یک روز پس از اعلام معامله میان دولت آمریکا و جمهوری اسلامی ایران بر سر مبادله زندانیان، مقام‌‌‌های ارشد اسرائیلی در گفت‌وگو با روزنامه نیویورک‌تایمز خبر دادند که این معامله بخشی از «تفاهم‌‌‌های گسترده‌تر» است. روزنامه «دنیای‌اقتصاد» در طول سه ماه گذشته در چند گزارش تحلیلی پیش‌بینی کرد که محدودسازی تنش بین تهران و واشنگتن نمی‌تواند صرفا به بحث مبادله زندانیان محدود شود و زمینه برای تفاهمات گسترده‌تر درخصوص ترتیبات امنیتی در خلیج فارس فراهم خواهد شد.
در این چارچوب مایکل کرولی، رونن برگمن و فرناز فصیحی ۱۰ اوت در گزارش تفصیلی نوشتند: به گفته مقامات و تحلیلگران، اعلام توافق تبادل زندانیان بین ایالات متحده و ایران می‌تواند چشم‌انداز همکاری دیپلماتیک بیشتر، از جمله هدف دیرینه دولت بایدن برای مهار برنامه هستهای ایران را افزایش دهد. در حالی که چند نقطه عطف و خصومت عمیق بین واشنگتن و تهران از جمله تهدیدهای ایران برای حمل‌ونقل کشتی‌ها در خلیج فارس و حمایت از جنگ روسیه در اوکراین وجود دارد، موفقیت توافقنامه مبادله زندانیان که به سختی مذاکره شده، می‌تواند مشکلی جدی را از رابطه برطرف کند.
بر اساس توافقی که روز پنج‌شنبه اعلام شد، ایران در ازای آزادی پنج ایرانی زندانی در ایالات متحده و همچنین آزادسازی حدود ۶ میلیارد دلار از دارایی‌هایش برای اهداف بشردوستانه تحت نظارت دقیق، پنج ایرانی آمریکایی را آزاد می‌کند. هنری روم، کارشناس ارشد موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک، گفت: «توافق زندانیان گام کلیدی و رو به جلو از سوی واشنگتن و تهران برای کاهش تنش‌‌‌هاست، چون این دو کشور به دنبال بازگشت به مذاکرات رسمی هستهای در ماه‌های پایانی سال‌جاری هستند.»این توافق در حالی انجام می‌شود که به نظر می‌رسد ایران و ایالات متحده توافقی غیررسمی را رعایت می‌کنند که بر اساس آن ایران برنامه هستهای خود را محدود و نیروهای نیابتی خود را در عراق و سوریه کنترل کرده است تا از اقدامات تلافی جویانه آمریکا جلوگیری کند.
مقامات آمریکایی مکررا دستیابی به هرگونه «توافق» هستهای با ایران را پس از مذاکرات غیرمستقیم در عمان در اوایل سال‌جاری رد کرده‌اند. اما مقامات چند کشور جزئیاتی از آن را بسط دادهاند. پارامترهای آن شامل تعلیق غنیسازی اورانیوم با خلوص بالاتر از ۶۰درصد و عدم‌حمله قابل‌توجه به نیروهای آمریکایی توسط نیروهای نیابتی ایران در سوریه و عراق است. دو مقام ارشد دفاعی اسرائیل گفتند که توافق مربوط به زندانیان و وجوه مسدود شده بخشی از تفاهمات گسترده‌تر است که در عمان حاصل شده است. یک مقام ارشد ارتش آمریکا گفت که فعالیت شبه‌‌‌نظامیان مورد حمایت ایران علیه نیروهای آمریکایی در سوریه و عراق در هفتههای اخیر کاهش یافته است.
روم گفت که دولت بایدن احتمالا امیدوار است که مذاکرات رسمی هستهای سازماندهی شده توسط اتحادیه اروپا در اواخر سال‌جاری از سر گرفته شود. روم اما افزود که با توجه به نوسانات سیاسی این موضوع، بعید است که دولت بایدن خواهان توافق هستهای جدید پیش از انتخابات ۲۰۲۴ باشد. با توجه به بازگشت احتمالی ترامپ به دفتر بیضی شکل، ممکن است ایران نیز همین احساس را داشته باشد. تفاوت بین یک توافق غیررسمی در مورد مسائل هستهای و یک توافق رسمی از نظر سیاسی مهم است. یک توافق رسمی احتمالا مستلزم تایید کنگره ایالات متحده است، جایی که حتی بسیاری از دموکرات‌‌‌ها نسبت به هرگونه اقدامی برای ارائه تسهیلات اقتصادی و سیاسی به دولت ایران تردید دارند. یک تفاهم غیررسمی به دولت بایدن اجازه می‌دهد کنگره را کنار بزند که این موضوع باعث خشم بسیاری از جمهوری‌خواهان شد.
برخی از آنها روز پنج‌شنبه ادعا کردند که توافق برای آزادی آمریکایی‌‌‌ها که به گفته مقامات آمریکایی به اتهامات ساختگی بازداشت شده‌‌‌اند، به ایران برای گروگان‌‌‌گیری میلیاردها دلار پاداش داده است.خنثی کردن بحران تدریجی حول برنامه هستهای ایران، که سال‌های اخیر گسترش یافته و تهران را در آستانه توانایی تسلیحات هستهای قرار داده است، یک اولویت فوری برای دولت بایدن است. بایدن هیچ تمایلی به بحران در خاورمیانه ندارد، چون او به دنبال پیروزی مجدد است.
رسانه‌های ایران این توافق را به عنوان یک پیروزی معرفی کردند و آن را «دیپلماسی افتخارآمیز» خواندند. اما تحلیلگران ایرانی گفتند که ایجاد حسن نیت مبادله زندانیان برای دستیابی به توافقات گسترده‌تر در مورد برنامه‌های هستهای و نظامی ایران همچنان چالش برانگیز است. برخی جناح‌ها به شدت با دادن امتیاز بیشتر به ایالات متحده فراتر از چارچوب موجود توافق هستهای ۲۰۱۵ مخالف هستند.
توافق ۲۰۱۵، که برنامه هستهای ایران را در ازای لغو تحریم‌ها محدود کرد، بارقه امیدی را ایجاد کرد که دو کشور بتوانند از شبح رویارویی نظامی که مدت‌ها بر این روابط سایه انداخته است، عبور کنند. اما روابط بهتری حاصل نشد. زمانی که ترامپ در سال ۲۰۱۸ از توافق هستهای خارج شد، تحریم‌‌‌های جدیدی را علیه اقتصاد ایران اعمال و صادرات نفت را خفه کرد. ایران برنامه اتمی خود را تسریع کرد و اکنون به اندازه کافی اورانیوم غنی شده تا سطح بمب هستهای برای ساخت چند بمب ذخیره کرده است، اگرچه بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که ساخت یک بمب هستهای عملیاتی برای ایران ممکن است بیش از یک سال، شاید حتی دو سال، طول بکشد.
بایدن به امید مذاکره برای احیای سریع توافق هستهای روی کار آمد و مقامات آمریکایی و اروپایی بیش از یک سال را صرف مذاکره با تهران قبل از شکست مذاکرات در تابستان گذشته کردند. روابط از آن زمان متشنج بوده است، زیرا مقامات آمریکایی به ایران هشدار دادهاند که غنیسازی اورانیوم تا سطح خلوص ۹۰درصد خطرناک‌‌‌ترین عواقب را در پی دارد - در واقع کدی برای اقدام نظامی است.ایالات متحده معتقد است که ایران از حملات مکرر نیروهای نیابتی خود علیه نیروهای آمریکایی در خاورمیانه حمایت کرده است. ایران همچنین در هفتههای اخیر تلاش کرده کشتی‌های تجاری را در تنگه هرمز و دریای عمان توقیف کند.
بر اساس اعلامیه وزارت دفاع در ۷ اوت، این امر باعث شد که هزاران ملوان و تفنگدار دریایی آمریکایی در این ماه «برای حمایت از تلاش‌های بازدارنده» در منطقه مستقر شوند. همزمان، ایران از طریق توافقی در ماه مارس برای بازگرداندن روابط دیپلماتیک پس از توقف هفت ساله، به تنش‌زدایی با عربستان سعودی، یکی دیگر از رقبای اصلی خود، روی آورده است. این می‌تواند نشان دهد که دولت ایران خواهان سیاست خارجی کمتر تنش‌آمیز است. اما برخی از تحلیلگران نسبت به افزایش انتظارات برای دیپلماسی آینده هشدار دادند و گفتند که معامله زندانیان احتمالا نشانه‌ای از گشایش دیپلماتیک بزرگ‌تر نیست.
کریم سجادپور، تحلیلگر بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی گفت: «دشمنی جمهوری اسلامی با ایالات متحده در هویت آن به عنوان یک قدرت انقلابی نقش اساسی دارد. »ایران به آمریکا به عنوان یک دشمن نیاز دارد. این کشور مایل به قراردادهای تاکتیکی در مورد گروگان‌ها و سلاح‌های هستهای است، اما خصومت آن با ایالات متحده استراتژیک و پایدار است.
ریچارد گلدبرگ، یکی از مقامات سابق شورای امنیت ملی در کاخ سفید ترامپ که اکنون در بنیاد جنگ‌‌‌طلب دفاع از دموکراسی‌‌‌ها مشغول است، توافق برای آزادی زندانیان را به عنوان انگیزه‌‌‌ای برای کشورهای دیگر برای زندانی کردن ناعادلانه آمریکایی‌‌‌ها و سپس باج‌‌‌خواهی برای آزادی آنها محکوم کرد. او همچنین ابراز نگرانی کرد که دولت بایدن به طور مخفیانه به توافقات امنیتی با ایران دست زند.شاید با توجه به چنین انتقاداتی بود که آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه، روز پنج‌شنبه مراقب بود که بر موضع سخت ایالات متحده پافشاری کند. بلینکن به خبرنگاران گفت: «ما به اجرای همه تحریم‌‌‌های خود ادامه خواهیم داد، به عقب راندن قاطعانه علیه فعالیت‌‌‌های بی‌‌‌ثبات‌‌‌کننده ایران در منطقه و فراتر از آن ادامه خواهیم داد.»
رسول سلیمی کارشناس سیاسی گفت: شکست مذاکرات ایران و آمریکا ریشه در سیاست نگاه به شرق ایران دارد.
آقای سلیمی،
علت شکست مذاکرات فقط کاسبان تحریم‌ند که آیت‌الله خامنه‌ای در رأسشان می‌باشد زیرا جمهوری اسلامی از 13 آبان 58 نگاه به شرق دارد ولی بارها با موفقیت کامل با آمریکا مذاکره کرده است.
سفله عالی شأن ز منصبهای عالی کی شود، کی فزاید قدر خار از رفعت دیوارها.
بی خریداران سخن کی پخته گردد زآنکه هست، دیگ جوش کاسبان از گرمی‌ی بازارها.
سرور گرامی،
تنها راه نجات میهن اتحاد ماست که هم‌صدا جمهوری اسلامی را تشویق به انجام دو فوریت نماییم:
1- قطع دشمنی با آمریکا برای دفع تهدیدات خارجی.
2- به رسمیت شناختن حق آزادی بیان مصوب قانون اساسی جهت حل مشکلات داخلی.
با تشکر از توجه شما.