گردشگری بین‌المللی از زمان همه‌گیری کرونا در سال ۲۰۲۰ تا نوامبر ۲۰۲۱، به‌مدت ۲۰ ماه تعطیل بود و در این زمان هیچ ویزای توریستی‌ای صادر نمی‌شد. با عبور از پیک پنجم کرونا از اواسط آبان ۱۴۰۰، صدور ویزای توریستی آغاز شد. این یعنی تقریباً تا ماه یازدهم ۲۰۲۱، گردشگر خارجی اجازۀ ورود به ایران نداشت.
ورود گردشگران خارجی به ایران ۴ برابر شد؛ این خبری است که «سازمان جهانی گردشگری» داده و اعلام کرده است ورود گردشگران خارجی به ایران در سال ۲۰۲۲ رشد ۳۱۵ درصدی داشته و ۴.۱ میلیون گردشگر در این سال به ایران سفر کردند. مقایسه آمار گردشگران ورودی به ایران در سال‌های اخیر نیز همین رشد را نسبت به دورۀ شیوع کرونا نشان می‌دهد، اما نباید فراموش کرد این آمار هنوز به دورۀ قبل از پاندمی نرسیده است.
طبق آماری که وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در سامانهۀ انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات از «گردشگران ورودی به کشور طی سال‌های ۱۳۴۸ تا ۱۴۰۰» منتشر کرده بود، سال ۱۳۹۸ و پیش از پاندمی کرونا، هشت میلیون و ۸۳۲ هزار و ۵۰ گردشگر خارجی به ایران آمده بودند.
رشد ورود گردشگران خارجی به ایران در سال میلادی گذشته سه‌برابر رشد متوسط جهانی در این زمینه بوده است. باوجوداین، سهم ایران از جذب گردشگران خارجی همچنان اندک است و فقط ۰.۴ درصد است
رشد گردشگری خارجی در ۲۰۲۲
آمارهای منتشرشده از سوی سازمان جهانی گردشگری نشان می‌دهد در سال میلادی گذشته یعنی ۲۰۲۲ که اتفاقاً «ساری» میزبان گردشگری کشورهای عضو «اکو» – سازمان همکاری اقتصادی- بود، ۹۶۳ میلیون سفر گردشگری خارجی در جهان انجام و رشد ۱۱۱ درصدی نسبت به سال قبل از آن داشته است. در سال ۲۰۲۱ بیش از ۴۵۰ میلیون سفر گردشگری خارجی در جهان انجام شده بود که براین‌اساس، در سال ۲۰۲۲ تعداد سفرهای گردشگری خارجی ۵۱۳ میلیون سفر نسبت به سال قبل از آن افزایش داشته است.
این درحالی‌است که در سال ۲۰۲۰ در پی شیوع ویروس کرونا شاهد افت ۷۲ درصدی این سفرها بودیم و با فروکش کردن این بیماری تعداد سفرهای گردشگری خارجی در سال ۲۰۲۱ رشد چهار درصدی را تجربه کرد و در سال ۲۰۲۲ نیز در این زمینه شاهد رشد ۱۱۱ درصدی بودیم.
جایگاه ایران در سفرهای خارجی
سازمان جهانی گردشگری همچنین در گزارش خود، از رشد قابل توجه ورود گردشگران خارجی به ایران در سال ۲۰۲۲ خبر داده است. در این سال ۴.۱ میلیون سفر توسط گردشگران خارجی به مقصد ایران انجام شده است که این رقم نسبت به سال قبل از آن ۳۱۵ درصد رشد داشته؛ یعنی بیش از چهار برابر. در سال ۲۰۲۱ فقط ۹۹۰ میلیون سفر گردشگری خارجی به مقصد ایران انجام شده بود.
طبق سند چشم‌انداز، سهم ایران از درآمد گردشگری جهانی باید به دو درصد در سال ۱۴۰۴ رشد یابد؛ به‌گونه‌ای که در سال ۱۴۰۴ سالانه نزدیک به ۳۰میلیارد دلار از محل گردشگر ورودی، درآمد کسب کند
رشد ورود گردشگران خارجی به ایران در سال میلادی گذشته سه برابر رشد متوسط جهانی در این زمینه بوده است. باوجوداین، سهم ایران از جذب گردشگران خارجی همچنان اندک است و از کل سفرهای گردشگری خارجی در سال ۲۰۲۲ فقط ۰.۴ درصد به مقصد ایران انجام شده.
رشد ۳۱۵ درصدی ورود گردشگران خارجی به ایران در سال ۲۰۲۲ درحالی‌است که طی سال ۲۰۲۰ با شیوع کرونا شاهد افت ۸۳ درصدی و در سال ۲۰۲۱ نیز شاهد افت حدود ۳۰ درصدی ورود گردشگران خارجی به ایران بودیم.
کل سفرهای گردشگری خارجی به مقصد خاورمیانه در سال ۲۰۲۲ نیز بیش از ۶۶ میلیون سفر بود که این رقم با رشد ۱۶۳ درصدی نسبت به سال قبل از آن مواجه شده است. سهم ایران از کل گردشگران خارجی ورودی به این منطقه حدود شش درصد برآورد شده است.
گذشتۀ گردشگری خارجی
رشد چهار برابری گردشگری خارجی در ایران درحالی اتفاق می‌افتد که آمار فعلی با وجود رشد ۳۱۵ درصدی هنوز به دورۀ پیش از پاندمی نرسیده است. بررسی آمار وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی که در سامانۀ انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات از «گردشگران ورودی به کشور طی سال‌های ۱۳۴۸ تا ۱۴۰۰» منتشر شده است، نشان می‌دهد ایران تا اواخر دهۀ هفتاد کمتر از یک میلیون گردشگری خارجی داشت، اما با رشد این صنعت، آمار ورود گردشگران خارجی به ایران از اواخر دهۀ هفتاد به بیش از یک میلیون نفر در سال و در دهۀ نود به بیش از چهار میلیون نفر در سال رسید. بیشترین آمار در همۀ این سال‌ها، به سال ۱۳۹۸ و درست پیش از شروع پاندمی کرونا در جهان تعلق دارد. در این سال ۸,۸۳۲,۰۵۰ نفر به ایران سفر کردند. اما در اواخر همین سال شیوع ویروس کرونا در جهان و ممنوعیت‌های سفر موجب افت دوبارۀ گردشگری خارجی در ایران به تبع جهان شد.
سال ۱۳۹۹ ایران میزبان ۵۵۸,۰۳۹ گردشگر خارجی و سال ۱۴۰۰، ۱,۷۵۸,۲۹۰ گردشگر خارجی بود و حالا این عدد در سال گذشته میلادی به بیش از چهار میلیون نفر رسیده است.
وب‌سایت سازمان جهانی گردشگری نیز این آمار را در سال‌های میلادی از سال ۱۹۹۴ تا ۲۰۱۹ میلادی با شیب ملایمی، صعودی توصیف کرده بود که در سال ۲۰۱۹، همزمان با تشدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران و وقایع آبان ۱۳۹۸ و بعد از آن شیوع کرونا، با ورود ۲ میلیون گردشگر بین‌المللی به ایران، با سقوط چشمگیری همراه بود.
طبق این آمار، در سال ۲۰۱۹ شاخص گردشگری ایران روی عدد ۹,۱۰۷ بوده است، اما در سال ۲۰۲۰ این عدد با کاهش شدید به ۱,۵۵۰ نزول پیدا کرد و در سال ۲۰۲۱ هم با کاهشی دیگر عدد ۸۵۵ را نشان می‌دهد.
سهم ایران
اما نکتۀ مهمی که نباید فراموش کرد؛ نه تنها آمار جدید اعلام‌شده نصف آمار گردشگری خارجی ایران پیش از دورۀ پاندمی است، بلکه این عدد و ارقام حتی به افق گردشگری ایران نزدیک هم نشده. طبق سند چشم‌انداز، سهم ایران از درآمد گردشگری جهانی باید به دو درصد در سال ۱۴۰۴ رشد یابد. به‌گونه‌ای که در سال ۱۴۰۴ سالانه نزدیک به ۳۰ میلیارد دلار از محل گردشگر ورودی، درآمد کسب کند.
این درحالی‌است که سهم ایران از جذب گردشگران خارجی همچنان اندک و فقط ۰.۴ درصد از کل سفرهای گردشگری خارجی در سال ۲۰۲۲ به مقصد ایران انجام شده است.
در گزارش منتشرشده در شورای جهانی سفر و گردشگری، میزان درآمدهای حاصل از ورود گردشگران بین‌المللی به ایران نیز در سال ۲۰۲۱، حدود ۲.۵ میلیارد دلار برآورد شده است. در سال ۲۰۲۰ هم کل هزینۀ گردشگران خارجی در ایران با افت ۸۱.۶ درصدی مواجه شده و به ۱.۹ میلیارد دلار رسیده بود.
«علی‌اصغر شالبافیان» معاون گردشگری وزارت میراث‌فرهنگی هم در گفت‌وگو با «مهر» اعلام کرده بود که «در ۹ ماه نخست ۱۴۰۱ بیش از سه میلیون گردشگر وارد کشور شده‌اند که حدود ۱۴ درصد این گردشگران بازدیدکنندۀ یک‌روزه بودند.» به‌عبارتی ۴۲۰ هزار نفر از گردشگرانی که در این ۹ ماه به ایران آمدند، اقامتی نداشتند و عملاً درآمد آنچنانی به‌همراه نیاوردند.
از بین گردشگران خارجی، عراقی‌‌ها در رتبۀ اول و پس از آن گردشگران ترکیه، پاکستان، جمهوری آذربایجان و کویت در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند. سایر کشورها نیز سهم ۲۹ درصدی از کل گردشگران ورودی به ایران در سال ۲۰۲۱ داشته‌‌اند. آن‌طور که آمارهای سازمان جهانی گردشگری نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۶ (آخرین سالی که این اطلاعات در اختیار آن‌ها قرار گرفته است)، ۹۹/۷ درصد از مسافران ورودی با اهداف شخصی و ۰.۰۳ درصد با مقاصد تجاری و کسب‌وکار به ایران سفر کرده‌اند که بنابر اظهار کارشناسان، بیشترین سهم اهداف شخصی را می‌توان گردشگری فرهنگی و تاریخی دانست.
خارجی‌ها چرا به ایران می‌آیند؟
معاونت گردشگری وزارت میراث‌فرهنگی، سال گذشته اعلام کرده بود که گردشگران عراقی، ترکیه‌ای، افغانستانی و پاکستانی بیشترین تعداد گردشگران ورودی به کشور هستند که این گردشگران بیشتر با هدف زیارت و درمان به ایران می‌آیند. اما علاوه بر این گردشگران، افراد دیگری هم ایران را برای سفر انتخاب می‌کنند. «مهران مظفری طباطبایی»، رئیس انجمن صنفی راهنمایان گردشگری کرمان که مدرس حوزۀ گردشگری هم هست، گردشگران خارجی ورودی به ایران را به غیر از درمان و زیارت، در گروه گردشگران تاریخی و فرهنگی دسته‌بندی می‌کند و به «پیام ما» توضیح می‌دهد: «این گروه از گردشگران افرادی هستند که خوب سفر می‌کنند، سفر را می‌شناسند و پیش از سفر دربارۀ آن مطالعه و تحقیق می‌کنند، نقاط مختلفی از دنیا را دیده‌اند و عموماً هم میانسال به بالا هستند.»
به گفتۀ او، گردشگران تاریخی و فرهنگی کاری به قوانین ایران از جمله حجاب ندارند و به این فکر نمی‌کنند که آیا می‌توانند خدماتی که در کشورهای دیگر می‌گیرند را داشته باشند یا خیر؛ برای آن‌ها تاریخ و فرهنگ مهم است و از آنجایی که ایران در این زمینه و همچنین در حوزۀ بناهای تاریخی، حرفی برای گفتن دارد در برنامۀ سفرشان قرار می‌گیرد.
نکتۀ بعدی که این کارشناس و مدرس گردشگری به آن اشاره می‌کند کاهش ارزش پول ایران در مقابل پول کشورهای دیگر است که می‌تواند برای گردشگران اقتصادی که برای سفر حساب و کتاب هزینه‌ای دارند، یک مزیت باشد.
او توضیح می‌دهد: «مثلاً ایران و یونان جزو کشورهای تاریخی هستند که باید دید، اما وقتی از نظر هزینه بررسی شوند، سفر به ایران مقرون به‌‌صرفه‌تر است و یک مزیت برای گروهی است که به هزینه‌ها توجه می‌کنند؛ هرچند این ارزانی در مقابل ارزهای خارجی برای من ایرانی ممکن است فشار اقتصادی را به‌همراه داشته باشد.»
**
آمار و ارقام مربوط به گردشگری خارجی و تعیین چشم‌اندازهای دست‌نیافتنی در شرایطی منتشر می‌شود که علاوه‌بر دیدگاه‌هایی مبنی‌بر ورود جاسوس‌های اطلاعاتی همراه با گردشگران، حالا پلمب مراکز گردشگری به بهانۀ حجاب هم این موضوع را با چالش روبه‌رو کرده است. پیش از این «عزت‌الله ضرغامی» وزیر میراث‌فرهنگی و گردشگری در گفت‌وگو با روزنامۀ «شرق» به این موضوع اشاره کرده و گفته بود که «با ورود گردشگران به ایران ممکن است ۱۰۰ جاسوس هم وارد کشور شوند، اما قرار نیست به خاطر ترس از ورود جاسوس، آن‌قدر سخت بگیریم که کسی نتواند وارد کشور شود.» این دیدگاه، آن هم از سوی متولی گردشگری، نشان می‌دهد سخت‌گیری‌ها برای ورود گردشگران خارجی و به تبع آن رشد صنعت گردشگری، درآمدزایی و جایگزینی آن به‌جای فروش نفت، حداقل برای چشم‌انداز کوتاه‌مدت یک رؤیاست.
