به گزارش ایران اکونومیست، یکی از اقدام‌های مهم دولت سیزدهم تلاش برای برطرف کردن مشکلات کم‌آبی در مناطق مختلف کشور است که در دولت‌های قبل مورد توجه قرار نگرفته بود. بر همین اساس اقدام‌های گسترده‌ای از ابتدای دولت سیزدهم برای حل مشکلات رقم خورد.
یکی از مناطقی که سایه مشکلات آبی بر آن چنبره زده است استان سیستان و بلوچستان است که وزارت نیرو برای حل مشکلات آنکه ناشی از رها نشدن حقآبه هیرمند هم هست تدارک‌های وسیعی دیده است. طبق اعلام وزارت نیرو، استان سیستان و بلوچستان از جمله استان‌های دارای تنش آبی کشور است که در سال‌های گذشته با مشکلات فراوانی در این حوزه رو به رو بوده است.
استان سیستان و بلوچستان، استانی با پایین‌ترین میانگین بارندگی سالانه در کشور است که عمده بارندگی‌های آن به صورت مونسون و در مرکز و جنوب آن ثبت می‌شود. به لحاظ آب و هوایی استان سیستان و بلوچستان در مقایسه با دیگر استان‌های کشور دارای شرایط منحصر به فردی است، به طوری که بیشترین دمای هوای تابستان در بیشتر روزهای سال به شهرهای این استان اختصاص دارد و در عین حال در بعضی از روزهای زمستان، شمالِ این استان در لیست سردترین نقاط کشور قرار می‌گیرد.
میانگین بارندگی سالانه استان سیستان و بلوچستان در میان دیگر استان‌ها در پایین‌ترین سطح قرار دارد و این بارندگی‌های ناچیز نیز در بیشتر مواقع به صورت سیلابی در مرکز و جنوب استان ثبت می‌شود که به دلیل نبود تغذیه یا ذخیره سازی مناسب این منابع به سرعت از دسترس خارج می‌شوند.
به دنبال تشدید روند گرمایش جهانی و افزایش مشکلات آبی در این استان، دولت سیزدهم مجموعه‌ای از اقدام‌ها و پروژه‌های آبی مختلف را در قالب برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت برای این استان وارد فاز اجرا کرده است، برنامه‌هایی که در ۴ جبهه متفاوت جغرافیایی قابل دسته‌بندی است.
اهم برنامه‌های وزارت نیرو برای کاهش تنش آبی استان سیستان و بلوچستان و تقویت شبکه آب شرب این است آنکه وارد فاز اجرا شده است.
برنامه‌ریزی و تلاش برای افزایش ظرفیت تصفیه‌خانه‌ها و نوسازی شبکه
در شمال استان با توجه به منابع آبی موجود و چاه‌نیمه‌ها در دهه هفتاد به همه روستاها آبرسانی شده است و آب تصفیه در همه روستاها توزیع می‌شود، اما با توجه به قدمت تاسیسات و در نظر نگرفتن بعضی از مصارف و همچنین افزایش نیاز هم‌اکنون طرح بازنگری شبکه‌های آب شرب روستایی و اصلاح شبکه‌های توزیع با اولویت مناطق دارای تنش بیشتر وارد فاز عملیاتی شده است.
در شمال استان با توجه به قدمت تاسیسات روستایی در تابستان‌ها برخی از نقاط که از تصفیه‌خانه فاصله دارند و عمدتاً در شمال هیرمند، نیمروز و هامون قرار دارند، دچار افت فشار و قطعی آب می‌شوند که در بعضی از نقاطِ این شهرستان‌ها برای رفع کمبود آب، تاسیسات شهری و روستایی به یکدیگر متصل شد و این امر سبب شد تا ۳۶۰ لیتر در ثانیه در این نقاط به روستاها کمک شود.
در حال حاضر به همه شهرها و روستاها شمال استان از طریق ۲ تصفیه‌خانه در مجموع به ظرفیت یک هزار و ۸۰۰ لیتر در ثانیه آبرسانی می‌شود و همچنین برای رفع همه کمبودهای آب شرب روستاها در طرح جهاد آبرسانی، در ۵ ناحیه فشاری اصلاح و نوسازی همه خطوط انتقال و شبکه‌های توزیع در حال اجراست.
حفر ۱۱۵ حلقه چاه و خطوط انتقال برای حل مشکل آب
با توجه به جغرافیای طبیعی مرکز استان، در این منطقه از منابع آب زیرزمینی برای جبران کسری آب شرب شهروندان استفاده می‌شود. در واقع فقر منابع آب زیرزمینی در دشت زاهدان باعث شده تامین آب این شهر با جمعیت حدود یک میلیون نفر از نقاط دیگر و از طریق خطوط و ایستگاه‌های پمپاژ انتقال یابد چاه‌نیمه، دشت حرمک، آب‌شیرین‌کن و چاه‌های سطح شهر از جمله اصلی‌ترین منابع تامین آب زاهدان هستند که دو هزار تا دو هزار و ۱۰۰ لیتر در ثانیه آب از این منابع تامین می‌شود.
در واقع در حال حاضر ۷۰۰ لیتر از چاه‌نیمه، ۵۰۰ لیتر از طریق شیرین‌سازی، ۴۰۰ لیتر از چاه‌های حرمک و ۴۰۰ لیتر از چاه‌های سطح شهر زاهدان برداشت می‌شود. با این وجود نیاز آبی شهر زاهدان بر اساس سرانه‌های مصوب و در اوج مصرف با توجه به اضافه شدن نقاط جمعیتی جدید به شهر هم اکنون به بیش از دو هزار و ۶۰۰ لیتر در ثانیه رسیده است.
برای جبران این کسری نیز ۴۲ هزار مترمکعب در شبانه‌روز در سطح شهر شیرین‌سازی صورت می‌گیرد که ۱۵ هزار متر مکعب آن در ابتدای سال گذشته انجام شد و در مجموع ۵۰۰ لیتر در ثانیه آب از طریق بخش خصوصی و در قالب خرید تضمینی شیرین‌سازی و به شبکه تزریق می‌شود؛ همچنین برای رفع کمبود آب، وزارت نیرو منابع حرمک را در دستور کار قرار داد که با توجه به کاهش حجم آب چاه‌نیمه‌ها ناشی از تحقق نیافتن حقابه این ظرفیت برای طرح اضطراری در نظر گرفته شده است.
طرح تامین آب اضطراری شهر زاهدان و منطقه سیستان که با حفر ۱۱۵ حلقه چاه در نقاط مختلف در دستور کار وزارت نیرو قرار دارد و هم‌اکنون در مناطق حرمک، هامونِ هیرمند، شیله، بندان و نوار مرزی جنوب شرق سیستان در حال اجرا است. این پروژه با وجود عملیات اجرایی مطلوب در کوتاه‌مدت و در مواقع بحران می‌تواند بخشی از نیاز آب شرب را تامین کند، این طرح در حرمک تکمیل و در هامون هیرمند با ۸۰ درصد پیشرفت فیزیکی در حال اجرا است که لازم است شیرین‌سازی نیز بشود.
برای نقاط حاشیه شهر زاهدان نیز که بیشتر در قسمت‌های شمالی و غرب تحت عنوان شهرک‌های جدید و نقاط روستایی اضافه شده‌اند، طی چند سال اخیر لوله‌گذاری شبکه توزیع صورت گرفته است و وزارت نیرو به دلیل اضافه نشدن منابع تامین آب از منابع موجود یا از طریق برداشت آب از سفره شهر زاهدان مشکل تامین آب بهداشتی را برطرف کرده است و برای شرب از طریق بخش خصوصی با واگذاری امتیاز شیرین‌سازی آب با هماهنگی سایر مراجع ذیصلاح توزیع آب شرب را انجام می‌دهد.
پیش‌بینی می‌شود با تکمیل طرح انتقال آب از آبخوان شرقی استان و افزایش ظرفیت تامین آب شهر زاهدان که بر اساس برنامه‌ریزی وزارت نیرو پیش‌بینی شده است، در کوتاه‌ترین زمان ممکن توسط شرکت آب نیرو اجرا شود مشکل کمبود آب شرب شهر زاهدان مرتفع شود. برای تامین آب شرب شهر خاش نیز انتقال آب از دو دشت دوربٌن و کلچات صورت می‌گیرد که با توجه به ناپایداری حجم سفره در صورت کمبود بارندگی دچار افت سطح آب می‌شوند که با حفر چاه‌های جدید کمبود در کوتاه‌مدت مرتفع خواهد شد.
برای حل مشکل آب شرب خاش و همه روستاهای بخش مرکزی انتقال آب از کارواندر به طول ۷۲ کیلومتر در دستور کار شرکت قرار گرفته است که تاکنون ۹.۵ کیلومتر آن انجام و پیش‌بینی منابع مالی از طریق ماده ۵۶ و اعتبارات ملی برای پیشبرد طرح صورت گرفته است.
بهره‌برداری از سد ماشکید علیا برای جبران کمبود آب شرق استان سیستان و بلوچستان
در شرق استان و در منطقه سراوان بزرگ (شامل سراوان، سوران و مهرستان) نیز در حال حاضر آبرسانی از منابع آب زیرزمینی در همه نقاط جمعیتی صورت می‌گیرد که وابستگی شدیدی به بارندگی‌های سالانه دارد. با بهره‌برداری از سد ماشکید عُلیا برنامه‌ریزی آبرسانی به شهرهای مهرستان، سوران و هیدوچ توسط وزارت نیرو عملیاتی خواهد شد، طرحی که هم‌اکنون توسط شرکت آب‌نیرو در حال انجام است و برای روستاهای مسیر نیز اجرای خطوط انتقال و شبکه توزیع در طرح جهاد آبرسانی پیش‌بینی شده است.
هم اینک عملیات اجرایی این طرح برای ۸ روستای پرجمعیت آغاز شده است و پیش‌بینی می‌شود برای کلیه روستاهای بم‌پُشت و سیرکان آب از سد در حال احداث ماشکید سُفلی انتقال یابد. بررسی‌ها حکایت از آن دارد که دولت بالغ بر ۷ هزار میلیارد تومان منابع مالی لازم برای تکمیل سد ماشکید سفلی و ۳ هزار میلیارد تومان برای تکمیل ۳ خط انتقال آب از سد ماشکید علیا به شهرستان‌های مهرستان و سیب سوران در نظر گرفته است.
با اتمام اجرای خط لوله از سد ماشکید علیا تا روستاهای بخش هیدوچ شهرستان سیب و سوران پیش‌بینی می‌شود جمعیتی نزدیک به ۱۵ هزار تن که در روستاهای این بخش زندگی می‌کنند، از نعمت آب شرب پایدار برخوردار شوند. همچنین با اجرای خط لوله دیگری از سد ماشکید علیا به سمت مناطق شهری و روستایی شهرستان مهرستان و خط انتقال سد ماشکید علیا به شهر سوران نیز جمعیتی بالغ بر ۱۰۰ هزار نفر دیگر نیز به آب شرب پایدار متصل خواهند شد.
علاوه بر این پروژه‌ها، عملیات احداث سد و انتقال آب دیگری تحت عنوان سد ماشکید سفلی نیز با اعتباری بالغ بر ۱۰ هزار میلیارد تومان در این استان آغاز شده که تا کنون ۱۸ درصد پیشرفت فیزیکی داشته و مقرر است با اتمام این پروژه به جمعیتی بالغ بر ۲۰۰ هزار تن در شهرستان سراوان آبرسانی پایدار صورت بگیرد.
اجرای یک هزار و ۸۰۰ کیلومتر خط انتقال و ۲۰ هزار متر مکعب مخزن ذخیره
در جنوب استان نیز با بهره‌برداری از سد زیردان و اجرای یک هزار و ۸۰۰ کیلومتر خطوط انتقال و شبکه توزیع و ۲۰ هزار مترمکعب مخزن ذخیره، ۳۵۰ روستا به آب پایدار متصل شده است و در حال حاضر در شهرستان‌های چابهار، دشتیاری و قصرقند روستاهای بخش‌های پیرسهراب، پلان، تلنگ و مجموعه دلگان‌ها و تعدادی از روستاهای ریمدان به این سد متصل شده‌اند که لازم است تعدادی از ساکنان این روستاها با گرفتن انشعاب و نصب کنتور در بهره‌برداری و نظام‌مند شدن توزیع آب در شبکه این شرکت را یاری کنند.
از روستاهای بخش مرکزی شهرستان چابهار تاکنون در طرح جهاد آبرسانی برای ۵۰ روستا لوله‌گذاری شبکه توزیع و خطوط فرعی انجام یا در مراحل نهایی قرار دارد که با تکمیل خط انتقال لاتیدان این روستاها نیز به آب پایدار می‌رسد و مجموعه‌های کمبل سلیمان و وشنام آبدار می‌شوند.
آبرسانی به شهرهای چابهار و کنارک نیز در حال حاضر از یک واحد آب‌شیرین‌کن به ظرفیت ۴۰ هزار مترمکعب صورت می‌گیرد. پیرو سفر ریاست جمهور به استان، در راستای ارتقای شاخص و افزایش ظرفیت شیرین‌سازی در فاز اول ۲۵ هزار متر مکعب در شبانه‌روز شیرین‌سازی مصوب شده است که سرمایه‌گذار در حال طی کردن مراحل خرید لوازم و اخذ تسهیلات بانکی است.
به منظور اصلاح خط موجود آب‌شیرین‌کن به چابهار و امکان افزایش ظرفیت انتقال، اجرای ۲۲ کیلومتر خط انتقال با لوله ۱۰۰۰ میلیمتر توسط شرکت در حال اجرا است که تاکنون ۱۰ کیلومتر اجرا و ۵ کیلومتر لوله خریداری شده است و پیش‌بینی می‌شود با تحقق اعتبارات لازم تا پایان سال تکمیل و به بهره‌برداری برسد.
استفاده از ظرفیت سدهای احداث شده جنوب شامل خیرآباد، کهیر و پیشین با اجرای خطوط انتقال برای تامین آب شرب روستاها و شهرهای مسیر توسط این شرکت آغاز شده است، به گونه‌ای که هم‌اکنون برای اجرای خط انتقال پایین‌دست سد خیرآباد پیمانکار انتخاب شده است؛ همچنین از محل پیشنهادی تصفیه‌خانه سد پیشین تا بند شیرگواز نیز تاکنون ۲۵ کیلومتر لوله‌گذاری انجام شده و برای لوله‌گذاری مابقی مسیر پیمانکار فعال است. اجرای خط انتقال آب از سد کهیر برای ۵۵ روستای شهرستان کنارک و زرآباد در قالب طرح جهاد آبرسانی در سال جاری آغاز خواهد شد.
در این منطقه برای شهر ایرانشهر نیز به عنوان یکی از شهرهایی که منابع پایدار زیرزمینی دارد با چالش فرسودگی تاسیسات پمپاژ و انتقال و همچنین شبکه توزیع آب رو به رو است که گاهی دچار تنش آبی می‌شود؛ برای حل مشکل شهرستان نیز در فاز نخست، اصلاح و توسعه ایستگاه پمپاژ در برنامه قرار دارد و توسعه شبکه در نقاطی که فاقد لوله‌گذاری هستند نیز در حال انجام است.
دو طرح بزرگ و سراسری برای حل اساسی مشکل آب شرب
در کنار پروژه‌های بخشی و موردی که به آن‌ها اشاره شد، دولت سیزدهم برای حل تنش آبی استان سیستان و بلوچستان دو طرح بزرگ و سراسری ویژه نیز در نظر گرفته و وارد فاز اجرا کرده است که یکی از آن‌ها طرح ملی جهاد آبرسانی است که بیشترین حجم سرمایه گذاری‌های آن و روستاهای تحت پوشش آن مربوط به این استان است.
در این طرح و به همت دولت سیزدهم عملیات آبرسانی به ۱۷۵۱ روستای سیستان و بلوچستان در قالب طرح جهاد آبرسانی از ابتدای سال ۱۴۰۱ آغاز شده که تاکنون بیش از ۱۱۰۰ کیلومتر لوله‌گذاری خطوط انتقال و شبکه توزیع در سطح روستاها انجام شده است.
پیش‌بینی می‌شود با این طرح و الحاق طرح ملی آبرسانی روستایی یک جهش بی‌سابقه در تامین آب شرب روستاهای استان ایجاد شود و کلیه کمبودهای آب شرب روستاهای استان مرتفع شود. همچنین طرح دیگر نیز پروژه عظیم انتقال آب دریای عمان است که از این پروژه به عنوان گزینه پایدار آب شرب این استان و زاهدان یاد می‌شود که طبق برنامه زمان‌بندی قرار است ظرف ۵ سال اجرا و به بهره‌برداری برسد.
بر اساس این طرح نیز خط انتقال آب به طول ۱۷۹۰ کیلومتر با قطر ۱۴۰۰ تا ۲۲۰۰ میلیمتر با اعتباری بالغ ۳ میلیارد یورو اجرایی می‌شود، خطی که ظرفیت انتقال ۲.۴ میلیارد مترمکعب آب را در سال خواهد داشت و علاوه بر تامین آب شرب و صنایع کشور در استان سیستان و بلوچستان، همچنین به استان‌های خراسان جنوبی و خراسان رضوی نیز آبرسانی خواهد کرد.
