چرا برق نداریم؟

بر اساس آخرین ارزیابی ها، چیزی قریب به ۱۰ هزار مگاوات ظرفیت تولیدی برق کشور در نتیجه کاهش توان نیروگاه‌های برقابی در فصل گرم سال، از مدار خارج می‌شود که این موضوع سبب می‌شود تا شدت فشار بر نیروگاه‌های برق فرسوده حرارتی افزایش یابد و کمبود‌ها در حوزه تولید برق در کشور به نحوی جدی و آشکار خود را نشان دهد. البته که انتظار می‌رود با تشدید بحران تغییرات اقلیمی در ایران و جهان، آسیب‌ها در حوزه تولید برق از مبدا نیروگاه‌های برقابی نیز تشدید شوند.

در روز‌های اخیر، قطعی مکرر برق در شهر‌های مختلف، به امری برجسته تبدیل شده و انتقادات زیادی را برانگیخته است. حتی بعضا اینطور تحلیل می‌شود که علت اصلی تعطیلی روز‌های چهارشنبه و پنج شنبه گذشته نیز نگرانی از وقوع قطعی برق گسترده در کشور بوده است علی رغم اینکه دلیل اعلامی دولت، گرمای سراسری در ایران و تاثیرات منفی این موضوع بر سلامتی افراد بوده است.

 با این حال، این مشکل که این روز‌ها در گرمای تابستان روی اعصاب مردم قدم می‌زند، به هیچ عنوان پدیده‌ای جدید نیست و در سال‌های گذشته نیز شاهد وقوع آن بوده ایم. ناظران و تحلیلگران بر این باورند که از آنجایی که بخش اعظم برق مصرفی در فصل تابستان، متمرکز بر استفاده مردم در بحث سرمایش است، قطعی برق عملا با آسیب‌های جدی برای سلامتی افراد همراه است.

کافی است توجه داشته باشیم که بر اساس تحقیقات پزشکی مختلفِ انجام شده در معتبرترین مراکز علمی جهان، این نکته ثابت شده که افراد سالخورده و به ویژه زنان بالای ۷۰ سال، به شدت نسبت به پدیده گرمازدگی حساس هستند و حتی این مساله می‌تواند آمار‌های مرگ را نیز در این گروه سنی بالا ببرد. گروه‌های حساس دیگری نیز نظیر کودکان به شدت از افزایش دمای هوا و نبود برق و تامین نیاز‌های سرمایشی آسیب می‌بینند.

جدای از همه این ها، فعالان حوزه اقتصادی نیز تاکید می‌کنند که قطعی‌های برق عملا خسارات زیادی را به آن‌ها وارد می‌کنند و سبب می‌شوند که روند تولید مختل گردد. موضوعی که خود می‌تواند، قیمت برخی کالا‌ها را به نحو قابل ملاحظه‌ای افزایش دهد. هنوز فراموش نکرده ایم که در سال‌های گذشته، قطعی برقِ کارخانه‌های سیمان تا چه اندازه در این بازار نوسانان قیمتی ایجاد کرده بود. به بیان ساده تر، قطعی‌های مکرر برق با آسیب‌های جدی به فضای کسب و کار‌ها و تولید کشور نیز همراه است.

بگذریم که برخی وسایل برقی مردم نیز در نتیجه قطع و وصل برق و یا حتی نوسانات برقی، به شدت آسیب دیده و بعضا می‌سوزند. در این چهارچوب، صحبت از تبعات منفی قطعی برق بر ابعاد مختلف زندگی مردم و دیگر حوزه‌های حکمرانی، بسیار گسترده‌تر است. با این حال، یک سوال عمده و اساسی در این میان مطرح می‌شود و آن این نکته است که: عمده محرک‌های قطعی برق در روز‌های گرم تابستان و اساسا ضعف صنعت برق کشور در تامین نیاز‌های مختلف در این روز‌ها چیست؟ به نظر می‌رسد که در این رابطه می‌توان ۵ محرک عمده و محوری را مورد توجه قرار داد.

۱. بحران سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های برق کشور

صنعت برق کشور نیز شبیه به دیگر حوزه‌های زیرساختی نظیر ارتباطات و یا نفت و گاز، به شدت از کمبود سرمایه گذاری و ضعف‌های قابل توجه در این عرصه رنج می‌برد. البته که باید توجه داشت سرمایه گذاری در زمینه ساخت نیروگاه‌های تولید برق (چه به صورت حرارتی و چه برقابی) بسیار گسترده و گران است و دولت در شرایطی که وضعیت اقتصادی کشور هنوز به ثبات نرسیده، قادر نیست بخش قابل ملاحظه‌ای از منابع درآمدی خود را معطوف به این حوزه کند.

از این رو، هر سال، ضعف و چالش سرمایه گذاری در حوزه صنعت برق، ماهیت و حالتی انباشته به خود می‌گیرد و سال بعد، جلوه‌های عینی‌ترِ خود را بیش از پیش در معرض دید مردم و مسوولان قرار می‌دهد. از این رو، تا زمانی که کمبود‌های مرتبط با حوزه سرمایه گذاری در صنعت برق جبران نشود، داستان قطعی‌های برق در فصل گرم سال، یک داستان تکراری و همیشگی خواهد بود.

۲. ضعف فزاینده نیروگاه‌های برقابی در فصول گرم سال

گرمای زیاد و مشکل کمبود بارش‌ها و تبخیر زیاد در فصل گرم سال، تا حد زیادی سطح منابع آبی نیروگاه‌های برقابی را کاهش می‌دهد و همین مساله، بخش قابل ملاحظه‌ای از ظرفیت‌های تولید برق کشور را از مدار خارج می‌کند. نکته مهم در این معادله این است که در همین فصل گرم، میزان مصرف برق چند برابر افزایش می‌یابد که این موضوع، شدت فشار بر شبکه برق سراسری را به نحو قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌دهد.

بر اساس آخرین ارزیابی ها، چیزی قریب به ۱۰ هزار مگاوات ظرفیت تولیدی برق کشور در نتیجه کاهش توان نیروگاه‌های برقابی در فصل گرم سال، از مدار خارج می‌شود که این موضوع سبب می‌شود تا شدت فشار بر نیروگاه‌های برق فرسوده حرارتی افزایش یابد و کمبود‌ها در حوزه تولید برق در کشور به نحوی جدی و آشکار خود را نشان دهند.

انتظار می‌رود با تشدید بحران تغییرات اقلیمی در ایران و جهان، آسیب‌ها در حوزه تولید برق از مبدا نیروگاه‌های برقابی نیز تشدید شوند و اگر اقدامات لازم در این رابطه انجام نشوند، تردیدی نیست که با بحران‌های به مراتب گسترده تری در ادامه راه رو به رو خواهیم شد.

۳. ماینر‌ها مشغول به کارند!

یکی دیگر از مسائلی که در سال‌های اخیر و با توجه به اوج گیری پدیده رمزارز‌ها در جهان و البته ایران شدت فشار به شبکه برق کشور را به صورت کلی و نه فقط در فصل تابستان افزایش داده، فعالیت‌های غیرمجاز استخراج‌کنندگان رمزارز‌ها مخصوصا بیت کوین است که عملا میزان قابل توجهی از برق سراسری را در راستای فعالیت‌های خود مورد استفاده قرار می‌دهند.

اساسا یکی از چالش‌های جدی با محوریت مساله استخراج رمزارز‌ها در جهان نیز همین آسیب‌های جدی است که این مساله در کلیت خود به محیط زیست وارد می‌کند. ناظران معتقدند که تولید برق توسط کشور‌ها در نیروگاه‌های حرارتی، آسیب‌های جدی را به محیط زیست وارد می‌کند. استخراج رمز ارز‌ها نیز، با مصرف برق بالایی همراه است که عملا شدت فشار بر شبکه برق سراسری و سوخت‌هایی که برای تولید برق استفاده می‌شود را افزایش می‌دهد. چالشی که به شدت مورد اشاره فعالان محیط زیست نیز بوده و برخی نیز به این مساله اشاره دارند که به همین دلیل باید جلوی توسعه رمزارز‌ها را گرفت.

در این میان، در سال‌های اخیر گزارش‌های مختلفی از چند برابر شدن میزان مصرف برق در کشور به ویژه پس از اوج گیری بازار رمزارز‌ها و به طور خاص بیت کوین منتشر شده است. موضوعی که حاکی از عمق و گستره قابل توجه فعالیت‌های مخفی و زیرزمینی در این حوزه است و البته که بار سنگین این موضوع معطوف بر شبکه برق سراسری است. مولفه‌ای که خود نقشی مهم در کمبود برق در به ویژه فصل تابستان بازی می‌کند.

۴. بی برنامگی دولت‌ها

دولت‌های مختلف کشور در سال‌های اخیر، علی رغم ارائه طرح‌های تئوریک مختلف در زمینه تقویت صنعت برق، در میدان عمل اقدامات زیادی را به پیش نبرده اند و همین مساله، عدم توازن در بحث تولید و مصرف برق در کشور را به شدت افزایش داده است.

در واقع، اگر صنعت برق سال به سال متناسب با برنامه‌های آینده پژوهانه رشد می‌کرد، اکنون به نقطه‌ای نمی‌رسید که میزان عدم توازن‌ها در آن به حدی اوج بگیرد که شاهد ایجاد بحران برای صنعت برق کشور و عدم تامین نیاز‌های مردم (برای ساعاتی) در فصل گرم سال باشیم.

۵. فرهنگ غلط استفاده از برق

در نهایت باید گفت که برخی از مردم کشور نیز در زمینه استفاده از برق، برخی نکات لازم را رعایت نمی‌کنند. در واقع، در این حوزه همچون نوع و الگوی مصرف آب، شاهد برخی کاستی‌ها در فرهنگ عمومی هستیم که البته رفع این نقص، نیاز به کار فرهنگی و آموزشی و تقویت روند اطلاع رسانی دارد. بدون تردید در شرایط اوجِ مصرف برق در کشور، همگان باید دست به دست هم بدهند تا جای جای ایران از انرژی برق کافی برخوردار باشد.

با این حال، نگاه‌های اتمیستی و فردگرایانه، مانع از ایجاد خیر جمعی در تمامی موضوعات می‌شود. معادله‌ای که در مورد الگوی مصرف برق در فصول گرم سال نیز به وضوح قابل مشاهده است و باید به حال آن با استفاده از سیاست‌های مختلف نظیر ارائه تخفیف‌های قابل توجه به مشتریان خوش مصرف (البته که این طرح اکنون نیز اجرا می‌شود، اما به نظر می‌رسد که بایستی ابعاد گسترده تری را به آن بخشید و در شکل کنونی تاثیرات چندان محسوسی را با خود به همراه نداشته است) و ارائه مشوق‌های گوناگون، فکری کرد.

منبع: فرارو