سرمایه‌گذاری غیرمستقیم بیشتر در بورس، بدون پرداخت پول و اعتبارگیری

به گزارش ایران اکونومیست از سازمان بورس، صندوق‌های سرمایه‌گذاری یکی از راه‌های معمول برای ورود به بازار بورس هستند اما یکی از دلایلی که اکثر فعالان حرفه‌ای از طریق صندوق‌ها اقدام به سرمایه‌گذاری نمی‌کردند و ترجیح می‌دادند به صورت شخصی خرید و فروش سهام انجام دهند، عدم امکان استفاده از اهرم بود.

همین موضوع سبب شد که سازمان بورس به فکر راه‌اندازی صندوق‌های اهرمی بیفتد تا سرمایه‌گذاران بتوانند در صندوق‌های سهامی نیز از تکنیک‌ اهرم مالی استفاده کنند که این می‌تواند باعث شود صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سرمایه‌گذاری غیرمستقیم رونق پیدا کند. در ادامه به بررسی ابعاد مختلف صندوق‌های اهرمی پرداختیم:

۱- صندوق سرمایه‌گذاری اهرمی چیست؟

صندوق‌های سرمایه‌گذاری اهرمی از نوع صندوق‌ سهامی است؛ با این تفاوت که از دو نوع واحد برای دو گروه سرمایه‌گذار با ریسک‌پذیری مختلف ایجاد می‌شود. صندوق‌های سرمایه‌گذاری اهرمی به افرادی که قصد دارند با پذیرش ریسک بیشتر وارد بازار سهام شوند این امکان را می‌دهد که با بهره‌گیری از بسیاری از مزایای صندوق‌های سرمایه‌گذاری اعم از مدیریت حرفه‌ای پورتفوی و نقدشوندگی بالا، از ابزار اهرم نیز برخوردار شوند.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری اهرمی دو نوع واحد برای سرمایه‌گذاری دارند که برای دو گروه از سرمایه‌گذاران با دو هدف و رویکرد متفاوت است، یک دسته دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری عادی که اشخاص کم‌ریسک محسوب می‌شوند و یک دسته دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز که افراد پر ریسک هستند.

۲- واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق سرمایه‌گذاری اهرمی؛ عادی و ممتاز

همان‌طور که گفته شد واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری اهرمی به دو صورت است که هم برای افراد ریسک‌پذیر و هم برای افراد ریسک‌گریز طراحی شده‌اند.

۲-۱- واحدهای سرمایه‌گذاری عادی

واحدهای سرمایه‌گذاری عادی مخصوص سرمایه‌گذارانی است که قصد پذیرش ریسک بالا ندارند و انتظار یک بازدهی محدود اما مطمئن را دارند. بازدهی واحدهای سرمایه‌گذاری عادی صندوق سرمایه‌گذاری اهرمی عموماً بسته به شرایط متغییر خواهد بوده اما به‌طور کلی میزان بازدهی آن تقریبا در حدود بازده با اوراق درآمد ثابت و سپرده بانکی است. واحدهای سرمایه‌گذاری عادی به صورت صدور و ابطال معامله می‌شوند. واحدهای سرمایه‌گذاری هر صندوق از طریق‌های مختلفی قابل صدور و ابطال است.

۲-۲- واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز

در مقابل، واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز مناسب افراد جسور و ریسک‌پذیر است که قصد استفاده از اهرم برای سرمایه‌گذاری دارند و انتظار بازدهی بالایی از سرمایه‌گذاری خود دارند. واحدهای ممتاز به صورت قابل معامله در بورس (ETF) هستند و از طریق سامانه‌های آنلاین کارگزاری با جستجوی نماد مورد نظر قابل دادوستد هستند. برای هر صندوق سرمایه‌گذاری اهرمی واحدهای ممتاز با جستجوی نماد مربوطه قابل خرید و فروش است.

واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز خود به دو نوع واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز نوع اول و ممتاز نوع دوم تقسیم می‌شوند.

واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز نوع اول: به واحدهای سرمایه‌گذاری ممتازی گفته می‌شود که در اختیار مؤسسان صندوق است و حق رأی دارند. نقل و انتقال واحدهای ممتاز خاص تحت شرایط و ضوابط خاصی صورت می‌گیرد.

واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز نوع دوم: به واحدهای سرمایه‌گذاری ممتازی گفته می‌شود که در دست عموم سرمایه‌گذاران است و در تابلو معاملات خرید و فروش می‌شود. سرمایه‌گذاران برای خرید این واحدها نیازمند اخذ کد بورسی هستند.

۳- روش فعالیت صندوق سرمایه‌گذاری اهرمی

صندوق‌های سرمایه‌گذاری اهرمی از نوع سهامی هستند یعنی مدیر صندوق محدودیتی در خرید سهام ندارد بنابراین ارزش دارایی‌های صندوق به فراخور تغییرات قیمت سهام می‌تواند دچار نوسانات نامحدودی شود اما گروه دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز متضمن تحقق حداقل بازدهی برای گروه دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری خواهند بود. بنابراین دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری عادی چندان نگرانی از تحقق بازدهی خود ندارند و به نوعی گویا در صندوق‌های با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری کرده‌اند، حتی متحمل ریسک کمتری نیز خواهند شد.

اما دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز در ازای پذیرش چنین ریسک و تعهدی چنانچه بازدهی صندوق بیش از سقف بازدهی تعیین‌شده برای دارندگان واحدهای عادی باشد، علاوه بر سودی که به سرمایه خودشان تعلق می‌گیرد، مازاد سود دارندگان واحدهای عادی را هم بدست خواهندآورد.

به طور مثال فرض کنید بازدهی یک صندوق سرمایه‌گذاری اهرمی در یک سناریو، ۱۰۰ درصد باشد و اهرم صندوق ۲ باشد. در این حالت دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری عادی سقف بازدهی معین شده یعنی ۲۵ درصد بازدهی خواهند داشت اما مازاد بازدهی کسب شده یعنی ۷۵ درصد از سود آنها به دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز خواهد رسید.

با توجه به اینکه دارندگان واحدهای ممتاز از محل سرمایه خودشان نیز ۱۰۰ درصد بازدهی کسب کردند با بدست آوردن مازاد بازدهی دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری عادی، به صورت اهرمی کسب سود می‌کنند؛ در این حالت دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز ۲۷۵ بازدهی کسب می‌کند.

در سناریو دیگر چنانچه صندوق در طول سال ۱۵ درصد سود کند، دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری عادی کف سود تعیین‌شده یعنی ۲۰ درصد را دریافت خواهندکرد و فاصله کسری بازدهی یعنی ۵ درصد سود از محل سهامداران ممتاز جبران خواهدشد و در این حالت دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز مقداری کمتر از سود کل صندوق که ۱۵ درصد باشد، به دست خواهند آورد. در واقع سود دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز ۵ درصد خواهد بود.

۳-۱- سود و زیان صندوق سرمایه‌گذاری اهرمی:

با توجه به نوع دارندگان واحدهای صندوق، دو NAV یا ارزش خالص دارایی هر واحد در این صندوق به طور روزانه محاسبه می‌شود که به طور مجزا مربوط به دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری عادی و ممتاز خواهد بود.

۴- مقایسه واحدهای سرمایه‌گذاری بدون ریسک و پرریسک صندوق سرمایه‌گذاری اهرمی

همانطور که تا کنون متوجه شده‌اید، واحدهای سرمایه‌گذاری عادی صندوق‌های سرمایه‌گذاری اهرمی که از نوع صدور و ابطالی هستند را می‌توان به عنوان واحدهای با درآمد ثابت به حساب آورد. این واحدها مناسب افراد ریسک‌گریز است که ترجیح می‌دهند کف و سقف بازدهی مشخصی داشته‌ باشند. بنابراین در صورتی که سرمایه‌گذار قصد دریافت سود بدون ریسک و مشخصی دارد این واحدها بسیار مناسب هستند.

در مقابل اما واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز صندوق اهرمی که به صورت قابل معامله (ETF) در بورس خرید و فروش می‌شوند ریسک زیادی دارند و افراد ریسک‌پذیر تمایل بیشتری به خرید این واحدها دارند. در روندهای صعودی سهامداران از این صندوق استقبال زیادی دارند چرا که بازدهی چند برابری نسبت به شاخص کل دارند و در کمترین بازه زمانی بازدهی خوبی نصیب سرمایه‌گذاران می‌کند.

۵- مزایای و ریسک‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری اهرمی

پیش از معرفی و عرضه صندوق‌های سرمایه‌گذاری اهرمی خلاء اخذ اعتبار برای مبالغ خرد و کسب بازدهی مضاعف از سهام احساس می‌شد. اما با وجود این ابزار امکان پاسخگویی به نیاز افراد ریسک‌پذیر و افراد ریسک‌گریز وجود دارد. بنابراین از مزایای و معایب صندوق‌های سرمایه‌گذاری اهرمی می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

۵-۱- امکان کسب بازدهی مضاعف / امکان زیان چندبرابری وجود دارد

با توجه به وجود اهرم، امکان کسب بازدهی مضاعف در صورت خرید واحدهای پرریسک این صندوق وجود دارد. اما نباید فراموش کرد که همین اهرم می‌تواند زیان سرمایه‌گذار را چند برابر کند. بنابراین پیش از سرمایه‌گذاری حتماً باید با کارشناسان حرفه‌ای در این حوزه مشورت کرد. باید توجه داشت که صندوق سرمایه‌گذاری اهرمی بازارگردان ندارد، عدم حضور بازارگردان باعث می‌شود که تغییرات قیمت واحدهای پرریسک صندوق اهرمی صرفاً به عرضه و تقاضای سرمایه‌گذاران وابسته باشد.

۵-۲- مناسب افراد ریسک‌پذیر و ریسک‌گریز

یکی از مزایای صندوق‌ سرمایه‌گذاری اهرمی این است که هم سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر و هم سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز می‌توانند در این صندوق همزمان سرمایه‌گذاری کنند. سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر می‌توانند واحدهای قابل معامله (پرریسک) صندوق اهرمی که به شکل ETF هستند و سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز می‌توانند واحدهای صدور و ابطالی (بدون ریسک) صندوق‌اهرمی را صدور کنند.

۶- تفاوت صندوق‌های سرمایه‌گذاری اهرمی با دیگر صندوق‌های فعال در بازار

در بازار سرمایه صندوق‌های سرمایه‌گذاری متفاوتی در دسترس است. با این حال درصد زیادی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سه دسته صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت، صندوق‌های مختلط و صندوق‌های سهامی جای می‌گیرند.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت را می‌توان جزء صندوق‌های کم ریسک (یا حتی بدون ریسک) فعال در بازار به حساب آورد که حداقل ۷۵ درصد از دارایی‌های خود را در اوراق درآمد ثابت سرمایه‌گذاری می‌کنند و درصد خیلی کمی را به خرید سهام اختصاص می‌دهند. این صندوق‌ها مختص سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز است.

نوع دیگر، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط است که بین ۴۰ تا ۶۰ درصد از منابع خود را می‌توانند به خرید سهام اختصاص دهند. این نوع از صندوق‌ها هم مناسب افراد با ریسک‌پذیری متوسط است. نوع دیگری از صندوق‌ها نیز در بازار سرمایه فعال هستند با عنوان صندوق‌های سهامی که باید ۷۵ درصد از منابع خود را به خرید سهم تخصیص دهند. این نوع سوم از صندوق‌ها، صندوق‌های نسبتاً پررسیک محسوب می‌شوند.

هیچ‌کدام از این صندوق‌ها امکان سرمایه‌گذاری به صورت اهرمی را ندارند به این معنا که نمی‌توانند فراتر از بازدهی صندوق، به سهامدار سود پرداخت کنند و باید بر اساس همان منابعی که از سرمایه‌گذاران دریافت می‌کنند سهام خریداری یا سرمایه‌گذاری کنند.

در واقع اصلی‌ترین تفاوت میان صندوق‌های اهرمی با دیگر صندوق‌های بازار سرمایه در اهرمی بودن بازدهی سهامداران ممتاز این صندوق است. صندوق‌هایی که اکنون با عنوان صندوق‌های اهرمی ایجاد شده در راستای همان صندوق‌های سهامی است.