روایت آرام «امروز» در مسیر پر شتاب «اسکار»

فیلم سینمایی «امروز» هفتمین ساخته ی رضا میرکریمی به تازگی از سوی هیات انتخاب فیلم های ایرانی برای معرفی به آکادمی علوم و هنرهای سینمایی آمریکا، به عنوان نماینده ی سینمای ایران در هشتاد و هفتمین مراسم اسکار در سال 2015 انتخاب شد.

این انتخاب اما تاکنون بحث ها و نقدهای مثبت و منفی بسیاری را در میان اهالی سینما به راه انداخته است. برخی سینماگران انتخاب «امروز» را انتخابی به جا می دانند و برخی نیز مخالف آن هستند و انتخاب این فیلم را در مقایسه با دو فیلم «چ» ساخته ی «ابراهیم حاتمی کیا» و «تنهای تنهای تنها» ساخته ی «احسان عبدی پور» که آن دو نیز در مرحله ی نهایی داوری قرار داشتند، ناحق توصیف می کنند.

داستان فیلم «امروز» حول محور شخصیتی به نام «یونس» با بازی «پرویز پرستویی» می گردد. او راننده ی تاکسی کهنه کاری است و در پایان یک روز کاری به زنی باردار و زخمی با بازی «سهیلا گلستانی» کمک می کند تا او را به بیمارستان برساند؛ غافل از اینکه در بیمارستان اتفاق های زیادی در انتظار اوست. یونس در سراسر فیلم سرش در لاک خودش است و در برابر هر چیزی سکوت می کند.

آنچه در پرداخت شخصیت یونس در مرکز توجه مخاطب قرار می گیرد، همین سکوت و بی توجهی اش در قبال اتهام هایی است که در سراسر فیلم از این سو و آن سو متوجه او می شود. سکوت یونس و دفاع نکردن او از خودش در قبال حرف ها و برداشت های ناروای دیگران است که بن مایه ی اصلی بسیاری از نقدهای مثبت و منفی درباره ی فیلم شده است.

آنان که نگاه مثبت به این سکوت دارند، بی نیازی پرویز پرستویی در نقش یونس از توضیح دادن خودش برای جامعه ی قضاوت گر را معناگرایانه و بالاتر از هر سخنی توصیف می کنند. در مقابل این نگاه مثبت اما، برخی سکوت یونس را بی معنا دانسته و از آن به عنوان نقطه ی ضعفی در فیلمنامه و شخصیت پردازی فیلم یاد می کنند که «معناگرایانه» بودن نمی تواند توجیه مناسبی برای آن باشد.



*** «امروز» به معیارهای اسکار نزدیک تر است

«ایرج تقی پور» تهیه کننده و عضو هیات انتخاب فیلم های ایرانی برای معرفی به اسکار، در ارتباط با انتخاب فیلم «امروز» برای معرفی به اسکار، معتقد است که این فیلم در مقایسه با دیگر کاندیداها از شرایط بهتری برای تامین نظر آکادمی علوم و هنرهای سینمایی آمریکا برخوردار بوده و به معیارهای اسکار نزدیکتر است.

تقی پور در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا در ارتباط با معیارهایی که باید در انتخاب یک فیلم برای معرفی به اسکار در نظر گرفته شود، گفت: آکادمی اسکار قواعدی را برای انتخاب فیلم های غیر انگلیسی زبان دارد که نخستین آن هم این است که تمام دیالوگ های فیلم حتما به زبان غیر انگلیسی باشد. دوم اینکه از فاصله ی ماه اکتبر سال گذشته ی میلادی تا اکتبر امسال، حداقل یک هفته در سالن های تجاری با فروش بلیت و آگهی های تجاری به نمایش گذاشته شده باشد و البته اسناد آن هم باید از سوی موسسه و یا یک ارگان رسمی در کشور سازنده ی فیلم تایید شود.

وی افزود: عوامل سازنده ی فیلم مانند کارگردان، نویسنده و بازیگران نیز حتما باید از کشور سازنده باشند. کمیته یی که فیلم را برای معرفی به اسکار انتخاب می کند هم باید از عوامل فیلم سازی خود آن کشور باشد. مدت زمان فیلم هم نباید از حدی خاص (حدود 90 دقیقه) کوتاه تر باشد. اینها مقرراتی هستند که از نظر آکادمی باید در معرفی فیلم ها در نظر گرفته شوند. لاجرم فیلم هایی انتخاب می شوند که در این قالب می گنجند.

این تهیه کننده سینما در ادامه خاطر نشان کرد: برای انتخاب نهایی اما اعضای کمیته به غیر از شرایط کلی یاد شده، ملاک های دیگری را هم در نظر داشتند.

تقی پور در تشریح این ملاک ها، ضمن یادآوری سفر 9 تن از اعضای آکادمی اسکار به ایران در اواخر سال 1387 افزود: به یاد دارم زمانی که 9 تن از اعضای آکادمی اسکار به ایران آمدند و مهمان «خانه سینما» بودند، تاکید کردند که فیلم هایی که معرف فرهنگ بومی و ملی یک کشور باشند و با مولفه های سینمای ملی خود آن کشور ساخته شده باشند، بیشتر مورد توجه اسکار قرار می گیرند.

به گفته ی این تهیه کننده ی سینما، در بخش فیلم های خارجی اسکار به هیچ وجه از فیلم هایی که به تقلید از هالیوود باشند، استقبال نمی شود و فیلم هایی که با مولفه های سینمای ملی ساخته شده باشند، مقبول ترند و این یکی از نکاتی است که ما باید برای انتخاب فیلمی که به اسکار می فرستیم در نظر بگیریم.

به نظر می رسد اشاره ی تقی پور در بیان این نظر به فیلم «چ» ساخته ی ابراهیم حاتمی کیا باشد که در آن از جلوه های ویژه ی حرفه یی و خاص فیلم های اکشن هالیوودی بهره گرفته شده است.

عضو هیات انتخاب فیلم های ایرانی برای معرفی به اسکار در ادامه فیلم هایی را مطابق میل اعضای اسکار دانست که دراماتیک، روایتگر و قصه گو باشند؛ مولفه یی که به گفته ی او در انتخاب فیلم امروز از سوی هیات داوران در نظر گرفته شده است.

به گفته ی تقی پور در کنار همه ی این ویژگی ها یکی از مهم ترین معیارهای انتخاب فیلم برای اسکار آن است که فیلم تصویر مناسبی را از یک کشور در عرصه ی جهانی به نمایش بگذارد و در این باره نکته ی منفی در فیلم «امروز» وجود نداشت.

ایرج تقی پور در ادامه ی گفت و گو با پژوهشگر ایرنا با اشاره به محدودیت در انتخاب فیلم ها برای معرفی به اسکار گفت: نمی توان انتظار داشت که چون یک سال فیلم «جدایی نادر از سیمین» «اصغر فرهادی» برنده ی جایزه ی اسکار شد، هر سال فیلم هایی مثل فیلم آقای فرهادی ساخته شود. چنین چیزی در واقعیت اتفاق نمی افتد. کشور هندوستان 60 سال است که فیلم به اسکار می برد ولی تا حالا یک اسکار هم برنده نشده است. این را یادمان باشد که ما هر سال قرار نیست برنده اسکار شویم و فیلم هایمان هم اندازه ی فیلم آقای فرهادی باشد؛ طبیعتا یک سال فیلم ها قوی تر و یک سال ضعیف ترند.

تقی پور یادآور شد: فیلم های انتخابی مانند فیلم «امروز» در مقایسه با دیگر رقبا معنی پیدا می کنند که قوی هستند یا خیر و به نظر من درباره ی انتخاب فیلم «امروز» هم باید با دیدی مقایسه یی نسبت به فیلم های موجود قضاوت کرد.

«کمال تبریزی» کارگردان از جمله کسانی است که نگاه مثبتی به فیلم «امروز» دارد. او در توصیف آخرین ساخته ی رضا میرکریمی گفته است: «امروز»، فردا فهمیده خواهد شد. توسط نسل های آینده و سازندگان بعدی این مرز و بوم؛ همانگونه که دختر بچه ی «امروز» یونس را می فهمد.

«جعفر پناهی» کارگردان دیگری است که همچون تبریزی از «امروز» دفاع می کند. وی چند ماه پیش در یادداشتی در این ارتباط نوشت: میرکریمی فیلمساز جسوری است، این جسارت را در فیلم های قبلی اش هم می توان دید، اما در «امروز» به قله آن پای می نهد. قراردادهای رایج شخصیت پردازی را می شکند و بدون دادن بک گراند -جدا از چند نشانه آن هم بدون تاکید- به شخصیت اصلی فیلم اش، او را در معرض قضاوت می گذارد. راننده تاکسی در سکوت با چشمانی که سفیدی اش به سرخی می زند و پای بی حسی که دیگر به درد نمی آید و فقط گاهی می خارد و حکایت از آسیب های دوران جنگ دارد، خود را بی نیاز از قضاوت دیگران می ببیند. او به یک نوع شناخت و آگاهی رسیده است که نیازی نمی بیند و در مقابل قضاوت های دیگران عکس العمل از خود نشان دهد. گویی شورش بدون سر و صدای فرد علیه اجتماع است؛ اجتماعی که بدون آگاهی از حقیقت خود را محق هر نوع قضاوت و عکس العمل می بیند.



*** «امروز» فیلم خوبی نیست

با وجود دفاع موافقان انتخاب «امروز» برای حضور در اسکار، منتقدان همچنان بر نقدهای خود در ارتباط با این فیلم تاکید دارند و این فیلم را شایسته حضور در اسکار نمی دانند. «عباس کریمی عباسی» یکی از این منتقدان است که پژوهشگر ایرنا در خصوص فیلم «امروز» با او به گفت و گو نشست. کریمی عباسی در این گفت و گو تاکید کرد: رضا میرکریمی فیلمساز بسیار خوبی است، اما فیلم جدیدش فیلم خوبی نیست.

وی در بیان دلایل این قضاوت خود گفت: دلایلی که برای این قضاوت وجود دارد این است که فیلم خیلی کند است و با مخاطب امروز چندان سازگار نیست. ما فیلم هایی داریم که در آنها کندی جزو شخصیت پردازی است و می خواهد فضا را برساند؛ مانند فیلم «ملکه»؛ اما میرکریمی خیلی از این کندی برای بیان فضا و شخصیت پردازی استفاده نکرده است.

کریمی عباسی در پاسخ به این پرسش که چرا به نظر او و سایر منتقدان، انتخاب فیلم «امروز» انتخاب مناسبی برای اسکار نیست، افزود: فیلم میرکریمی نمی تواند با مخاطب جهانی ارتباط برقرار کند، زیرا مسایلی که در این فیلم مطرح شده است مسایلی هستند که شاید فقط ما در ایران متوجه آنها شویم. زبان تصویری که میرکریمی در این فیلم استفاده کرده زبان تصویری جهانی نیست.

کریمی عباسی در ادامه یادآور شد: امروزه مردم فیلمی را که تنها جنبه ی سینمایی و هنری داشته باشد نمی پسندند؛ شاید چنین فیلمی برای یکسری عشاق سینما و سینماگران خوشایند باشد اما فیلمی که برای مردم ساخته می شود باید طوری باشد که مثلا اگر ضرب آهنگ کندی دارد چیزهای دیگر را کنارش داشته باشد که مخاطب را جذب کند.

این منتقد سینما ادامه داد: میرکریمی فیلم ساز بسیار خوبی است و یکی از فیلمسازان متعهد کشور است. کافی است فیلم «اینجا چراغی روشن است» او را در نظر بگیرید تا متوجه شوید که این فیلمساز چقدر می تواند با زبان تصویر صحبت کند و با وجود کمبود دیالوگ ها منظورش را هم به خوبی بیان کند. ولی در دو فیلم آخرش اینطور نیست. به نظر می رسد او در فیلم «امروز» بیشتر به دغدغه های شخصی اش پرداخته و بیشتر خواسته نوعی اعتراض را در قالب سکوت بیان کند.

کریمی عباسی درباره ی نظر خود راجع به فیلم های رقیب با فیلم «امروز» که به مراحل آخر داوری رسیده بودند، گفت: در 10 فیلمی که به داوری گذاشته شدند فیلم های خوبی وجود داشت. برای مثال فیلم «چ» ابراهیم حاتمی کیا از لحاظ ساختاری به ساختار فیلم های هالیوودی و از لحاظ قوت به ساختار فیلم های روز جهان نزدیکتر است و اگر بخواهیم مفهوم و محتوا را در نظر بگیریم فیلم «تنهای تنهای تنها» با وجود تمام ضعف های ساختاری اش و اینکه این فیلم از ابتدا یک «تله فیلم» بوده و به سفارش تلویزیون ساخته شده، به خاطر محتوای انسان دوستانه و در واقع نقاط مشترک فکری بشری که در آن مطرح می شود مناسب تر از فیلم امروز بودند. به نظر من یکی از این دو فیلم-اولی برای ساختارش و دومی برای محتوایش-اگر انتخاب می شدند، بهتر بود.

«مسعود فراستی» منتقد سینما نیز در نقدی نوشت: «امروز» ساخته رضا میرکریمی فیلم بدی است. الکن و سخت کسالت بار. شخصیتی باسمه یی نیمه افسرده، نیمه لال، نیمه خیر، نیمه عقده یی که کنش اصلی اش سکوت است. سکوتی ادایی و نیمه انتلکت برای یک راننده تاکسی که گویا زنی دارد اما نه بچه یی. عقده بچه دار شدن دارد و این مثلاتوجیه مریض گونه و عصبانی کننده لو ندادنش است که ترفندی نه اخلاقی که ضد اخلاقی است.

«مهرزاد دانش» منتقدی دیگری است که گویا او هم نگاه مثبتی به ساخته ی جدید میرکریمی ندارد. وی در یادداشتی در این ارتباط نوشت: «امروز» ظاهری هنرمندانه دارد و قرار است با ریتمی کند و مکث هایی طولانی و سکوت هایی مبهم، فضایی متفاوت را عرضه کند، اما در واقع همین ها نمودهایی هستند برای نقاط بارز ضعف اثر که مهم ترینشان، شخصیت پردازی آدم اصلی داستان است. سکوت او که ظاهرا قرار است از جنس خاموشی های عارفانه باشد، در عمل نشان از فقدان انگیزه سازی در فیلمنامه برای او دارد.



*** با وجود کاستی ها از این انتخاب حمایت می کنیم

با وجود آنکه انتخاب فیلم «امروز» به عنوان نماینده ی سینمای ایران در اسکار 2015 نقدهای تندی را در محافل سینمایی برانگیخته است، اما اعضای هیات انتخاب کننده ی فیلم های ایرانی برای معرفی به اسکار می گویند که از این انتخاب دفاع خواهند کرد؛ چراکه این انتخاب نظر نهایی 9 عضو کمیته بوده است که همگی آنها از سینماگران برجسته ی کشور هستند.

ایرج تقی پور در این زمینه با اشاره به آزردگی خود از برخی برخوردهای غیر حرفه یی از سوی سینماگران به دنبال انتخاب فیلم «امروز» گفت: بسیاری از حرف هایی که زده می شود منشا زیبایی شناسانه و سینمایی ندارند و حاصل یکسری مناسبات غیر سینمایی و به اصطلاح پشت پرده میان آدم هایی است که فکر می کنند به این ترتیب باید حتی از اسکار سهم خواهی کنند. من خیلی به خاطر اینگونه برخوردها متاسفم. متاسفم که یک عده ای چنان اوضاع را گل آلود کرده و اخلاق را زیر پا گذاشته اند و چنان حرف های زشتی می زنند که من به عنوان عضو جامعه ی سینمایی از این حرف ها سرافکنده می شوم.

تقی پور افزود: واقعیت این است که فیلم «چ» یا فیلم «تنهای تنهای تنها» برای دلایلی که پیشتر عرض کردم، رای نیاوردند. اگر چه فیلم «تنهای تنهای تنها» رای دوم را داشت و آقای «امیر اسفندیاری» سخنگوی کمیته نیز این را در بیانیه ی پایانی خود اعلام کردند، اما فیلم «امروز» شانس بیشتری داشت و طبق رای 9 نفری که درکمیته بودند این فیلم انتخاب شد.

وی یادآور شد: همه ی آن 9 نفری که در هیات انتخاب فیلم های ایرانی برای معرفی به اسکار بودند، از سینماگران حرفه یی و انسان های دقیقی بودند که با نگاهی حرفه یی و سینمایی به انتخاب فیلم «امروز» دست زدند و از این منظر، نظر اعضای کمیته مقدم است به نظر تک تک افرادی که می نشینند و در روزنامه ها و یا در برخی محافل سینمایی چیزی می نویسند.

به گفته ی تقی پور قضاوت همیشه همینطور است؛ آن فرد یا گروهی که در یک قضاوت برنده نمی شوند همیشه فکر می کنند که بر حق هستند و به آنها ظلم شده است.

فیلم «امروز» به عنوان هفتمین اثر سینمایی رضا میرکریمی، با وجود نقدهایی زیادی که در ارتباط با آن مطرح است، هم اکنون به انتخاب هیات انتخاب فیلم های ایرانی برای معرفی به فرهنگستان علوم و هنرهای سینمایی، در مسیر اسکار قرار گرفته است. اکنون چه بخواهیم و چه نخواهیم «امروز» تنها گزینه ی شانس ایران در اسکار است و به نظر می رسد در این برهه، هر ایرانی باید از این انتخاب حمایت کند.