افزایش ریسک‌های سیستماتیک در مقاطعی به مهم‌ترین عامل پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌روی معاملات سهام به‌خصوص در بازه زمانی کوتاهمدت بدل می‌شود. سایه سنگین ریسک سیاسی در روز گذشته، مهم‌ترین عاملی بود که معاملات دومین روز از هفته‌جاری بورس تهران را تحت‌تاثیر قرار داد. بازار سهام، یکی از حساس‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین بازارها نسبت به ریسک‌های مختلف موجود در اقتصاد کشور است و نمود منفی و مثبت اخبار گوناگون، به‌سرعت در نماگرهای تالار شیشه‌ای نمایان می‌شود.
در جریان دادوستد‌‌‌‌‌‌‌‌‌های روز یکشنبه بورس تهران نیز ریسک نوظهور درگیری ایران و طالبان در مرزهای شرقی کشور به‌طور کامل جریان معاملات سهام را تحت‌الشعاع قرار داد و موجبات سرخپوشی نماگرهای تالار شیشه‌ای را فراهم کرد.
در روز گذشته، هر سه نماگر اصلی بازار سهام در مدار نزولی و منفی کار خود را به اتمام رساندند. شاخص‌کل بورس تهران با افت ۵۴هزار‌واحدی که معادل ۳۴/ ۲درصد بود، مجددا کانال ۲میلیون و ۳۰۰هزار‌واحدی را ترک کرد. نماگر هم‌‌‌‌‌‌‌‌‌وزن اما وضعیت بدتری را سپری کرد و تحت‌تاثیر فشار فروش موجود در نمادهای کوچک، افت ۳۸/ ۳درصدی را ثبت کرد. چنین افتی در نماگر هم‌‌‌‌‌‌‌‌‌وزن و شاخص‌کل بورس از روز ۲۳اردیبهشت بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌سابقه بوده‌است. بیست و سومین روز اردیبهشت، آخرین روز از ۵ روز ریزش ممتد و متوالی بورس تهران بود که از میانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های اردیبهشت شروع شده‌بود و پس از آن معاملات بازار رنگ متعادل‌‌‌‌‌‌‌‌‌تری به خود گرفته بود و شاهد جابه‌‌‌‌‌‌‌‌‌جایی قیمت نمادها در محدوده‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مثبت و منفی تابلوی معاملاتی بودیم، اما ریسک سیاسی منتج شده از اتفاقات روز شنبه، در روز گذشته کلیت بورس تهران را تحت‌تاثیر قرار داد.
قضیه درگیری ایران درمرز افغانستان
نیروهای طالبان حوالی ساعت ۱۰ صبح روز شنبه ۶خرداد از سمت افغانستان بدون درنظر گرفتن و رعایت قوانین بین‌المللی و حسن همجواری با انواع سلاح مبادرت به تیراندازی به پاسگاه ساسولی واقع در حوزه هنگ مرزی زابل کردند. در جریان درگیری‌هایی که در روز شنبه به‌وقوع پیوست، خبر تلخ شهادت و مجروح‌‌‌‌‌‌‌‌‌شدن تعدادی از مرزبانان ایرانی نیز مخابره شد. حتی این موضوع موجب مسدودشدن پل ابریشم، به‌عنوان پرترددترین پایانه مرزی ایران و افغانستان در ایالت نیمروز شد. علاوه‌بر این درگیری‌های مرزی که مسبوق به‌سابقه است، در روزهای اخیر حساسیت‌‌‌‌‌‌‌‌‌های زیادی در راستای اختلافاتی که بر سر حقآبه هیرمند بین دو کشور به‌وقوع پیوسته، ایجاد شده‌است، بااین‌حال دیروز، اعضای کمیسیون سیاسی حکومت طالبان در افغانستان، در نشستی ضمن تاکید بر رعایت توافق‌نامه رود هیرمند میان ایران و افغانستان، داشتن روابط‌حسنه با ایران را بخشی از سیاست حکومت طالبان خواندند.
ریسک سیاسی و لزوم تنوع‌‌‌‌‌‌‌‌‌بخشی
ریسک کاهش ارزش سرمایه‌گذاری به دلیل تغییرات سیاست و نظام‌‌‌‌‌‌‌‌‌های سیاستگذاری یک کشور، در ادبیات مالی به ریسک سیاسی مشهور است. این ریسک به انتظارات سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران نسبت به آینده سیاسی یک کشور بستگی دارد و کشورهایی که از ثبات سیاسی و اقتصادی بالایی برخوردارند، ریسک سیاسی در آنها پایین است. مواردی همچون بروز یک جنگ ناگهانی یا پایان‌یافتن آن، انتخاب رئیس‌جمهور جدید یا فوت ناگهانی رئیس‌جمهور و امثالهم از جمله مواردی است که بازده سرمایه‌گذاری‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. بهترین راه برای محفوظ ماندن از ریسک سیاسی آن است که سرمایه‌گذاری‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها بلندمدت باشد یا در کشورهای مختلفی سرمایه‌گذاری انجام گیرد. سبد سرمایه‌گذاری یا پورتفوی ترکیب مناسبی از دارایی‌های مالی یا سایر دارایی‌ها است که یک سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذار آنها را به نیت سرمایه‌گذاری خریداری می‌کند. هدف از تشکیل سبد، تقسیم‌‌‌‌‌‌‌‌‌کردن ریسک سرمایه‌گذاری بین چند دارایی است.
به‌این‌ترتیب سود حاصل از یک دارایی می‌تواند در مواقعی که یکی از کلاس‌‌‌‌‌‌‌‌‌های دارایی موجود در پورتفوی سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذار (مانند سهام) در اثر ریسک‌های مختلف وارده با زیان و کاهش ارزش مواجه می‌شود، پورتفوی سرمایه‌گذاری را با یک حاشیه امن همراه کند؛ مثلا اگر پورتفوی سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذار متشکل از دو کلاس دارایی سهام و طلا باشد. در مواقعی که سایه یک ریسک سیاسی، موجب کاهش قیمت‌ها در بازار سهام شود، دارایی دیگر موجود در پورتفوی یعنی طلا می‌تواند یک حاشیه امن برای پورتفوی باشد و به وضعیت کلی پورتفوی ثبات ببخشد، چون طلا یک دارایی امن است و در مواقعی که سایه ریسک‌های سیاسی و اقتصادی بر آینده اقتصاد جهانی و کشورها سایه می‌‌‌‌‌‌‌‌‌افکند، این دارایی با استقبال مواجه می‌شود، پس نتیجه اینکه تشکیل پورتفوی از کلاس‌‌‌‌‌‌‌‌‌های دارایی و رعایت اصل تنوع‌‌‌‌‌‌‌‌‌بخشی می‌تواند ریسک‌های سرمایه‌گذاری را کاهش دهد و تاثیر اصابت این ریسک را به حداقل کاهش دهد.
سابقه واکنش بورس به ریسک‌های سیاسی
در هفدهم خرداد ۱۳۹۶ نیز به‌واسطه حمله داعش به مجلس شورای‌اسلامی، فضای کشور ملتهب شد. این حمله نخستین حمله بزرگ کشور از زمان بمب‌گذاری سال۱۳۸۹ در زاهدان محسوب می‌شد. واکنش بورس تهران به این ریسک، بسیار کوتاهمدت بود و فقط در همان روز ۱۷ خرداد شاهد افت نماگرهای بازار سهام بودیم و بازار سهام در روزهای بعد از آن به روند نوسانی خود در آن مقطع ادامه داد، پس مشاهده می‌شود که بورس تهران به بروز این ریسک واکنش کوتاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌مدتی داشته است.
مهم‌ترین ریسک سیاسی تاریخ بورس
بعد از ترور سردار سلیمانی در عراق در دی ۹۸، پیش‌بینی می‌شد که انعکاس عمیق این خبر در معاملات هفته بعدی پس از وقوع این ماجرا نمایان شود. همین سناریو نیز رنگ واقعی به خود گرفت و در اولین روز معاملاتی پس از ظهور این ریسک سیاسی (۱۴ دی ۹۸)، شاخص‌کل بورس تهران افت ۳۶/ ۴درصدی را ثبت کرد. نماگر هم‌‌‌‌‌‌‌‌‌وزن نیز در این روز افت ۹۵/ ۳درصدی را ثبت کرد. فشار فروش در هفته اول پس از بروز این ریسک به حدی بود که در ۴ روز معاملاتی هفته اول پس از این ماجرا نماگر اصلی بازار سهام افت ۸۸/ ۷درصدی داشت و شاخص هم‌‌‌‌‌‌‌‌‌وزن نیز متاثر از فشار عرضه در اکثر سهم‌‌‌‌‌‌‌‌‌های بازار، کاهش ارتفاع ۹۵/ ۱۰درصدی را تجربه کرد. البته در آن مقطع شاهد حمایت گسترده مقام ناظر از بازار بودیم و دامنه‌نوسان قیمت‌ها در بازار سهام کاهش پیدا کرد تا فروش‌های هیجانی معامله‌گران دست‌به‌ماشه به حداقل برسد؛ در واقع سازمان بورس از این مورد به‌عنوان یک‌سوپاپ اطمینان برای سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران استفاده کرد تا به سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران این پیام را مخابره کند که بازار به‌زودی به تعادل خواهد رسید.
البته این موضوع نیز به حقیقت بدل شد و حمایت‌های مقام‌ناظر و اتمام فروش سهامداران هیجانی موجب شد که شاخص‌کل بورس تهران در سومین روز معاملاتی هفته دوم پس از ترور سردار سلیمانی، به ارقام بالاتری از مقداری که قبل از وقوع این ریسک قرار داشت، برسد. فشار تقاضا در روزهای ۲۲ و ۲۳ دی سال۹۸ در بورس تهران به‌گونه‌ای بود که در دو روز متوالی شاخص‌کل بورس تهران و شاخص هم‌‌‌‌‌‌‌‌‌وزن با افزایش ارتفاع بیش از ۳درصدی مواجه شدند و فروشندگانی که با چاشنی ترس و گریز از ریسک سیاسی اقدام به‌فروش سهام کرده بودند، بار دیگر در قامت خریدار به بازار بازگشتند.
ریسک جنگ روسیه و اوکراین
در اوایل اسفند۱۴۰۰ نیز به‌واسطه افزایش تنش‌ها در شرق‌اروپا و حمله روسیه به اوکراین، در بورس تهران عده‌ای از سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران ریسک‌‌‌‌‌‌‌‌‌گریز دست‌به‌ماشه را وادار به‌فروش سهام کرد. گرچه این جنگ ارتباط مستقیمی به ایران نداشت، اما در آن مقطع، خوش‌بینی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها به احیای برجام در بالاترین سطح خود قرار داشت و آغاز جنگ از سوی روسیه از سوی معامله‌گران بورس تهران، به‌عنوان مانعی برای به نتیجه نرسیدن مذاکرات یا آسیب به روند مذاکرات ایران با طرفین غربی تفسیر شد و برای چند روز بر صحنه معاملات بازار سهام سایه افکند، اما بازار سهام فقط دو روز به این ریسک اهمیت داد و بعد شاهد شروع یک روند صعودی کوتاهمدت در بورس تهران بودیم. دلیل شکل‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیری روند صعودی در آن مقطع در بورس نیز افزایش قیمت برخی از کامودیتی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها مانند نفت و اوره به‌واسطه جنگ روسیه و اوکراین بود که سبب شد تا سهام کامودیتی‌‌‌‌‌‌‌‌‌محور بورس تهران (همچون سهم‌‌‌‌‌‌‌‌‌های پتروشیمی و پالایشی) با استقبال مواجه شود، به‌گونه‌ای‌که شاخص‌کل بورس تهران که در زمان آغاز جنگ روسیه و اوکراین در کانال یک‌میلیون و ۲۰۰هزار‌واحدی قرار داشت، در بازه زمانی دو ماهه با رشد ۲۵درصدی به کانال یک‌میلیون و ۵۰۰هزار‌واحدی رسید.
همان‌‌‌‌‌‌‌‌‌طور که مشاهده می‌شود در یک دهه‌اخیر در اغلب موارد بورس تهران به اتفاقات و ریسک‌های سیاسی در تعیین جهت خود وزن قابل‌توجهی داده‌است، اما این واکنش‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها کوتاهمدت بوده‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند و بازار بعد از فروکش‌‌‌‌‌‌‌‌‌کردن التهابات و هیجان معامله‌گران، رنگ و بوی منطقی‌‌‌‌‌‌‌‌‌تری به خود گرفته و به مسیر خود ادامه داده‌است. بعد از ماجرای حمله داعش به مجلس بازار سهام به رفتار نوسانی خود در آن مقطع ادامه داده‌است. بعد از شهادت سردار سلیمانی نیز بازار بعد از بازگشت به مدار منطقی، در بازه زمانی کوتاهمدت سطوح ازدست رفته را پس گرفت و بعد از آن صعود بزرگ سال۹۹ را در ادامه مسیر معاملاتی خود تجربه کرد. نهایتا در تنش‌های واقع‌‌‌‌‌‌‌‌‌شده در شرق‌اروپا نیز بازار بعد از فروکش‌‌‌‌‌‌‌‌‌کردن هیجانات به‌واسطه فرصت‌هایی که در برخی صنایع در اثر این جنگ ظهور پیدا کرده بود، در برخی سهم‌ها نهایت استفاده را برد.
منبع: دنیای‌اقتصاد
