عاشقانه روز آخر مهمانی* خداحافظی با رفیقی که رحمت آورد

نیایشی برای خداحافظی با ماه مهربان میهمانی از زبان امام سجاد (ع)

این ماه مبارک، در میان ما به شایستگی زیست و به نیکی همنشین ما گردید و گران ترین مایه ترین سودهای اهل جهان را به ما بخشید. سپس چون زمانش به انجام رسید و مدتش به سر آمد و شمار روزهایش پایان گرفت، از ما جدا شد.

اینک او را بدرود می گوییم، همچون بدرود گفتن کسی که فراقش بر ما دشوار است و رفتنش ما را دچار اندوه و وحشت می کند و عهدی نگه داشتنی و حرمتی رعایت کردنی و حقی گزاردنی از وی را بر ما لازم می گرداند. پس می گوییم: سلام بر تو ای بزرگ ترین ماه خدا و ای عید دوستان خدا.

بدرود ای گرامی ترین اوقاتی که همنشین ما بودی، و ای بهترین ماه در همه روزها و ساعت ها. بدرود ای ماهی که در آن آرزوها در دسترس آیند و بسی کارهای نیک انجام شوند. بدرود ای همنشین که تا هستی پر قدر و منزلتی و چون از ما جدا شوی، فراق تو دردناک است. ای مایه امید که دوری ات برای ما سخت و رنج افزاست.

بدرود ای همدمی که چون آمدی بر دل ما آرامش آوردی و شادمان کردی و چون سپری شدی ما را در وحشت تنهایی گذاشتی و درد فراق افزودی. بدرود که چه بسیار گناهان ما را نابود کردی و چه بسا عیب های گوناگون را پرده پوشیدی.

خدایا پوزش ما را پذیر که در این ماه در ادای حق تو کوتاهی کردیم و عمر ما را به ماه رمضان آینده برسان و چون ما را به آن رسانیدی، کمک کن تا به عبادتی نایل شویم که تو را سزاست و طاعتی برپا داریم که درخور این ماه است. و ما را پیوسته به کارهای نیکی موفق ساز که حق تو را در این دو ماه، این رمضان و رمضان دیگر، از ماه های عمرمان، تدارک نماید.

خدایا، اگر در این ماه گرد گناهی کوچک یا بزرگ گردیده ایم، یا آن را مرتکب شده ایم، یا به عمد خطایی کرده ایم، یا از روی فراموشی بر خود ستمی روا داشته ایم، و یا حرمت دیگری را نپاییده ایم، بر محمد و خاندانش درود فرست و بر گناهان ما پرده بپوشان و به بخشایش خویش از ما در گذر، و ما را پیش چشم سرزنش کنندگان قرار مده، و زبان طعنه زنان را بر ما دراز مکن و با مهربانی بی پایان و فضل کاستی ناپذیر خود ما را به کاری وادار که آنچه را در این ماه از ما نمی پسندیدی، فرو ریزد و بپوشاند.

خدایا، اکنون که این ماه به پایان رسید و جامه زمان را به دور افکند، تو نیز جامه گناهان را از ما درآور و به دور افکن و با رفتنش، بدی های ما را ببر، و ما را به سبب آن، از نیک بخت ترین روزه داران و پرنصیب ترین و بهره مندترین آنان قرار ده.


خداحافظی با رفیقی که برایمان رحمت و برکت آورد / گفتاری از آیت‌الله جوادی آملی

ماه مبارک رمضان یک حقیقت و باطنی دارد که این حقیقت در قیامت ظهور می‌کند. ماه مبارک رمضان را امام سجاد(ع) عید اولیاءالله می‌داند. در صحیفه سجادیه دعایی است به نام دعای وداع ماه مبارک رمضان. این وداع برای کسی است که با ماه مبارک رمضان مأنوس بوده و ماه مبارک رمضان دوست او می‌باشد، والا آن که با این ماه نبوده، وداعی ندارد. انسان از دوستش یا با کسی که مدتی مأنوس بود، خداحافظی می‌کند. آن که اصلا نمی‌داند چه وقت ماه مبارک آمد و چه وقت سپری شد، چرا آمد و چرا سپری شد، وداعی ندارد؛ اما امام سجاد(ع) آخر ماه مبارک که شد، در حد یک ضجه این دعا را می‌خواند. در مقدمه این دعا، حضرت کلیات نعمت‌های الهی را می‌شمارد و اینکه بخشش‌های خدای سبحان ابتدایی است، نه از روی استحقاق.

ماه رمضان، رفیق بسیار خوبی برای ما بود

بعد از آن مقدمه می‌فرماید: یکی از بهترین بخشش‌های خداوند سبحان، ماه مبارک رمضان و روزه در این ماه است: «و انت جعلت من صفایا تلک الوظائف و خصائص تلک الفروض شهر رمضان... و قد اقام فینا هذا الشهر مقام حمد و صحبنا صحبه مبرور» خدایا، نعمت‌های فراوانی به ما دادی؛ یکی از آن برجسته‌ترین نعمت‌ها ماه مبارک رمضان است و یکی از بهترین فضیلت‌ها روزه این ماه است که نصیب ما کردی. و هیچ زمانی به عظمت زمان ماه مبارک نیست، گذشته از آنکه شب قدر را در آن قرار دادی، این ماه را ظرف نزول قرآن کریم قرار دادی که این فیض در این ماه نازل شده است. اگر کسی با قرآن باشد، همراه قرآن بالا می‌رود، و این را بر ملت مسلمان منت نهادی؛ زیرا دیگر ملل در ماه مبارک رمضان روزه نمی‌گرفتند و این نعمت را مخصوص مسلمانان کردی.

و این ماه مبارک در بین ما اقامت داشت و جای حمد و ثنا بود؛ زیرا به همراه خودش رحمت آورد و رفیق بسیار خوبی برای ما بود. ما در صحبت با او به فضایل و نعمت‌هایی رسیدیم. دوستی بود که به همراهش رحمت و مغفرت و برکت آورد.
اینکه رسول خدا (علیه آلاف التحیه و الثناء) در خطبه شعبانیه فرمود: «قد اقبل الیکم شهر الله بالبرکه و الرّحمه و المغفره: این ماه، برکت و رحمت و مغفرت آورد.» کسی که رفیق این ماه بود، برکت و رحمت و مغفرت این ماه را هم دریافت می‌کند.
«و اربحنا افضل ارباح العالمین» در ماه رمضان برترین سودهای جهانیان را به ما ارزانی داشت که هیچ تاجری در هیچ گوشه دنیا به دست نیاورده است.

هیچ کسی در سراسر عالم به اندازه ما از این ماه مبارک رمضان استفاده نکرد. اگر انسان مسافری است که سفر ابد در پیش دارد، ره‌توشه آن سفر ابد را باید در همین چند روز تهیه کند و اگر درهای آسمان به چهره مؤمن باز می‌شود و اگر مؤمن می‌تواند با وارستگی به باطن عالم راه پیدا کند و اگر بهترین فرصت ماه مبارک رمضان است، پس بهترین سود را ماه مبارک رمضان و اهلش دارند.

سال نوی اهل سیر و سلوک با رمضان آغاز می شود

از ابن طاووس نقل شده است که فرمود: عده‌ای اول سالشان اول فروردین است. یک نوجوان اول سال او اول فروردین است که تلاش می‌کند لباس نو در بر کند؛ درخت ها اول سالشان فروردین است که لباس های نو و تازه در بر می‌کنند؛ اول سال یک کشاورز اول پاییز است که درآمد مزرعه را حساب می‌کند؛ تاجری که کارگاه تولیدی دارد، اول سال را در فرصت دیگری تعیین می‌کند؛ اما آنها که اهل سیر و سلوک‌اند، اول سالشان ماه مبارک رمضان است؛ حساب ها را از ماه مبارک تا ماه مبارک بررسی می‌کنند که ماه مبارک گذشته، چه درجه‌ای داشته و امسال چه درجه‌ای دارند؟ چقدر مطلب فهمیده و چقدر مسائل برای آنها حل شده است؟ چقدر در برابر گناه قدرت تمکین داشته و چقدر در برابر دشمن، قدرت تصمیم دارند؟ ماه مبارک برای سالکان الی الله، ماه محاسبه است؛ لذا امام سجاد(ع) فرمود: هیچ کس در سراسر جهان به اندازه ما در این ماه استفاده نکرد.

چند قدم به دنبال دوستمان برویم ...

«ثم قد فارقنا عند تمام وقته و انقطاع مدته و وفاء عدده و نحن مودعوه: این ماه بعد از آنکه پایانش فرا رسید، از ما مفارقت و هجرت کرد و ما را تنها گذاشت و ما الان این ماه را وداع می‌کنیم.» «وداع من عز فراقه علینا و غمنا» چه وداعی؟ وداع تشریفاتی؟ نه، وداع با یک دوست عزیزی که مفارقتش برای ما توانفرساست. آن که اهل معنا بود، خیرش در این ماه بیشتر شد؛ آن که گرفتار گناه بود، گناهش در این ماه کمتر شد. فرمود: ما کسی را وداع می‌کنیم که رفتنش برای ما عظیم و سخت است و ما را غمگین کرد؛ این ماهی بود که شب و روزش رحمت بود.

بزرگان فقه ما همچون مرحوم صاحب جواهر و سید محمد کاظم (صاحب عروه‌الوثقی) و دیگران در کتاب هایشان آمده که در فضیلت روزه گرفتن، همین بس که انسان از نظر ترک بسیاری از کارها شبیه فرشته می‌شود. همین که انسان از شکم رها شد، مقداری به فرشته نزدیک می‌شود. گفته‌اند شش روز اوایل ماه شوال را به عنوان بدرقه، روزه بگیرید. بعد از عید فطر، که عید فطر روزه‌اش حرام است؛ زیرا اگر کسی دوست عزیزی را بخواهد بدرقه کند، چند قدم به همراه او می‌رود؛ معنای وداع کردن این است كه به دنبال او چند قدم راه برویم.

«و اوحشنا انصرافه عنا: از اینکه منصرف شد و از ما فاصله گرفت، ما را به وحشت انداخت.» ما دوست رئوف و مهربان و پربرکتی را از دست می‌دهیم، لذا به وحشت می افتیم و احساس غربت می‌کنیم.
«و لزمنا له الذمام المحفوظ و الحرمه المرعیه و الحق المقضی: ما باید حقی را که او به عهده ما دارد، رعایت کنیم؛ حرمتی را که در پیش ما دارد باید ارج بنهیم؛ باید به تعهدی که بین ما و اوست وفا کنیم.»

 آيا ما هم در ماه رمضان بخشيده شده ايم؟ / پاسخ آیت الله آقا مجتبی تهرانی

سؤالی که در اینجا مطرح است این است كه از کجا مي توان فهميد كه خدا ما را در ماه رمضان آمرزیده است یا نه؟ این یک سؤال عمومی است كه همه مي خواهيم بدانيم که آيا در اين ماه آمرزيده شده ايم يا نه؟ من یکی از نشانه های آمرزش را مي گويم، هر كس، متناسب با حال خودش، پاسخ اين سؤال را مي يابد كه آيا خودش هم جزو آمرزيده شده گان است يا نه.

اگر حال «مراقبت» پيدا كرده ايد، آمرزيده شده ايد!

اگر دیدید بعد از ماه رمضان، در رفتارها و کردارها و گفتارها، تجدید نظر کرده اید، بدانيد كه لطف خدا شامل حال شما شده است. خوب حرف من را گوش کنيد! يعني اگر داريم از خودمان مراقبت می کنیم، چه از نظر اعمال شخصی، چه در روابط اجتماعی ـ چهار محيط خانوادگی، آموزشي، کاری و رفاقتی ـ اين علامت آن است كه ما آمرزيده شده ايم. شما ببینید، ما معمولاً در اين چهار محیط هستیم؛ محيط خانوادگی، محيط آموزشی، محيط شغلی و محيط رفاقتی. اگر ديديد كه در اين محيط ها توجه دارید که كاري كه انجام مي دهيد، حرفي كه مي زنيد مشروع باشد يا انساني باشد، اگر دیدید این مراقبت برایتان پیدا شده است، بدانید که خداوند شما را آمرزیده است.

من سؤالی را مطرح کردم که همگانی بود. اگر میخواهی بفهمی كه واقعاً وضع تو بعد از ماه رمضان چگونه است؟ ببین، آيا این ماه رمضان روی تو اثر گذاشته است یا نه؟ یکی از اثرات ماه مبارك، آمرزش گناهان است. آيا بعد از ماه رمضان، در ربط با اعمالم تغييري كرده ام كه نشانه آمرزش باشد؟ آيا مراقبت پیدا کرده ام؟ آيا دیگر حواسم جمع شده است یا نه؟ اگر دیدید حواستان جمع شده و مراقب اعمالتان هستيد، بدانید که خداوند به شما هم عنایت کرده است.

از عنايت خدا، پاسداري كنيد!

حالا خودت و نفْست را رها نکن! اين حالت توجه و مراقبه را رها نکن! از این عنایت الهی، پاسداری کنید! این لطفی را که خدا به شما کرده است، نگاه دارید! این تنبّه و تذکّر را حفظ كنيد! ما كه از خواب غفلت و بي توجهي به كردار خود به طور صد در صد بیدار نشده ايم. کمی چشم ما باز شده است و حالت هشياري و توجه به ما دست داده است. نگذاريد چشم هايمان دو مرتبه بسته شود و به خواب غفلت فرو رویم. چه در مسائل فردی، چه اجتماعی، در تمام محیط ها اول ببینیم كه آيا فرق کرده ایم یا ـ نعوذ بالله ـ نه؟ ثانياً تلاش كنيم اين حالت و اين تغيير را براي خود حفظ كنيم كه بهترین چیز این است.

نگذارید این جلسات بدون اثر عملی باشد. لذا سعي كنيد كه اين دست آورد الهي و انساني را نگاه داريد و اگر اين حال توجه و مراقبت را در خود نگاه داريد، بدانید که همين كار، یک سرنخی برای پیشرفت شما در وادی انسانیت و الهیت مي شود. هم شما را در وادي انسانیت پيش مي برد و هم در وادي خدايي شدن. از اینها مراقبت کنید.

چه فهمیده باشیم یا نه یک ماه در جوار رحمت الهی بودیم / گفتاری از امام موسسی صدر

خدایا، روزۀ این ماه رمضان را آخرین روزۀ ما قرار نده و اگر آن را آخرین روزۀ ما قرار دادی، پس ما را از محرومان قرار نده، بلکه از مرحومان و رحمت‏یافتگان قرار ده. خدایا تو در کتاب نازل‌شده‏ات گفته‌ای: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِیَ أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ» و ماه رمضان را بسیار محترم داشتی، زیرا در آن قرآن را نازل کردی و آن را به شب قدر اختصاص دادی و شب قدر را بهتر از هزار ماه قرار دادی.

خدایا روزۀ ماه رمضان گذشت و شب‏ های آن سپری شد و من به جایگاهی رسیدم که تو به آن داناتری و خیر فراوانی به بندگان تو عطا شد. پس از تو می‌‏خواهم، آنچه را فرشتگان مقرب و پیامبران مرسل و بندگان صالح تو می‌‏خواهند: می‌‏خواهم که بر محمد و آل محمد درود فرستی و مرا از آتش جهنم برهانی و با رحمت خود به بهشت وارد گردانی و گذشت و کرم خود را به من مرحمت کنی. و تقرب جستن مرا بپذیری و دعایم را اجابت کنی و در روز ترس و وحشت، از همۀ هول‏ هایی که برای روز قیامت قرار دادی، به من ایمنی ارزانی داری.

خدایا به بزرگواری و عظمت تو پناه می‌‏ّبرم، از اینکه روز‌ها و شب‌های ماه رمضان سپری شود و نزد تو گناه و لغزشی از من نابخشوده باقی مانده باشد و به سبب آن مرا مؤاخذه و عذاب کنی.

سرور من، ‌ای کسی که معبودی به جز تو نیست، از تو می‌خواهم که اگر در این ماه از من خشنود شده ‏ای، بر این خشنودی بیفزایی و اگر از من خشنود نشده ‏ای، از هم‌ اکنون از من خشنود باشی، ‌ای مهربان‌ترینِ مهربانان، ‌ای الله، ‌ای یگانه، ‌ای بی‏ نیاز، ‌ای کسی که نه‌زاده و نه‌زاده شده‏‌ای، و هیچ همتایی نداری، ‌ای نرم‏ کنندۀ آهن برای داوود (ع)، ‌ای برطرف‏ کنندۀ بلا و گرفتاری از ایوب (ع)، ‌ای زدایندۀ اندوه یعقوب (ع)، ‌ای تسلی‌دهندۀ به یوسف (ع)، بر محمد و آل محمد، آن‌گونه که سزاوار توست، درود فرست و با من چنان کن که شایستۀ توست، و چنان مکن که من شایستۀ آنم.

ای درهم‌ پیچندۀ شب و روز، ‌ای دانا، ‌ای حکیم، ‌ای پروردگار پروردگاران و‌ای سرور سروران، معبودی جز تو نیست. ‌ای کسی که از شاهرگ گردن به من نزدیک‏تری، ‌ای الله، ‌ای الله، ‌ای الله، نام‌های نیکو و بزرگی و نعمت‏‌ها برای توست.

از تو می‌‏خواهم که بر محمد و آل محمد درود فرستی و نام مرا در این شب جزو سعادتمندان قرار دهی و روحم را با شهیدان محشور کنی، و نیکی‏‌هایم را بیفزایی و گناهانم را ببخشی، و به من یقینی دهی که در قلبم برقرار باشد و ایمانی که شک را از من بزداید. مرا به آنچه روزی ‏ام کرده ‏ای، خشنود بگردان و در دنیا و آخرت به ما نیکی عطا کن و ما را از عذاب آتش جهنم نجات ده، و یاد و سپاس خود و اشتیاق به خود را و توبه و توفیق را روزی ما بگردان، همان‌گونه که به محمد و آل محمد روزی کردی.

ماه رمضان را وداع می‌‏گوییم و خداوند خود گواه است که ما اندوهگین هستیم. تردیدی نیست که در این ماه مبارک از بیشترین و بهترین و کامل‌ترین فرصت‏‌ها بهره‌مند بودیم. ماه رمضان ماه خداست و ما در این ماه در میهمانی خدا مشمول رحمت او بودیم و دعا‌هایمان در آن پذیرفته و خوابمان عبادت و نفس‏‌هایمان تسبیح و کار‌هایمان مقبول بود.

در این ماه، درهای بهشت گشوده و درهای آتش بسته بود و شیاطین در زنجیر بودند و رسول خدا (ص) ما را از این فرصت‏‌ها آگاه کرده بود. ما در این ماه، چه فهمیده باشیم و چه نفهمیده باشیم، در جوار رحمت خدا بودیم و اجابت دعایمان نزدیک بود و برآورده شدن خواسته‏‌ها و نیاز‌هایمان تنها منوط به همت و ارادة خودمان بود.

از خداوند می‌‏خواهیم که از این ماه بهره برده و به نتایج آن رسیده باشیم. اگر از آن بهره برده باشیم، اندوهی نداریم و از این ماه توشه ‏ای برای سال آینده برداشته‏ ایم و چقدر به این توشه نیازمندیم. ما با بی ‏نیازی جستن از نیاز‌ها توشه برگرفتیم و در برابر شهوت‏‌ها ایستادیم و در عین حال عادت کردیم که در برابر سختی‏‌ها و مشکلات آینده استوار باشیم.

بی‏ گمان ما باید زندگی سخت و طولانی خود را با همت و اراده بپیماییم و عزت و افتخار و شکوهی به ما داده نمی‌‏شود جز با تلاش و زحمت و مجاهدت. اگر توانستیم در برابر شهوت‏‌ها و وسوسه‏‌ها و در برابر سختی‏‌ها و مشکلات استوار بایستیم، بدان معناست که توانسته ‏ایم از این ماه مبارک برای زندگی خود و برای سختی‏ های آینده توشه برداریم.

بنابراین، ماه رمضان ماه بخشش و توبه، ماه دعا و توسل و ماه تعالی روحی است و چنان‌که پیامبر (ص) در خطبة خود فرموده است، ماه یادآوری گرسنگی و تشنگی روز قیامت است؛ همچنان که ماه احساس دردهای دوستان و برادرانمان است؛ ماه درک گرسنگی و تشنگی و ناتوانی آن‌ها در رسیدن به خواسته‏‌هایشان است. از سویی ماه رمضان ماه جهاد نیز هست، زیرا در این ماه، دو واقعۀ بزرگ در تاریخ امت ما رخ داده است: یکی جنگ بدر (روز فرقان) که نخستین واقعۀ جدی و اثرگذار در تاریخ اسلام بود و دیگری فتح مکه که بزرگ‌ترین رخداد در تاریخ پیروزی‏ های مسلمانان است؛ واقعه‏ ای که باعث شد مردم به دست رسول خدا گروه گروه وارد دین خدا شوند.

پس فراموش نکنیم که ما در این ماه قرار داریم و باید در آن به تعالی روحی و محبت و رحمت و مهر‏ورزی برسیم. همچنین در این ماه باید فروتنی و در عین حال قدرت و صلابت را در برابر دشمنان خدا بیاموزیم. ما در دعاهای این ماه از خدا می‌‏خواهیم که نام ما را در زمرۀ سعادتمندان قرار دهد و روح ما را با شهیدان محشور کند. ما در این ماه آماده می‌‏شویم تا هر کس را که به ما مهر می‌ورزد، دوست بداریم و با هر که با ما همکاری می‌‏کند، همکاری کنیم. آماده می‌‏شویم تا با کسانی که نسبت به ما ستم می‌‏کنند و دشمنی می‌‏ورزند، بجنگیم و جهاد کنیم و درشتی کنیم.

این ماه فرصتی بود برای آماده شدن، برای رویارویی با زندگی تا بتوانیم مثل کسانی که در کنار پیامبر (ص) ایمان آوردند، «أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ» باشیم. از خداوند می‌‏خواهیم که توفیق یافته باشیم به برخی از این نتایج برسیم یا گامی در راه این اهداف برداریم.

******

یک ماه روزه داری و نیایش هایتان مقبول درگاه الهی ...