مأموریت‌ حساس مسافران نیویورک

در جنگ دوم جهانی که در نیمه قرن بیستم به پایان رسید، کم نبودند تحلیلگرانی که نگران بودند پس از دو جنگ ویرانگر این قرن، باب گفت‌وگو میان سیاستمداران کشورهای مختلف برای همیشه بسته شده و جهان آبستن سلسله جنگ‌های دیگری باشد.

وقتی جنگ سرد میان دو بلوک غرب و شرق آغاز شد، باز هم نگرانی ها شدت گرفت که در جهان دوقطبی شده، اسلحه میان کشورهای مدعی نظام مارکسیستی از یک سو و هواداران لیبرالیسم از سوی دیگر، داوری خواهد کرد. این همه در حالی بود که همزمان با پایان جنگ های جهانی، ایده تشکیل سازمان ملل متحد با مشارکت دولت های دوست و دشمن، فرصتی شد برای آن که گفت وگو، هرچند در سطحی ترین لایه ها میان سیاستمداران، کابوس جنگ را از سر جهانی که می خواست پا به هزاره سوم بگذارد، دور کند. حالا در آستانه هفتاد ساله شدن این سازمان و برگزاری شصت ونهمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد، هنوز هم ظرفیت گفت وگو میان دولتمردان کشورهای مختلف در این سازمان وجود دارد و همین ظرفیت، فرصت مغتنمی است برای آن که رسیدن لابی های جنگ طلب به رویای کلید خوردن دوباره جنگ های فراگیر تا حدی مشکل شود.

همین ظرفیت منحصربه فرد باعث شده مقامات کشورمان طی سه دهه اخیر از موقعیت برگزاری مجمع عمومی سازمان ملل، برای رساندن پیام صلح طلبی و عدالت خواهی مردم ایران به کشورهای مختلف استفاده کرده و از رایزنی های دیپلماتیک حاشیه برگزاری این مجمع، غفلت نکنند.

ایران، مهمان خبرساز نیویورک

سیاستمداران ایرانی با علم به همین ظرفیت، طی گذشت سه دهه از پیروزی انقلاب اسلامی، حساب ویژه ای روی نیویورک و مشارکت در فرآیند تصمیم گیری های سازمان ملل متحد باز کردند. محمدجواد ظریف که این روزها در کنار حسن روحانی، خبرسازترین مسافر ایرانی نیویورک است، آنقدر سابقه نقش آفرینی در این شهر دارد که عده ای در داخل، او و همراهانش را «باند نیویورکی ها» می خوانند. حضور سال گذشته ظریف و روحانی در نیویورک، نقطه عطفی در روند مذاکرات هسته ای بود، هرچند کلید رئیس دولت تدبیر و امید، هنوز نتوانسته گشایشی در قفل این پرونده ایجاد کند.

سال قبل ظریف هنگام بازگشت از نیویورک در فیسبوک خود خطاب به مردم کشورمان نوشت: «مجموعا سفر خوبی بود. فضا در سطح جهان به نفع ایران تغییر کرد. البته اصل این تغییر به دلیل حماسه حضور شما در انتخابات است.» و اکنون کم نیستند کسانی که منتظرند ببینند ظریف که لبخندهای دیپلماتیک مشهوری دارد، امسال سفر خود را به نیویورک چگونه ارزیابی می کند؟ برخی ناملایمات دیپلماتیک - که اکنون با بازگشت نظامی واشنگتن به منطقه به اوج خود رسیده - باعث
شده تا بسیاری بپندارند که ظریف، امسال در نیویورک کمتر از سال قبل لبخند بر لب داشته باشد.

یک شهر و دو محور ثابت برای گفت وگو

بیش از ده سال است که مسافران ایرانی نیویورک، در سفر خود به مقر سازمان ملل متحد، به دو موضوع ثابت می پردازند؛ مبارزه با تروریسم و پرونده هسته ای.

در آغاز هزاره سوم، نماینده کشورمان ایده گفت وگوی تمدن ها را به عنوان راهکار تئوریک تهران برای مقابله با افراطی گری در جهان ارائه داد تا شاید بتواند با رویکردی آرمان گرایانه، نظریه ای در مقابل نظریه واقع گرایانه ساموئل هانتینگتون ارائه دهد. حالا 14 سال پس از طرح این ایده، هنوز هم جهان و بویژه خاورمیانه گرفتار پدیده شوم افراطی گری و تروریسم است، هرچند بعید است بتوان با توجه به مداخله های سیاسی در روند شکل گیری تروریسم ایدئولوژیک نام «برخورد تمدن ها» بر آنچه امروز در حال وقوع است، گذاشت.

از دیگر سو پرونده هسته ای کشورمان هم سال هاست از موضوعات مورد بحث مسافران نیویورک در این شهر است. از آغاز دهه 80 شمسی تا به حال نه تنها از قُطر این پرونده کاسته نشده، بلکه هر سال ابعادی تازه تر به خود می گیرد. هرچند سال گذشته تهران گامی بلند برای حل و فصل نهایی این پرونده برداشت، اما تحریم های آمریکایی چندی بعد که دست کم ناقض روح حاکم بر توافق ژنو بود، نشان داد که عزم لازم در سوی مقابل برای رفع این چالش بزرگنمایی شده، وجود ندارد.

امسال نیز روحانی در حالی برای دومین بار در مجمع عمومی سازمان ملل متحد سخنرانی می کند که پیش بینی می شود همچنان یکی از محورهای سخنرانی اش درباره مذاکرات هسته ای باشد؛ همان موضوعی که بعید نیست برای چندمین بار مورد اشاره باراک اوباما و البته بنیامین نتانیاهو هم قرار بگیرد. نتانیاهو که چندی قبل با نشان دادن یک نقاشی مضحک درباره پرونده هسته ای کشورمان، یک سخنرانی مضحک درباره خط قرمزهای صهیونیستی ارائه کرد، هرچند بخوبی می داند که این روزها در انزوایی بین المللی قرار گرفته، اما می شود حدس زد که به تلاش سنتی خود برای اثرگذاری بر گفت وگوهای جاری ایران و 1+5 و تبیین آنچه تل آویو آن را «توافق بد» می خواند، ادامه دهد.

با این همه به گمان صاحبنظران، نیویورک امسال این ظرفیت استثنایی را دارد که بن بست ایجاد شده در مسیر گفت وگوها را شکسته و وضع پرونده هسته ای ایران را روشن تر کند.

غایب بزرگ تیم نیویورکی ها

رایزنی های روحانی و ظریف در اجلاس شصت و نهم مجمع عمومی سازمان ملل متحد درحالی حول دو محور قدیمی، اما مهم تروریسم و پرونده هسته ای ادامه دارد که امسال کرسی سفارت کشورمان در سازمان ملل خالی است، چراکه واشنگتن مانع از حضور حمید ابوطالبی در نیویورک شد.

نبود سفیر کشورمان در جمع دیپلمات های نیویورکی، خود نمادی از اختلافات عمیقی است که طی یک سال گذشته، نزدیکی بیشتر تهران و واشنگتن را ناممکن کرده است. برخی از تحلیلگران بر این باورند که اگر آمریکا مانع از حضور ابوطالبی در دفتر نمایندگی ایران در سازمان ملل نمی شد، او می توانست نقش مثبتی در بهبود روابط میان دو کشور ایفا کند. با این همه روشن است که خالی ماندن کرسی کشورمان در نیویورک را باید قطعه ای از پازل اختلافات ریشه دار دو کشور دانست. همان اختلافاتی که امسال یک سوی آن متوجه عراق و سوریه است و سوی دیگرش معطوف به پرونده هسته ای.

دولت حسن روحانی هرچند سکوتی هوشمندانه در قبال معرفی سفیر جدید کشورمان در سازمان ملل پیش گرفته، اما دولتمردان بخوبی می دانند که این سکوت نباید بیش از اندازه طولانی شده و به انفعال در برابر نقض حقوق بین الملل بینجامد.

سنت گفت وگوی نیویورکی و پیامدهای فرصت سوزی آمریکایی

طی سال های گذشته، جهان شاهد نوعی دیپلماسی تهاجمی از سوی دولت وقت ایران بود. همان راهبردی که اصرار بر آن، به موضع گیری برخی کشورها در برابر کشورمان انجامید و با این حال توانست نشان دهد روی دیگر سکه میانه روی در تهران، می تواند چگونه باشد.

اکنون بیش از یک سال است که صاحبنظران در کشورهای غربی، دولت های اروپایی و آمریکا را به از دست ندادن فرصت مذاکره با دولت حسن روحانی فراخوانده و نسبت به عواقب استفاده نکردن از این فرصت هشدار می دهند. هرچند به نظر می رسد کاخ سفید بیش از آن که دغدغه حل و فصل همه جانبه مسائل مورد اختلاف دو کشور را داشته باشد، به دنبال نزدیکی های نمایشی از قبیل عکس یادگاری گرفتن و مکالمه تلفنی با رئیس جمهور کشورمان و روش هایی از این نوع است، اما ناگفته پیداست که سنت گفت وگوهای نیویورکی، بهترین موقعیت برای دولت آمریکاست تا از طریق مذاکرات ایران و 1+5 و نیز لابی های کارشناسی به مهم ترین اختلافات پیش روی دو کشور، از جمله چگونگی مبارزه با تروریسم، حل وفصل پرونده هسته ای و لغو تحریم ها و نیز تعیین تکلیف کرسی کشورمان در سازمان ملل خاتمه دهد.

هرچند منافقین و مخالفان عبری ـ عربی نزدیکی تهران و واشنگتن در نیویورک بیکار ننشسته و بر آتش اختلافات می دمند، اما اگر استراتژیست های کاخ سفید هوشمندی بیشتری به خرج دهند و به مانع تراشی در برابر گفت وگوهای جاری خاتمه دهند، به نظر می رسد راه برای رفع تدریجی و یک به یک اختلافات، به دور از رفتارهای نمایشی، باز است.

صدای صلح طلبی ایرانی در نیویورک

همان طور که اشاره شد، کشورمان سال هاست از موقعیت رایزنی های نیویورک برای پیگیری منافع ملی ایرانیان استفاده می کند. حضور خبرساز شهید رجایی، نطق به یاد ماندنی حضرت آیت الله خامنه ای، نظریه پردازی سیدمحمد خاتمی، سخنرانی های پرواکنش محمود احمدی نژاد و رایزنی های دیپلماتیک روحانی در نیویورک و... نشان از آن دارد که دولت های مختلف در ایران پس از انقلاب هیچ گاه فرصت استفاده از ظرفیت های دیپلماتیک نیویورک را از دست نداده اند، هرچند در هیچ کدام از این سال ها در دام تبلیغاتی و ابراز محبت های نمایشی کشورهای ناهمسو با کشورمان نیفتاده اند.

چنین است که اکنون نیز رئیس دولت تدبیر و امید در حالی پیام صلح دوستی مردم ایران را به نیویورک برده و احتمالا بار دیگر بر ضرورت اتحاد برای مقابله با افراطی گری تاکید می کند که می داند تحقق آرمان جهانی عاری از خشونت و تروریسم، نیازمند یک اراده سیاسی قدرتمند و نه الزاما حرکت های رسانه ای است. تجربه مسافران ایرانی نیویورک با حضور فعال در مجمع عمومی سازمان ملل متحد طی سال های گذشته و در دولت های مختلف، این امیدواری را بیشتر می کند که امسال نیز دیپلمات های ایرانی بتوانند به بهترین شکل از ظرفیت های سنت رایزنی و گفت وگوی نیویورک بهره برده و صدای صلح طلبی ایرانی را به گوش جهانی که در هراس گسترش تروریسم است، برسانند.

ابلاغ این پیام که تیر خلاص را بر پروژه «ایران هراسی» و «اسلام هراسی» خواهد زد؛ هرچند رقبای منطقه ای و دشمنان فرامنطقه ای تهران را بیمناک می کند، اما بی تردید مهم ترین مأموریت هیأت ایرانی در اجلاس شصت و نهم مجمع عمومی سازمان ملل به شمار آمده و می تواند حل و فصل پرونده مبارزه با افراط گرایی در منطقه و پایان دادن به معضل تحریم های هسته ای را تسهیل کند.