در روزهای اخیر خبر به مزایده گذاشتن کاربری برخی بناهای فاخر تاریخی، جامعه دوستداران میراث فرهنگی کشور را در شوک فرو برده است.
مهم‌ترین اثری که قرار است کاربری آن به بخش خصوصی واگذار شود، ارگ راین کرمان است. اثری منحصر‌به‌فرد که قدمت آن به دوره ساسانی می‌رسد و پس از ارگ‌بم بزرگ‌ترین بنای خشتی جهان به حساب می‌آید.
گفته می‌شود ارگ خشتی دوره ساسانی باید به دست سرمایه‌گذار بخش خصوصی سپرده شود تا به آن کاربری اقامتی و پذیرایی بدهد. شنیده‌ها حاکی از آن است که برای این بنای فاخر تاریخی قرار است سرمایه‌گذار ماهی ۳۵ میلیون تومان اجاره بدهد.
اگرچه پیش از این واگذاری کاربری برخی بناهای تاریخی با قدمت به مراتب کمتر (نهایتا تا دوره صفوی) مشاهده شده است اما واگذاری اثری تاریخی که قدمت آن به پیش از ظهور اسلام می‌رسد، دور از ذهن به نظر می‌رسد. در واقع انتظار آن است که وزارت میراث فرهنگی یک‌چنین آثار فاخری را به شکل ویژه حفاظت و مرمت کرده و کاربری نظیر موزه یا کاربری فرهنگی به آنها اختصاص دهد.
در حال حاضر اما در نظر گرفتن کاربری پذیرایی و اقامتی که به احتمال فراوان با ایجاد آشپزخانه و سرویس بهداشتی همراه است، درواقع حکم در نظر گرفتن کاربری را دارد که می‌تواند با ایجاد آسیب به بنا همراه باشد.
واگذاری کاربری ارگ راین
اداره کل میراث فرهنگی استان کرمان برای این ارگ حکومتی کاربری اقامتی و فرهنگی و پذیرایی پیشنهاد کرده بود و صندوق کاربری علمی، پژوهشی، پذیرایی و اقامتی را برای این بنای تاریخی مصوب کرد.
در اسناد مربوط به واگذاری بنای ارگ راین آمده که تاریخ این بنا نسبتا ناشناخته است و تنها با کاوش‌های دقیق باستان‌شناسی که تاکنون در آن انجام شده، می‌توان به قدمت دقیق آن دست یافت.
همچنین در سند مزایده این بنای تاریخی آمده که از این بخش از ارگ راین تنها بخش عمارت حاکم‌نشین، چهار انبار و زمین پشت انبار با کاربری علمی، پژوهشی، پذیرایی و اقامتی به مزایده گذاشته می‌شود.
این آگهی مزایده اگرچه در روزهای آخر فروردین اعلام شد، اما تا روز ۱۶ اردیبهشت تمدید شده و قیمت پایه اجاره بهای ماهانه سال اول بهره‌برداری آن را مبلغ ۳۵ میلیون تومان با اعمال ضریب افزایش سالانه شاخص تورم اعلامی بانک مرکزی بر مبنای مبلغ مذکور تا سال اول بهره‌برداری اعلام کردند. همچنین هزینه اجرای عملیات تکمیلی مرمت و آماده‌سازی احیای حدود ۳۹ میلیون تومان به استناد نظریه کارشناسی برآورد شده است.
قرار است سرمایه‌گذار تا ۲۶ سال که شامل ۲۴ ماه دوره طراحی و مرمت و مدت باقی مانده برای بهره‌برداری است، در اختیار داشته باشد.
تغییر کاربری باغ هرندی
یکی دیگر از آثار فاخر تاریخی کرمان که به مزایده گذاشته شده باغ هرندی است. باغ هرندی جزو میراث تاریخی و فرهنگی استان کرمان با کاربری پذیرایی، اقامتی و فرهنگی به مزایده گذاشته شده است.
آن‌طور که صندوق توسعه صنایع‌دستی و فرش دستباف و احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی، اعلام کرده باغ هرندی واقع در شهر کرمان با شماره ۱۱۷۰ ثبت ملی شده و مالکیت آن در اختیار اداره کل میراث‌فرهنگی کرمان است.
این بنای قاجاری شامل خانه قراچه داغی، گاوگرد، اتاق‌های جانبی و زمین پشت گاوگرد با عرصه ۲هزار و ۲۱۸ مترمربع و اعیان ۶۵۰ مترمربع است. همچنین کاربری پذیرایی، اقامتی (بومگردی) و فرهنگی برای آن در نظر گرفته شده است.
در نظر گرفتن کاربری اقامتی و پذیرایی برای این بنای تاریخی در حالی اتفاق افتاده که این مجموعه در سال ۱۳۵۴ توسط مالک باغ به وزارت فرهنگ و هنر اهدا شد و مدتی نیز به‌عنوان ساختمان سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کرمان مورد استفاده قرار گرفت.
در حال حاضر طبقه همکف ساختمان موجود در آن به‌عنوان موزه سازه‌های سنتی و طبقه اول آن به‌عنوان موزه باستان‌شناسی مورد بازدید علاقه‌مندان قرار می‌گیرد. با تبدیل شدن این بنای تاریخی به رستوران یا اقامتگاه بومگردی اما باید قید بازدید از موزه و کاربری فرهنگی بنا را زد. از سوی دیگر مشخص است که استفاده با کاربری پذیرایی به سبب دود و چربی غذاها بی‌شک مخاطراتی را برای آثار تاریخی به همراه دارد و در مورد کاربری اقامتی نیز نمی‌توان احتمال آسیب دیدن بنا در مدت اقامت افراد را نادیده گرفت.
علت واگذاری کاربری بناهای تاریخی
واقعیت آن است که وزارت میراث فرهنگی همواره با مشکل کمبود بودجه مواجه بوده است. همین کمبود بودجه باعث شده که امکان مرمت و حفاظت مستمر بسیاری از اماکن تاریخی تحت مالکیت خود را نداشته باشد.
در همین رابطه در حاشیه جلسه هیات دولت ضرغامی از تبدیل شدن برخی بناهای تاریخی به سگدانی صحبت کرد و خواستار ارائه راه‌حل مشکلات حوزه میراث فرهنگی توسط مدیران شد.
عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گفت: من از ادبیاتی که در مورد خرسواری مطرح کردند نمی‌خواهم استفاده کنم، ولی بعضی از این بناها تبدیل به سگدانی شده است. من در صفحه خودم جا‌هایی را نشان دادم که یک بنایی ۱۰۰ ساله است و یک زمانی کاروانسرا بوده یا محلی بوده در کوچه‌پس‌کوچه‌های شهرهای مختلف، درب را که باز کرده‌ایم سگ‌ها پارس کرده‌اند و مجبور شدیم برویم پشت‌بام همسایه و از آنجا محل را ببینیم. نباید این‌طور باشد. مدیران ما نباید صرفا شرایط را توصیف کنند، مدیران ما باید راه‌حل بدهند.
وزیر میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در پایان جلسه هیات دولت در واکنش به حواشی ایجاد‌شده در خصوص واگذاری کاربری برخی اماکن تاریخی عنوان کرد: در موضوع ابنیه تاریخی مساله مشارکت بخش خصوصی در مرمت، نگهداری، اداره و استفاده بهینه و کاربری از بناهای تاریخی آن هم با مشخصات استاندارد جزو سیاست‌های جدید دولت است. البته از گذشته همچنین سیاستی برقرار بوده، اما در این دولت ما این کار را سرعت بخشیده‌ایم و ابعادش را گسترش دادیم به‌خاطر اینکه باید مردم مشارکت کنند چراکه مردم علاقه‌مندند.
وی با بیان اینکه بسیاری از ابنیه تاریخی ما در حال از بین رفتن است و هیچ اعتباری برای مرمت آنها در کشور وجود ندارد، گفت: تازه بعد از مرمت هم مساله نگهداری و مدیریت آنجا بحث مفصلی است. مردم باید مشارکت کنند. بخش خصوصی که علاقه‌مند به این موضوع است، مثل خیلی از حوزه‌های دیگر می‌تواند کمک کند؛ بنابراین طبق مزایده‌ای که انجام می‌شود این ابنیه به افرادی اجاره داده می‌شود با مدت مشخص و مبلغ اجاره مشخصی آنها مرمت می‌کنند، نگهداری می‌کنند و در حوزه‌هایی که ما تعریف می‌کنیم کاربری خوبی برای آنها در نظر گرفته خواهد شد. این کار، کار بسیار خوبی است.
ضرغامی بدون اشاره به مخاطرات استفاده از بناهای تاریخی به عنوان رستوران یا اقامتگاه، صرفا به نظارت وزارتخانه تاکید کرد و گفت: نظارت روی این مساله هم با خود وزارت میراث است. در این صورت این ابنیه تنها آسیب نمی‌بیند بلکه از آسیب نجات پیدا می‌کند. الان بسیاری از این ابنیه‌ها هستند که تعمیر شده‌اند. در شهرستان‌های مختلف برخی از اینها را خودم افتتاح کرده‌ام. وقتی این ابنیه افتتاح می‌شود کارشناسان و رسانه‌ها می‌آیند و لذت می‌برند از این همه سرمایه‌گذاری‌ای که برای مرمت این بناها شده است و استفاده مردم را خواهیم داشت، در غیر این صورت این ابنیه تبدیل می‌شود به محلی برای معتادان.
تکذیب فروش بناهای تاریخی در کرمان
اگرچه در برخی خبرها به اشتباه از فروش بناهای تاریخی کرمان صحبت شده اما آنچه حادث شده در واقع اجاره این بناهای تاریخی است که البته ایراداتی به همین امر هم وارد است.
در توضیح شرایط و حواشی ایجاد‌شده در خصوص واگذاری برخی آثار تاریخی استان کرمان، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کرمان با اشاره به اینکه بهره‌برداری از ۶ بنای تاریخی کرمان توسط صندوق حفظ و احیای وزارت میراث فرهنگی به مزایده گذاشته شده، گفت: در این مزایده قرار نیست هیچ‌گونه انتقال مالکیتی انجام پذیرد بلکه صرفا بهره‌برداری از این بناها مطابق اصول و ضوابط فنی و براساس طرح مصوب میراث فرهنگی برای مدت معین به بخش خصوصی واگذار می‌شود.
فریدون فعالی با اعلام این مطلب اظهار کرد: سرمایه‌گذار علاوه‌بر رقمی که برای مرمت و احیا در ابتدای کار هزینه می‌کند در طول مدت بهره‌برداری اجاره هم پرداخت خواهد کرد.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان افزود: ضمنا واگذاری حق بهره‌برداری در قالب فرآیند رقابتی مزایده از طریق سامانه تدارکات الکترونیک دولت به‌صورت شفاف و همراه با ارزیابی اهلیت مالی و صلاحیت فنی متقاضیان انجام می‌شود.
او ادامه داد: پس از آن طی این فرآیند، سرمایه‌گذار منتخب با استفاده از توان شرکت‌های مشاور طرح مرمت و احیا را تهیه و بعد از بررسی و تایید آن در وزارت میراث فرهنگی، عملیات اجرایی مرمت با نظارت کارشناسان متخصص میراث مطابق طرح مرمت مصوب انجام و وارد دوره بهره‌برداری می‌شود که در این دوره زمانی هم بهره‌برداری از مجموعه‌ها و بناهای تاریخی براساس پلان مدیریت بهره‌برداری و ضوابط مورد تایید میراث‌فرهنگی انجام می‌شود و بر کلیه اقدامات سرمایه‌گذار نظارت و پایش خواهد شد.
فعالی با اشاره به اینکه اصل بناهای تاریخی مذکور جزو نفایس به‌شمار می‌روند و قابل واگذاری نیستند، افزود: باغ شاهزاده ماهان به عنوان یک اثر جهانی بخش خدماتی آن یعنی خانه زعیم‌باشی با حفظ ضوابط و اصول میراث فرهنگی به بخش خصوصی واگذار شده است.
او افزود: این فرآیند برای باغ‌موزه هرندی کرمان، ارگ راین، خانه فخری راور، خانه بهادرالملک بردسیر تکرار و خانه اوشیدری کرمان نیز با کاربری هنری (بازارچه صنایع دستی) و کارخانه حناسایی نیز با کاربری فرهنگی و احیا صنعت حنا به بخش خصوصی واگذار می‌شود.
مدیرکل میراث فرهنگی استان کرمان بیان کرد: «اداره کل میراث فرهنگی تنها متولی قانونی حفاظت از بناهای تاریخی است و برای پویایی و توانمندسازی بناهای تاریخی تلاش می‌کند. سعی داریم با واگذاری بخش‌های خدماتی و ارائه خدمات ویژه در جذب بیشتر گردشگران موفق‌تر عمل کنیم.»
در نهایت باید گفت با وجود تمام توجیهات مطرح‌شده از سوی مسوولان امر، بدون شک امکان اتخاذ رویکرد مناسب‌تر برای اجاره و واگذاری محدود و مشروط بناهای تاریخی به بخش خصوصی وجود داشت.
فراموش نکنیم در نظر گرفتن کاربری اقامتی و پذیرایی برای آثار تاریخی می‌تواند آسیب‌هایی را برای آنها به همراه داشته باشد. شاید بهتر بود وزارت میراث فرهنگی با درک دغدغه‌های موجود، کاربری فرهنگی برای این بناها در نظر می‌گرفت و به جای درآمدزایی اولویت را به فرهنگ‌سازی می‌داد.
از سوی دیگر نباید فراموش کرد که امکان واگذاری بناهای تاریخی غیرشاخص به بخش خصوصی پذیرفتنی است اما واگذاری حتی محدود و مشروط اثری فاخر همچون ارگ راین به عنوان دومین بنای بزرگ خشتی جهان دور از ذهن است.
در واقع از وزارت میراث فرهنگی و مسوولان آن انتظار می‌رود با درک اهمیت بالای آثار ویژه تاریخی مثل ارگ راین قید درآمدزایی از آنها را زده و به فکر حفاظت و نگهداری موثر از آنها باشند، چراکه این آثار به همه مردم ایران تعلق دارند و واگذاری محدود آنها هم پذیرفتنی نیست.
وقتی امکان استفاده از خانه‌های تاریخی با قدمت نهایتا صد سال برای استفاده با کاربری اقامتی و پذیرایی در اکثر شهرهای تاریخی کشور مهیا است چرا باید یکی از شاخص‌ترین ارگ‌های خشتی جهان به این منظور اختصاص یابد؟
شایان ذکر است روزنامه «جهان‌صنعت» در راستای وظیفه رسانه‌ای خود آماده انتشار نظرات و دیدگاه‌های مختلف پیرامون این موضوع است.
منبع: روزنامه جهان صنعت
