سقوط 5 پله ای ایران در توسعه دولت الکترونیک

ارزیابی‌های سازمان ملل نشان می‌دهد که ایران از نظر توسعه دولت الکترونیک در 20 سال گذشته از رتبه 107 به رتبه 91 رسیده که یک رتبه صعودی بوده اما نسبت به پنج سال گذشته که رتبه 86 را داشت، سقوط کرده است. این درحالی است که عربستان 20 سال پیش در رتبه 105 بوده و اکنون در جایگاه 31 قرار دارد.

 براساس فهرست جدیدی که سازمان ملل از توسعه دولت الکترونیک کشورها در سال 2023 منتشر کرده است، کشور دانمارک در رتبه نخست، فنلاند رتبه دوم، کره جنوبی رتبه سوم، نیوزلند رتبه چهارم و ایسلند در رتبه پنجم قرار گرفته‌اند.

در بین 20 کشور برتر جهان در توسعه دولت الکترونیک فقط چهار کشور از قاره آسیا حضور دارند که بهترین جایگاه برای کره جنوبی است که در رتبه سوم قرار دارد. پس از کره جنوبی، سنگاپور در رتبه 12، امارات در رتبه 13 و ژاپن در رتبه 14 قرار دارند.

ایران در بین 193کشور دنیا در جایگاه 91 قرار گرفت. این رده‌بندی جدید نشان ‌‌می‌دهد که رتبه ایران نسبت به سال 97، پنج پله سقوط کرده است.

ایران در مسابقه توسعه دولت الکترونیک جا مانده است

مهمترین نکته‌ گزارش این است که بسیاری از کشورهای آسیایی پیشرفت قابل توجهی در توسعه دولت الکترونیک کرده‌اند. برای مثال از سال 2003 تا سال 2023 که رتبه ایران از 107 به 91 جهان رسیده، عربستان از رتبه 105 به 31، قزاقستان از رتبه 83 به 28، عمان از 98 به 50 و ارمنستان از 86 به 64 رسیده است.

این آمار در حالی است که هر چقدر دولت‌های منطقه به سوی توسعه دولت الکترونیک خود حرکت می‌کنند در ایران راه‌های توسعه دولت الکترونیک محدود و محدودتر می‌شود. در همین یکسال گذشته که اینترنت در بدترین حالت خود مانند فیلترینگ و کندی قرار داشته، مشکلات اینترنت نه تنها گریبان کسب‌ وکارها بلکه گریبان نهادهای دولتی را هم گرفته است. در چند روز اخیر سامانه فراجا دچار مشکل شد و مراجعه‌کنندگان به دفاتر پلیس +۱۰ برای دریافت خدماتی مانند گذرنامه و گواهینامه با مشکل مواجه بودند.

وضعیت توسعه دولت الکترونیک در ایران

بر اساس آخرین گزارش منتشر شده از ارزیابی توسعه الکترونیک ایران که در خرداد 1401 منتشر شده است تعداد دستگاه‌هایی که شامل این طرح می‌شوند 170 دستگاه و تعداد خدماتی که دستگاه‌ها ارائه می‌دهند هزار و 668 خدمت است که از این تعداد خدمت فقط 41درصد آن بصورت الکترونیکی انجام می‌شود.

ارزیابی‌های دیگر در این گزارش نشان می‌دهد که دولت شفاف به 30درصد، دولت کاربرمحور به 52درصد، دولت یکپارچه به 35درصد و دولت مشارکتی به 41درصد رسیده است.

بهترین دستگاه‌ها و بدترین دستگاه‌ها در توسعه دولت الترونیک

طبق شاخص‌های توسعه الکترونیک به دستگاه‌های دولتی امتیازاتی داده شده که بدترین دستگاه‌ها وزارت دادگستری با 13.29 امتیاز، وزارت امور خارجه با 18.31 امتیاز و بانک مرکزی با 24.64 امتیاز بوده‌اند.

از طرفی بهترین دستگاه‌ها در توسعه دولت الکترونیک، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با 74.17درصد، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با 67.23درصد و وزارت امور اقتصاد و دارایی با 64.02درصد بوده‌اند.

اما دولت الکترونیک چیست و شاخص‌های ارزیابی آن کدامند؟

مفهوم دولت الکترونیکی یعنی کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) در عملکردها و رویه‌های دولت با هدف افزایش کارایی، شفافیت و مشارکت شهروندان است. دولت الکترونیک ممکن است توسط قوه مقننه، قوه قضائیه یا قوه مجریه به کار برده شود تا بهره‌وری داخلی را بهبود بخشد، خدمات عمومی را ارائه دهد یا روندهای دولتی مردم‌گرا را برای مردم فراهم کند.

شاخص‌های ارزیابی توسعه دولت الکترونیک چیست؟

از نظر محاسباتی، شاخص توسعه دولت الکترونیکی (EGDI)، میانگین وزن‌­دار نمرات نرمال شده­‌ی سه بخش مهم دولت الکترونیکی است. این سه بخش عبارتند از:

۱. دامنه و کیفیت خدمات آنلاین(OSI)
۲. وضعیت توسعه زیر ساخت‌­های ارتباط از راه دور(TII)
۳. شاخص سرمایه انسانی(HCI)

در بین کشورهایی که در لیست بودند شاخص زیرساخت مخابراتی (TII)، شاخص خدمات آنلاین (OSI) و شاخص سرمایه انسانی (HCI) ایران بالاتر از میانگین درنظر گرفته شده است اما شاخص مشارکت الکترونیکی (EPI) شهروندان بسیار پایین است و نشان می‌دهد اقدامات دولت برای مشارکت مبتنی‌بر همکاری با مردم کمتر است.