به گزارش خبرنگار اجتماعی ایران اکونومیست، 'بنیاد ملی نخبگان' در سال 1385 نظر به تأکید مقام معظم رهبری در استفاده صحیح و مناسب از ظرفیت‌های علمی نخبگان در راستای توسعه کشور و لزوم حرکت انقلابی در مسیر رفع موانع و مشکلات تولید دانش و جنبش نرم‌افزاری تشکیل شد.
برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری برای شناسایی، هدایت، حمایت مادی و معنوی نخبگان (در دو طیف مستعدان برتر و نخبه)، جذب، حفظ و بهکارگیری و پشتیبانی از آنان در راستای ارتقاء تولید علم، فناوری، هنر، ادب و فرهنگ و توسعه علمی و متوازن کشور و احراز جایگاه برتر علمی، فناوری و اقتصادی در منطقه براساس سند چشم‌انداز کشور در افق 1404، هدف غایی بنیاد ملی نخبگان محسوب می‌شود.
رویکرد بنیاد ملی نخبگان شناسایی «اجتماعات نخبگانی» از طریق رصد رفتار و فعالیت‌های نخبگانی آنان در تمامی حوزه‌ها شامل علم، فنّاوری، فرهنگ، نوآوری، قرآن، هنر، ادب و... همچنین پشتیبانی از فعالیت‌های نخبگانی آنان با همکاری همه دستگاه‌های ذی‌ربط برای اثرگذاری مناسب آنان در جامعه تخصصی خود است.
در واقع هدف بنیاد، ایجاد مسیری برای تواناسازی مستعدان برتر کشور و هدایت آنان به سمت تأثیرگذاری بیشتر و بهتر در حوزه تخصصی از یک‌سو و تسهیل مسیر بهکارگیری و الگوسازی از سرآمدان و نخبگان در اجتماع تخصصی خود است؛ به همین دلیل، بنیاد برای طی مسیر نخبگی، ایستگاه‌هایی را طراحی و به منظور تشویق و ترغیب صاحبان استعدادهای برتر برای طی مسیر نخبگی و رسیدن به مرحله اثرگذاری، در هر یک از ایستگاه‌ها، تسهیلاتی برای مشمولان در نظر گرفته است که هر فرد براساس فعالیت‌های نخبگانی خود و با توجه به جایگاهی‌که در آن قرار دارد، امکان بهره‌مندی از تسهیلات مطابق ضوابط بنیاد را خواهد داشت.
در این مسیر، 'سند راهبردی کشور در امور نخبگان' مصوّب شورای عالی انقلاب فرهنگی، به عنوان قانون اساسی بنیاد ملی نخبگان، سرلوحه همه برنامه‌ها و اقدامات بوده و بنیاد تلاش ویژه‌ای را برای اجرایی‌سازی این سند در دستور کار قرار داده است.
تدوین اساسنامه بنیاد ملی نخبگان بر مبنای توصیه مقام معظم رهبری در سال 83 و 84 در شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید و اواخر دولت هشتم، اساسنامه در شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید و در اوایل دولت نهم نیز نخستین هیئت علمی بنیاد ملی نخبگان تعیین شد. بنیاد نخبگان نهادی ذیل رئیس‌جمهور و نه نهاد ریاست‌جمهوری است و رئیس این بنیاد، معاون رئیس‌جمهور است و مجموعه بنیاد نیز به شکل هیئت امنایی اداره می‌شود.
بنیاد ملی نخبگان دارای سه معاونت است که یکی از آنها 'معاونت سرآمدان بنیاد ملی نخبگان' است. برای آشنایی با برنامه‌های آتی بنیاد ملی نخبگان در حوزه سرآمدان و نخبگان، میزبان دکتر'عباس ابراهیمی' معاون سرآمدان و نخبگان بنیاد ملی نخبگان در ایران اکونومیست بودیم که بخش اول این گفت‌و‌گو با عنوان 'استراتژی جدید 'بنیاد ملی نخبگان' چیست؟/ کارویژه‌های 'معاونت سرآمدان بنیاد نخبگان' منتشر شد و در ادامه بخش دوم این گفت‌و‌گو را از نظر می‌گذرانید:
امروز بسیاری از فعالیت‌ها را بنیاد ملی نخبگان خودش اجرا می‌کند و دلیل آن این است که نهادهای مردمی وجود ندارند یا به بازی گرفته نمی‌شوند اما در رویکرد جدید بناداریم از ظرفیت انجمن‌های علمی و پژوهشکده‌ها در مرحله شناسایی استفاده کنیم و مجمع خیرین نخبه‌پرور که در مرحله پشتیبانی و توانمندسازی کمک می‌کنند.
: در رابطه با سه مدیریتی که در زیرمجموعه معاونت سرآمدان بنیاد ملی نخبگان فعالیت می‌کنند، توضیح دهید؟
سه کار اصلی در معاونت سرآمدان دنبال می‌شود که در قالب سه مدیریت انجام می‌شود که نخست مدیریت شناسایی و شبکهسازی است. این دفتر وظیفه تدوین شیوه‌نامه‌های شناسایی و انتخاب سرآمدان در حوزه‌های مختلف را دارد. بعد از عملیات شناسایی، کار شبکهسازی و هم‌افزایی ایجادکردن بین جامعه برگزیده از وظایف این دفتر است. همچنین اعتباردهی به رویدادهای رقابتی و جشنواره‌ها و مسابقاتی که منجر به انتخاب سرآمدان در حوزه‌های تخصصی می‌شود از وظایف دیگر این دفتر است. از سرآمدان برگزیده بنیاد ملی نخبگان برای شاگردپروری، کشف و شناسایی استعدادهای برتر و توانمندسازی آنها حمایت می‌شود.
مدیریت اثربخشی نخبگان
مدیریت اثربخشی نخبگان، دیگر بخش معاونت سرآمدان است که با روش‌های مختلف از اثرگذاری بیشتر و ایفای مسئولیت اجتماعی برگزیدگان حمایت می‌کند. ما یک 'طرح استادیاران جوان برگزیده' داریم که طبق شیوه‌نامه‌ای، شناسایی برگزیدگان آن انجام می‌شود و دفتر اثربخشی از اساتید جوان برای اینکه کارهای پژوهشی، آزمایشگاهی و فعالیت‌های دانشجویی و فرهنگی خود را انجام دهند، حمایت می‌کند. در این طرح، هر استادیاری که از زمان استخدام وی، کمتر از سه سال گذشته باشد و طبق شیوه‌نامه بنیاد برگزیده شود سه گرنت دریافت می‌کند که یکی برای انجام فعالیت‌های پژوهشی، یکی برای انجام فعالیت‌های آزمایشگاهی و تجهیزاتی و یکی هم برای فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و دانشجویی است.
در طرح جدیدی که به زودی اعلام و اجرا خواهد شد، از برگزاری بازدیدهای علمی ـ صنعتی دانشجویان از پیشرفت‌های کشور به سرپرستی و راهبری اساتید حمایت خواهد شد.
طرح حمایت از تشکیل هسته‌های مسئله‌محور اساتید برای ارائه راهکارهای سیاستی در چالش‌های ملی و استانی و تشکیل هیئت‌های اندیشه‌ورز نخبگانی برای مشارکت نخبگان در تصمیم‌سازی مسائل استانی و ملی نیز در حوزه مدیریت اثربخشی است.
پسادکتری بنیاد ملی نخبگان نیز یکی از طرح‌های معاونت سرآمدان است که در آن سالانه تعدادی از دانش‌آموختگان دکتری برتر انتخاب می‌شوند و حقوق یکسال آنها پرداخت می‌شود تا دوره پسادکتری خود را روی طرح‌های پژوهشی کاربردی یا در حوزه علوم پایه و علوم انسانی بگذرانند. معمولاً دانش‌آموختگان دکتری به محض اینکه فارغ‌التحصیل می‌شوند تا زمانی که مسیر شغلی آینده خود را انتخاب کنند یک مرحله گذار را تجربه می‌کنند که این دوره پسادکتری بنیاد در این مرحله گذار از آنها حمایت می‌کند.
در پسادکتری رشته‌های علوم پایه، یک کار جدیدی که در معاونت سرآمدان انجام شده است همکاری بنیاد با انجمن‌های علمی ریاضی، فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی و زمین‌شناسی برای حمایت از پژوهشگران برتر این حوزه‌ها است. همچنین بنیاد از دوره پسادکتری تقاضامحور با مشارکت دستگاه‌ها، سازمان‌ها و صنایع بسیار استقبال می‌کند. در پسادکتری تقاضامحور، مراکز پژوهشی، بخش تحقیق و توسعه صنعت و بنگاه‌های اقتصادی و شرکت‌های دانش بنیان می‌توانند طی توافقی با بنیاد در تأمین حقوق یکسال پژوهشگر مشارکت و همکاری داشته باشند و در قبال آن، فعالیت دوره پسادکتری پژوهشگر در راستای نیاز و حل مسائل دستگاه مشارکت‌کننده تعریف خواهد شد.
مدیریت تکریم و الگوسازی
سومین مدیریت این معاونت، مدیریت تکریم و الگوسازی است. تکریم و الگوسازی انتهای زنجیره نخبگانی است و ما با دو هدف کار را دنبال می‌کنیم که یکی معرفی الگوهای برتر به دانش‌آموزان، دانشجویان و استعداد برتر است و دومی برای ثبت و ضبط در تاریخ و آرشیو و مستندسازی درس آموخته‌ها و تجربیات این تکریم صورت می‌گیرد.
: آیا برنامه بازگشت نخبگان زیرنظر بنیاد ملی نخبگان فعالیت می‌کند؟
پیگیری و اجرای یکسری فعالیت‌ها در حوزه نخبگانی وجود دارد که به دلایلی خارج از بنیاد ملی نخبگان دنبال می‌شود. برنامه‌های مربوط به نخبگان ایرانی خارج از کشور و حمایت‌های آنها تحت عنوان 'برنامه بازگشت' در مرکز تعاملات بین‌الملل معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری دنبال می‌شود و ما برنامه موازی تعریف نمی‌کنیم و بودجه مستقلی برای آن در نظر نداریم.
: یکی از کارویژه‌های معاونت سرآمدان، موضوع اشتغال نخبگان است، برنامه‌های این معاونت در این حوزه چیست؟
هدف‌گذاری و اولویت اول این معاونت موضوع اشتغال نخبگان است که به این معاونت سپرده شده است. ما 4 خط ویژه برای اشتغال نخبگان داریم که اولی جذب به عنوان هیئت علمی است که تحت عنوان طرح شهید شهریاری است. این طرح در سال‌های گذشته مجوز حدود 100 نفر در سال را داشته است که اخیراً به حدود 200 نفر افزایش پیدا کرده است تا به صورت هیئت علمی در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها مشغول شوند که البته این تعداد محدود است.
دومین برنامه، به صورت جذب در بخش خصوصی است که بنیاد ملی نخبگان فراخوان‌های بخش خصوصی را از شرکت‌های بزرگ و کوچک دریافت می‌کند و متناسب با نیاز، نخبگان را به آنها معرفی می‌کنیم.
سومین برنامه، کمک به راه‌اندازی کسب و کار فناورانه یا کارآفرینی است یعنی بنیاد به نخبگانی کمک می‌کند که خودشان قادر به کارآفرینی و ایجاد اشتغال هستند.
چهارمین برنامه اشتغال نخبگان، جذب و اشتغال در دستگاه‌های دولتی است. در اسفندماه سال گذشته دولت آیین‌نامه جذب نخبگان در دستگاه‌های دولتی را مصوب کرد که نسبت به آیین‌نامه‌های قبلی آیین‌نامه دقیق‌تر، جامع‌تر و کامل‌تری بود. در این آیین‌نامه شناسایی نخبگانی که برای نظامات اداری و دولتی مناسب هستند را برعهده بنیاد ملی نخبگان گذاشتند و در بنیاد نیز این برنامه زیرمجموعه معاونت سرآمدان است.
تعدادی از نخبگان، علاقه‌مند به جذب در دستگاه‌های دولتی هستند و دستگاه‌های دولتی هم بسیار نیازمند جذب نیروهای توانمند هستند. در بخش دولتی طی سال‌های اخیر بدنه کارشناسی آن به دلیل عدم جذب، ضعیف شده است و نیاز به تقویت دارد که اگر این تقویت با حضور نخبگان ایجاد شود یک جهشی در نظامات اداری، حاکمیتی و مدیریتی به همراه خواهد داشت.
شیوه‌نامه شناسایی نخبگانی که برای دستگاه‌های اجرایی مناسب هستند تدوین کرده‌ایم و در سازمان اداری و استخدامی مصوب و ابلاغ شده است. ما براساس این شیوه‌نامه هدف‌گذاری کردیم که 1000 نفر از نخبگان مناسب برای جذب در دستگاه‌های دولتی شناسایی و انتخاب شوند و تا امروز دو فراخوان زده شده است که تاکنون حدود 900 نفر شرایط لازم را داشته و بخشی از آنها به سازمان اداری و استخدامی معرفی شده‌اند.
مرحله بعد، بحث توانمندسازی، جایابی و به کارگیری و جذب است که فقط توسط سازمان اداری و استخدامی دنبال می‌شود. متأسفانه به دلایل مختلف ممکن است این مرحله زمان‌بر باشد. برخی از این دلایل عبارتند: این کار و رویه برای اولین بار است که اتفاق می‌افتد و جزئیات تطابق و هماهنگی با قوانین حاکم مثل قانون خدمات کشوری باید توسط سازمان لحاظ شود، حل موضوع جایگزینی ارزیابی بنیاد و سازمان با آزمون استخدامی، عدم اطلاع و آشنایی کافی برخی دستگاه‌ها در معرفی پست‌های شغلی متناسب، هماهنگی‌ها و فرآیند مصاحبه‌های تخصصی که ذاتاً زمان‌بر هستند، علائق و سلائق مختلف برگزیدگان در انتخاب دستگاه‌ها برای همکاری و غیره. درهر صورت بنیاد همکاری بسیار خوبی با سازمان اداری و استخدامی دارد تا این کار به نتیجه برسد.
برای کوتاه کردن فرآیند جذب و اشتغال، در حال برنامه‌ریزی هستیم که فراخوان‌های بعدی جذب برای دستگاه‌های مشخص با معرفی رشته و تخصص مورد نیاز و با جزئیات بیشتری اعلام شود که متقاضیان از ابتدا اطلاعات بیشتری نسبت به محل اشتغال داشته باشند. این کار با آموزش و پرورش، وزارت نیرو، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و برخی دیگر نهادها در حال انجام است.
سعی می‌کنیم سال آینده گزارش عملکرد دستگاه‌ها در جذب نخبگان را اطلاع‌رسانی کنیم تا ببینیم عملکرد کدام دستگاه برتر بوده بوده است.
: از نظر شما مهم‌ترین دغدغه نخبگان، اشتغال است؟
در زیرساخت‌های اولیه زندگی که منجر به امید برای نخبگان می‌شود دو عنصر مهم مسکن و اشتغال وجود دارد. طرح 1000 بنیاد ملی نخبگان، وجوه مختلفی دارد که درصورت تأمین و تخصیص منابع و بودجه کافی ما می‌توانیم زمینه اشتغال 1000 نفر در سال را فراهم کنیم و تأمین مسکن برای 1000 نفر از نخبگان را انجام دهیم و زمینه تربیت 1000 دانشمند را با حمایت و هدایت استعدادهای برجسته در رشته‌های اولویت‌دار فراهم کنیم.
: در رابطه با طرح هسته‌های مسئله‌محور اساتید توضیح بفرمایید؟
محور دوم در برنامه سال جاری بهکارگیری نخبگان و اجتماعات نخبگانی در حل مسائل واقعی جامعه و صنعت است. یکی از شیوه‌نامه‌هایی که تدوین و مصوب و ابلاغ شد، تشکیل هسته‌های حل مسئله اعضای هیئت علمی است. ما قبلاً در بنیاد ملی نخبگان هسته‌های حل مسئله را از طریق دانشجویان تحت عنوان طرح شهید احمدی‌روشن داشتیم که یکی از موفق‌ترین طرح‌های بنیاد ملی نخبگان در بهکارگیری، شبکهسازی، تیم‌سازی دانشجویان و درگیری با مسائل واقعی است.
در این طرح جدید، اعضای آن را اساتید و دانش‌آموختگان تشکیل می‌دهند یعنی تیم‌ها بسیار حرفه‌ای‌تر و از خبرگی بالاتری برخوردار هستند که می‌توانند مسائل واقعی‌تر و کلان‌پروژه‌ها را درگیر شوند. ما امید داریم که با تشکیل تیم‌های حل مسئله اعضای هیئت علمی که با همکاری مدیریت ارتباط با جامعه و صنعت وزارت عتف در حال پیشبرد آن هستیم، بتوانیم نسبت به مأموریت‌گرایی دانشگاه‌ها هم کمک کنیم. روش دوم در راستای حل مسئله، تشکیل هیئت‌های اندیشه‌ورز یا کانون‌های تفکر است که راه‌اندازی آنها در تمامی استان‌ها و استانداری‌ها در حال پیگیری است.
: بحث حمایت از اختراعات توسط بنیاد ملی نخبگان چگونه صورت می‌گیرد؟
بنیاد یک برنامه‌ای تحت عنوان حمایت از اختراعات دارد. شرط ورود این است که اول اختراع ثبت شده باشد و بعد به بنیاد ملی نخبگان عرضه می‌کنند. در بنیاد ملی نخبگان یک کمیته تخصصی این اختراعات را بررسی کرده و اگر اختراع در یک سطح بالایی باشد آن را به عنوان اختراع برگزیده انتخاب می‌کنند و در ادامه تسهیلاتی وجود دارد که با هدف تجاری‌سازی، به راه‌اندازی و تأسیس شرکت کمک می‌کند. از سال آینده، در حال برنامه‌ریزی برای اجرای رویدادی به نام جشنواره اختراعات برتر هستیم که در آن ضمن انتخاب و معرفی مخترعین و اختراعات برتر، زمینه مشارکت سرمایه‌گزاران و حمایت‌های ویژه برای تجاری‌سازی دستاوردها فراهم شود.
