کرده است که دانشجویان دکتری اغلب باید بطور تمام وقت در اختیار دانشگاه باشند اما هیچ امتیازی به این دانشجویان تعلق نمی‌گیرد. تلاش شده از طریق بورس مشاغل که به صورت اعطای گرنت از سوی استاد به دانشجو است، بنگاه‌های اقتصادی دانشگاه و دانشجو با تشکیل یک مثلث سه گانه در این زمینه ورود کرده و دانشجو مسئله شرکت را حل کند و شرکت نیز در مقابل آن هزینه را به دانشجو پرداخت می‌کند. در واقع با این بورسیه حدود ۲۳ تا ۲۴ هزار دانشجوی دکتری شاغل به تحصیل در کشور می‌توانند آینده شغلی مناسب را برای خود تامین کنند.
با توجه به عدم رضایت و اعتماد کافی بین بنگاه‌های اقتصادی و دانشگاهها، عدم یکپارچگی و عدالت در توزیع حمایت های مالی از دانشگاهها، پژوهشگاه‌ها، اساتید و دانشجویان، عدم استفاده بهینه از دانشجویان دکتری و اشتغال به کار اکثر این دانشجویان حین تحصیل، کاهش انگیزه برای ادامه تحصیل در داخل کشور خصوصا در مقاطع تحصیلات تکمیلی و مهاجرت دانشجویان نخبه، نیاز صنعت به سطوح متنوع تحقیقات با کیفیت دانشگاهی و تربیت نیروی کیفی، عدم حمایت هوشمند از شرکت های فناور و دانش بنیان و عدم جذب کافی حمایت های مالی، تجهیزاتی بنگاه‌های اقتصادی، تصمیم به تعریف این بورس گرفته شده است.
در این نوع بورس بنگاه اقتصادی می توانند مشکلات و نیازهای پژوهشی و فناورانه خود را در قالب پروژه های تحقیقاتی ارائه نموده و دانشجویان مقاطع و دوره های مختلف تحصیلی با توجه به سطح پروژه مطرح شده می توانند از این بورس استفاده نمایند.
هدف از این بورس تربیت نیروی متخصص در کشور های دیگر با هدف توسعه روابط علمی اقتصادی فرهنگی اجتماعی با آن کشور در مقاطع دکتری و کارشناسی ارشد است.
هدف از این بورس، استفاده و جهت دهی نیات خیرین عرصه آموزش عالی در راستای نیازهای کشور است و این بورس هر ساله می تواند به تعدادی از دانشجویان در مقاطع مختلف تحصیلی به صورت بلند مدت و کوتاه مدت داخل و خارج تعلق گیرد.
به منظور حفظ و افزایش بهره وری از سرمایه برجسته نخبگانی در ابعاد مختلف، این بورس تحصیلی به دانشجویان سرآمد از جمله دانشجویان نمونه و دانشجویان استعداد درخشان(بدون نیاز به شرکت در آزمون سراسری) اعطاء می شود.
سازمان امور دانشجویان در این زمینه آئین‌نامه‌ای طراحی کرده است که به زودی ابلاغ می‌شود. در واقع وزارت علوم قصد دارد با این بورسه دانشجویان با کیفیت را در سطح گسترده معرفی کندو در این راستا قرار شده ۲ تا ۵ درصد دانشجویان کشور در قالب این بورس پوشش داده شوند و هدف آن است که تربیت نیروی نخبه در کل دانشگاه‌های کشور به جریان تبدیل شود.
گسترش ارتباطات علمی و فناوری مؤثر با مراکز دانشگاهی معتبر و اساتید شاخص بین المللی، برقراری عدالت بین دانشجویان دانشگاه های سراسر کشور در تمامی رشته/گرایش‌ها و توجه به اولویت‌ها و نیازهای اساسی کشور از اهداف این بورس تعیین شده است.
فرآیند انتخاب فرصت تحقیقاتی دانشجویان دوره دکتری خارج از کشور به این صورت است که بدون درنظر گرفتن سقف ظرفیت، تمامی دانشگاهها امکان ارسال مدارک متقاضیان جهت بهره مندی از فرصت تحقیقاتی را دارند و ظرفیت استفاده از این بورس نامحدود است. پرونده های ارسالی توسط کارگروه تخصصی معیارهای انتخاب توسط کارگروه بررسی می شوند و پرونده‌هایی که در راستای رفع نیازهای کشور باشند به همراه ویژگی شاخص بودن دانشگاهها و اساتید میزبان و با توجه به کمبود متخصص در زمینه مورد تقاضا بررسی شده و نتیجه آنها اعلام می‌شود.
پرداخت مقرری تا سقف ۳۰۰ میلیون تومان و اعطای کمک هزینه خرید بلیط هواپیما تا سقف ۱۸ میلیون تومان از جمله تسهیلات این بورسیه است. آمار فرصت تحقیقاتی خارج در سال ۱۴۰۱ تعداد۳۰۰ نفر بود.
استفاده از ظرفیت ها و امکانات علمی دانشگاه‌های کشور برای همه دانشجویان دکتری، افزایش تحرک و پویایی دانشجویی و به اشتراک گذاری تجربیات علمی اساتید از اهداف ایجاد این بورس است و فرآیند انتخاب بورسیه‌ها به این شکل است که بدون درنظر گرفتن ظرفیت، تمامی دانشگاهها با ظرفیت نامحدود امکان ارسال مدارک متقاضیان جهت بهره‌مندی از فرصت تحقیقاتی داخل را دارند. اما بین سطح دانشگاه‌های مبدأ و مقصد باید تناسب وجود داشته باشد.
در فرایند فرصت تحقیقاتی در داخل کشور فرایند داوری در کارگروه تخصصی صورت نمی‌پذیرد و معیارهای انتخاب توسط کارگروه بررسی سطح دانشگاه های مبدأ و مقصد بررسی می شوند.
معیارهای انتخاب در این بورس توسط کارگروه بررسی سطح دانشگاه های مبدأ و مقصد فرصت تحقیقاتی دانشجویان دوره دکتری در داخل کشور بررسی می‌شوند و پرداخت مقرری تا سقف ۶ میلیون تومان، افزایش ۵۰ درصدی نسبت به سال قبل، پرداخت پژوهانه تا سقف ۱۵ میلیون تومان به دانشگاه میزبان، پرداخت هزینه خوابگاه و تغذیه دانشجویان به دانشگاه میزبان، پرداخت حق التحقیق به استاد میزبان از جمله تسهیلات این بورسیه است.
برای دانشجویان دوره دکتری "شبانه"، تنها پژوهانه و حق التحقیق استاد میزبان پرداخت می گردد.
آمار فرصت تحقیقاتی داخل در سال ۱۴۰۱ به این صورت است که تعداد ۲۰۷ نفر از فرصت تحقیقاتی دانشجویان دوره دکتری ایرانی خارج از کشور در داخل حضور دانشجویان ایرانی خارج از کشور در دانشگاه های داخل با هدف دیپلماسی علمی، انتقال دانش و تجربه و زمینه سازی برای مهاجرت معکوس استفاده کرده‌اند.
برگزاری اولین کنکور دو نوبتی
برگزاری آزمون سراسری سال ۱۴۰۲ در دو نوبت یکی دیگر از اقدامات وزارت علوم طی دو سال گذشته بود. می توان گفت عملیاتی کردن مصوبه تغییرات کنکور شورای عالی انقلاب فرهنگی مهم ترین عملکرد در حوزه آموزش عالی به شمار می رود.این اقدام در راستای عدالت آموزشی و کاهش اضطراب داوطلبان کنکور برای نخستین بار توسط دولت سیزدهم عملیاتی شد.
بر اساس این مصوبه برای هر داوطلب یک نمره‌کل سابقه تحصیلی و یک نمره کل آزمون اختصاصی (کنکور) ساخته می‌شود (اگر داوطلب در هر دو نوبت آزمون اختصاصی شرکت کرده باشد دو نمره کل آزمون اختصاصی دارد). نمره کل سابقه تحصیلی، میانگین وزنی نمرات تراز شده دروس (اعم از دروس عمومی و تخصصی) سابقه تحصیلی است که این نمره‌کل توسط وزارت آموزش و پرورش محاسبه شده و برای ساخت نمره کل نهایی به سازمان سنجش آموزش کشور ارسال خواهد شد. نمره کل آزمون اختصاصی، میانگین وزنی نمرات تراز شده آزمون اختصاصی (کنکور) است. در واقع ضریب هر یک از دروس آزمون اختصاصی، وزن آن درس است. پس از محاسبه این دو نمره‌کل (نمره کل سابقه تحصیلی و نمره کل آزمون اختصاصی) از ترکیب آنها نمره کل نهایی داوطلب محاسبه شد.
سهم نمره کل سابقه تحصیلی پایه دوزادهم نظام ۳-۳-۶ در گروه های آزمایشی علوم ریاضی و فنی، علوم تجربی و علوم انسانی آزمون سراسری سال ۱۴۰۲ به میزان ۴۰ درصد با تأثیر قطعی است. میزان تاثیر سوابق تحصیلی دیپلم نظام سالی - واحدی/ ترمی - واحدی در گروه‌های آزمایشی علوم ریاضی و فنی، علوم تجربی و علوم انسانی آزمون سراسری سال ۱۴۰۲ ،۳۰ درصد با تأثیر قطعی و میزان تأثیر سوابق تحصیلی پیش‌دانشگاهی نظام سالی - واحدی/ترمی - واحدی ۱۰ درصد (درمجموع ۴۰ درصد) با تأثیر قطعی در نمره کل سابقه تحصیلی است. سهم نمره کل سابقه تحصیلی پایه دوزادهم نظام ۳-۳-۶ یا دیپلم و پیش‌دانشگاهی نظام سالی - واحدی/ترمی - واحدی در گروه‌های آزمایشی هنر و زبان‌های خارجی آزمون سراسری سال۱۴۰۲ ،به میزان ۲۶ درصد با تأثیر قطعی و فقط شامل دروس عمومی سابقه تحصیلی است و مابقی به سهم نمره کل آزمون اختصاصی(کنکور) اضافه شد.
همه داوطلبان باید دارای سوابق تحصیلی کامل دروس عمومی و تخصصی مربوط به گروه آزمایشی درخواستی باشند. بر این اساس داوطلبانی که فارغ‌التحصیل هنرستان یا نظام قدیم بوده یا داوطلبانی که متقاضی شرکت در گروه آزمایشی غیرمرتبط با نوع دیپلم خود هستند یا داوطلبان فارغ التحصیل نظام سالی/ ترمی واحدی که سال اخذ دیپلم آنها قبل از ۱۳۸۴ و یا سال اخذ مدرک پیش‌دانشگاهی آنها قبل از ۱۳۹۱ بوده است و در همه یا تعدادی از دروس، سابقه تحصیلی ندارند، باید نسبت به تولید نمرات سوابق تحصیلی از طریق وزارت آموزش و پرورش اقدام کنند. به عبارت دیگر همه داوطلبانی که سابقه تحصیلی کامل گروه آزمایشی مورد نظر خود را ندارند (اعم از دانش آموزان و فارغ‌التحصیلان شاخه‌های نظری، فنی و حرفه‌ای و کار و دانش در تمام نظام‌های آموزش و پرورش و طلاب) باید نسبت به ایجاد سابقه تحصیلی دروس عمومی و تخصصی براساس برنامه اعلامی وزارت آموزش و پرورش اقدام نمایند. در صورتی که داوطلبی در امتحانات نهایی که وزارت آموزش و پرورش برای ایجاد سوابق تحصیلی پیش‌بینی می‌کند، شرکت نکرده و اقدام به ایجاد سوابق تحصیلی در دروس عمومی و تخصصی نکند، نمره آن درس که سابقه تحصیلی ندارد، صفر (۰) لحاظ می‌شود. برای داوطلبانی که سابقه تحصیلی ناقص دارند و یا کلاً سابقه تحصیلی ندارند، سهم نمره کل سابقه تحصیلی قابل جایگزینی با نمره‌کل آزمون اختصاصی نیست.
بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی آزمون سراسری ۱۴۰۲ فقط برای دروس تخصصی هر یک از گروه‌های آزمایشی برگزار شد. اما دروس عمومی در سابقه تحصیلی داوطلبان وجود داشته و در نمره کل سابقه تحصیلی لحاظ شد لذا همه داوطلبان ( اعم از دانش آموزان و فارغ التحصیلان شاخه های نظری، فنی و حرفه ای و کارودانش، تمامی نظام های آموزش و پرورش و طلاب حوزه علمیه) باید دارای دروس عمومی سابقه تحصیلی باشند و در صورت عدم وجود، باید برای ایجاد آن از طریق آموزش و پرورش اقدام می کردند.در صورت عدم وجود نمره سوابق تحصیلی برای هریک از دروس عمومی نمره آن درس، صفر لحاظ شد.
داوطلبان می‌توانستند در یکی از سه گروه اصلی ( علوم ریاضی و فنی، علوم تجربی و علوم انسانی) مختلف در دو نوبت آزمون (دی ماه و تیرماه) شرکت کنند ولی در صورت تغییر گروه آزمایشی در نوبت دوم آزمون، باید گروه مورد نظر را برای پذیرش در دانشگاه ( در مرحله انتخاب رشته ) انتخاب کنند و امکان انتخاب رشته از هر دو گروه اصلی میسر نبود. البته که سوابق تحصیلی کامل مربوط به گروه آزمایشی مورد نظر را نیز باید دارا بودند و درصورتی که در یک یا چند درس، سابقه تحصیلی لازم برای گروه آزمایشی درخواستی را نداشتند نمرات آن دروس صفر لحاظ می‌شد.
به گزارش ایران اکونومیست، اگر چه مروری کوتاه در برنامه دو ساله وزارت علوم و آموزش عالی بیانگر این است که مدیران این حوزه مشکلات و چالش های جدی این حوزه را شناخته و تلاش جدی برای رفع این مشکلات داشته‌اند اما به نظر می‌رسد تحقق و اثربخشی این برنامه‌ها به ویژه رفع دغدغه اشتغال فارغ التحصیلان دانشگاهی که بنا بر آمارهای اعلام ۴۰ درصد آمار بیکاران کشور را تشکیل داده‌اند، نیازمند عزمی راسخ و جدی است و هماهنگی و همراهی سایر دستگاه ها و نهادها را می‌طلبد و همه باید وزارت علوم را در تحقق این مهم یاری کنند. باید منتظر ماند و دید تا دو سال آینده اجرای این برنامه‌ها و همکاری سایر نهادها تا چه اندازه موثر بوده و می‌تواند بخشی از مشکلات جامعه را برطرف کند و دولت سیزدهم در حوزه آموزش عالی چه کارنامه ای از خود به یادگار خواهد گذاشت.
